Gentiaan behoort tot de gentiaanfamilie (Gentianaceae). Volgens Plinius de Oudere, de algemeen naam Gentiana is afgeleid van de Illyrische koning Gentius (Gr. Genthios), aan wie de ontdekking van gentiaan als medicinale plant werd toegeschreven.
Voorkomen en teelt van gentiaan
Gentianen, van wie de stengels kunnen groeien tot 1.50 m hoog, bloeien tijdens de zomermaanden in geel of zelfs intens blauw, zeer zelden in witte kleur (wit). Het geslacht gentianen omvat ongeveer 300 - 400 soorten. De meeste planten van dit geslacht houden van kalkrijke bodems en groeien bij voorkeur in de bergen van Midden- en Zuid-Europa. In sommige landen, zoals Frankrijk, Duitsland en Spanje, worden de kruidachtige planten gekweekt voor medicinaal gebruik. Gentianen, van wie de stengels kunnen groeien tot 1.50 m hoog, bloeit in de zomermaanden in geel of ook intens blauw, zeer zelden in wit (wit). Ze kunnen wel 25 jaar oud worden, na tien jaar dragen ze meestal voor het eerst bloemen.
Toepassing en gebruik
Blauwbloemig gentiaan wordt vaak alleen als sierplant gebruikt, terwijl gele gentiaan (Gentiana lutea) wordt medicinaal gebruikt. Het wordt gebruikt voor de productie van spijsverteringsvloeistoffen en in verschillende vormen van administratie als remedie. Niet de hele plant, die onder bescherming staat, wordt gebruikt, maar alleen de ondergrondse delen van de plant, die in hun geheel een gewicht van wel zeven kilogram kunnen bereiken. Ze worden in de herfst geoogst, grondig gedroogd en bevatten de farmaceutisch relevante actieve ingrediënten: bitterstoffen en gele pigmenten. Van bijzonder belang zijn de bittere stoffen met gentiopicrine als het belangrijkste actieve ingrediënt. Het eigenaardige bitter smaak of gele gentiaan is te wijten aan het ingrediënt amarogentine. Amarogentine is een van de meest bittere, van nature voorkomende stoffen en is nog steeds duidelijk waarneembaar in smaak zelfs na een verwatering van 1: 58 miljoen. Bittere stoffen stimuleren over het algemeen de spijsvertering en verhogen het slijmvlies bloed stromen. In veel streken wordt gentiaan als thee gedronken of als spiritus geconsumeerd. Deze geest, bekend als "Enzele", "Jenzer" of eufemistisch als "Eau de vie" (water van het leven), wordt gebruikt om te behandelen problemen met de spijsvertering van alle soorten. Gentiaan kan ook worden gebruikt om een uitstekende likeur te bereiden - Hildegard von Bingen prees deze drank al en raadde het gebruik ervan meerdere keren per dag aan. Hiervoor wordt de likeur - die nog steeds verkrijgbaar is - opgewarmd in een stalen vat en tijdens of na een maaltijd gedronken. Als alternatief adviseerde ze om een theelepel gentiaanwortel te besprenkelen poeder (te bestellen op internet) over de soep en vervolgens opscheppen. Als homeopathisch geneesmiddel is gentiaan verkrijgbaar in de vorm van bolletjes of als verdunning.
Belang voor gezondheid, behandeling en preventie
De genezende eigenschappen van gentiaan zijn al sinds de oudheid bekend. De reeds genoemde, West-Zwitserse naam "Eau de vie" suggereert de diverse en blijvende effecten van gentiaan. Niet alleen Hildegard von Bingen, maar ook de dichter en natuuronderzoeker Johann Wolfgang von Goethe was vol lof over deze unieke plant. Gentiaan heeft genezende en preventieve effecten op het menselijke spijsverteringsstelsel. Het bittere smaak leidt tot verbeterde afscheiding in de maag Gentiaanpreparaten worden daarom vaak gebruikt, bijvoorbeeld bij onvoldoende maagsapproductie of verlies van eetlust Gentiaan wordt ook gebruikt als remedie voor winderigheid or opgeblazen gevoel Gentiaan extracten hebben een licht antimicrobieel effect, wat hun gebruik in de volksgeneeskunde tegen bepaalde vormen van darmparasieten verklaart. In de Middeleeuwen werd het gebruik van gele gentiaan werd aanbevolen voor lever aandoeningen en ook als remedie voor jicht De koortswerende (koorts-verlagende) effect dat lange tijd aan deze medicinale plant wordt toegeschreven, is inmiddels wetenschappelijk weerlegd. Hildegard von Bingen toegeschreven hart--versterkende krachten voor de medicinale plant. In homeopathie Gentiana lutea wordt ook voor bepaalde doeleinden gebruikt evenwicht aandoeningen, acute buik, acute gastritis or gastro-enteritis en ook voor maagzweren. Antroposofische geneeskundebeschouwt daarentegen het gebruik van gentiaan als gecontra-indiceerd bij maagzweren. Naast de reeds vermelde aandoeningen, wordt de medicinale plant hier na langdurig extra voorgeschreven infectieziekten of ook in gevallen van ijzer en minerale deficiëntie. Gentiaan wordt ook gebruikt voor problemen van "mentale" spijsvertering, dwz wanneer iemand iets "zwaars in de maag“, Kan de plant, die niet alleen fysiek, maar ook psychologisch kleurt, zijn effect uitoefenen.
