De term kook komt uit het Latijn en betekent "kleine dief". Een steenpuist is een diepe, pijnlijke ontsteking die ontstaat uit de haarzakje en verspreidt zich vervolgens naar het omringende weefsel. In het midden begint het huidweefsel na enige tijd af te sterven (medische term: necrose, een soort celdood) en een centrale afsmelting bestaande uit pus is gevonden.
Hierdoor ontstaat een zogenaamde plug, die door het huidoppervlak heen kan breken, waardoor de pus spontaan leeglopen. Daarna geneest de kook en worden er littekens gevormd. Steenpuisten kunnen in principe overal op de behaarde huid voorkomen, maar komen vooral voor in de delen van het gezicht en nek, oksels, genitaal gebied, billen en dijen.
Als twee of meer steenpuisten met elkaar versmelten, een groot gebied, erg pijnlijk karbonkel ontwikkelt. Als steenpuisten in de getroffen persoon in batches of herhaaldelijk voorkomen, wordt dit genoemd furunculose. Furuncles behoren tot de vijf meest voorkomende huidaandoeningen in de gezichtsregio.
Furuncles worden veroorzaakt door bacteriën, meestal door die van de Staphylococcus aureus stam, soms ook door een gemengde flora. Deze bacteriën kan de haarzakje door de huid te penetreren. Dit gebeurt meestal alleen bij mensen met een verzwakking immuunsysteem om verschillende redenen (bijv. in aanwezigheid van een andere ziekte of bij behandeling met immunosuppressieve geneesmiddelen zoals cortisol).
Dan kunnen de ziekteverwekkers langs de huid de huid binnendringen haar follikels of zweetklieren door kleine huidlaesies, die meestal niet eens met het blote oog zichtbaar zijn. Staphylococci komen vaak uit de nasopharynx, waar ze fysiologisch aanwezig en grotendeels onschadelijk zijn. Deze soort van bacteriën kan produceren enzymen die ervoor zorgen dat het weefsel losser wordt, wat de verspreiding van de ontsteking verder bevordert.
Bijzonder vatbaar voor de ontwikkeling van steenpuisten zijn patiënten met onvoldoende controle of niet herkend suikerziekte mellitus (diabetes) of nier ziekte. Daarnaast zijn er enkele huidziekten, allereerst impetigo (een besmettelijke huidziekte die voornamelijk bij kleine kinderen voorkomt) en sycosis (een chronische ontsteking van haar follikels), maar ook etterende ziekten van andere organen en de daaruit voortvloeiende bloed vergiftiging (bloedvergiftiging), wat kan leiden tot de vorming van steenpuisten. Gunstige factoren zijn ook het dragen van te strakke, schurende kleding en onvoldoende desinfectie van de huid na het scheren.
Heel vaak komen steenpuisten echter ook spontaan voor, afzonderlijk of in clusters, zonder enige aanwijsbare oorzaak. De symptomen van een steenpuist zijn altijd zichtbaar in het gebied van de geïnfecteerde haarzakje. Het eerste teken van een zich ontwikkelende kook is een kleine rode puist op de plaats van oorsprong van de haarzakje ontsteking.
Alleen als je heel goed kijkt, zie je een kleine haar in het midden ervan, die mogelijk al omgeven is door een zwelling. De ontsteking verspreidt zich vervolgens naar het omliggende weefsel, maar nu wordt het per definitie kook genoemd. Dit is een drukgevoelige, gespannen en pijnlijke knobbel, die meestal een diameter bereikt tussen een halve centimeter en twee centimeter.
Naarmate de steenpuist verder rijpt, sterft het weefsel af in het midden (necrose) en een etterende versmelting vormt de centrale plug. Op een gegeven moment breekt de steenpuist uiteindelijk door de huid zodat de pus wordt naar buiten vrijgegeven. De huid kan dan weer genezen en laat een klein ingetrokken litteken achter.
Karbonkels vertegenwoordigen een ontsteking met een groter oppervlak waarbij ook het onderhuidse weefsel wordt aangetast en die daarom vaak ernstigere symptomen veroorzaakt. Enerzijds zijn ze meestal pijnlijker dan individuele steenpuisten. Bovendien kunnen algemene symptomen zoals verhoogde temperatuur, rillingen of vermoeidheid zijn soms ook aanwezig.
In zeer ernstige gevallen kan de weefselvocht knooppunten kunnen opzwellen of zelfs ontsteken het lymfestelsel (lymfangitis). Als de bacteriën in de bloedbaan terechtkomen, bestaat bovendien het risico op levensbedreiging bloed vergiftiging (sepsis, bloedvergiftiging). Als steenpuisten zich in het gezicht boven het bovendeel bevinden lip, kiemen kan in het interieur van de schedel, wat orbitaal kan veroorzaken trombose (een ziekte van de baan) of zelfs levensbedreigende cerebrale veneuze trombose of hersenvliesontsteking met de bijbehorende symptomen. De diagnose van een steenpuist wordt gesteld na gedetailleerd onderzoek van de aangetaste huidgebieden.Bovendien kan een uitstrijkje worden gebruikt om de exacte ziekteverwekker in het laboratorium te detecteren. Bij vermoeden kan de diagnose ook een bepaling van bloed suiker, sinds onopgemerkt suikerziekte mellitus is een belangrijke risicofactor voor de ontwikkeling van steenpuist.
