Het gevoel van geur wordt bij de mens ook wel reukwaarneming genoemd en is met de reuk verdeeld in drie verschillende anatomische structuren epitheel, de olfactorische filamenten en het stroomopwaartse deel van de olfactorische hersenen, die samen verantwoordelijk zijn voor de waarneming en verwerking van geurprikkels. Hoewel het gevoel van geur bij mensen is veel minder uitgesproken dan het reukvermogen bij primaten, dit systeem van olfactorische waarneming maakt het mogelijk om een biljoen verschillende geurmengsels en acht verschillende geurkwaliteiten te onderscheiden. Een verminderde, afwezige of verhoogde reukwaarneming is meestal gerelateerd aan neurologische aandoeningen of geestesziekte fenomenen.
Wat is de reukzin?
Het gevoel van geur of reukwaarneming is het menselijke zintuiglijke kanaal dat verantwoordelijk is voor geuren. De reukzin of reukwaarneming is het menselijke sensorische kanaal dat verantwoordelijk is voor geuren. Het is onderverdeeld in drie verschillende structuren:
De olfactorische epitheel in de neusholte pikt de geur op. De olfactorische filamenten, de zogenaamde lamina cribrosa met de fila olfactoria, liggen boven het ethmoid bot en geven de geabsorbeerde geuren door. De bulbus olfactorius, dwz het stroomopwaartse deel van de hersenen, verwerkt de prikkels die op deze manier worden doorgegeven. De reukzin hersenen, de zogenaamde olfactorische cortex, overlapt het centrum voor smaak informatie in het secundaire centrum, dat deze twee perceptuele gebieden onlosmakelijk met elkaar verbindt. In tegenstelling tot de meeste diersoorten is het reukvermogen bij de mens nauwelijks ontwikkeld. Desalniettemin zijn zelfs mensen in staat onderscheid te maken tussen ongeveer een biljoen verschillende geuren.
Functie en taak
Het reukvermogen wordt gebruikt om geuren waar te nemen en te onderscheiden. Mensen onderscheiden bijvoorbeeld acht verschillende geurkwaliteiten en kunnen zo geurbronnen onderscheiden in de groepen bloemig, aards, dierlijk, houtachtig, groen, kruidig, harsachtig en fruitig. De taken van de reukzin zijn uiteindelijk onderverdeeld in twee basisfuncties: prikkelontvangst en prikkelverwerking. Stimulusopname vindt plaats via het doordringen van geur moleculen in de reuk slijmvlies Om de perceptie van het reukvermogen te vergroten, intermitterende nasale ademhaling kan worden gebruikt, die de ademlucht doet wervelen en zo meer geur doorlaat moleculen om de olfactorische kloof binnen te gaan. Hier bereiken reukstimuli de ongeveer 30 miljoen sensorische cellen van de neus- Deze sensorische cellen op de neusslijmvlies binden geurstof moleculen aan receptoren en activeert daarbij een G-eiwit. Dit initieert een intracellulaire signaleringscascade die leidt tot het openen van ionenkanalen. Deze opening zorgt voor een Cl-efflux die de cellen depolariseert, waardoor een actiepotentiaal De resulterende actiepotentialen komen de reukhersenen binnen via gaten in de zeefplaat van het ethmoid bot, vanwaar ze worden overgedragen naar de hersengebieden van geheugen opslag, emotie en motivatie, en geurherkenning. Deze overdracht vindt plaats via de vezels en olfactorische paden van de drielaagse reukhersenen en stuurt de waarnemingen bijvoorbeeld zonder omwegen naar de limbisch systeem en hypothalamus In deze hersengebieden vindt de opslag van reukwaarnemingen en geurherkenning plaats, die vaak emotioneel en motiverend wordt ingenomen door de directe verbinding met de limbisch systeem Net als het gehoor, kan het reukvermogen bij mensen twee reukrichtingen vergelijken via de centraal gescheiden neusholten. Mensen zijn dus niet alleen in staat geurbronnen te identificeren, maar kunnen ook een geschatte lokalisatie van deze geurbronnen uitvoeren. Geuridentificatie vindt plaats in de thalamus Het is echter pas bij de verwerking van percepties in de daaropvolgende hippocampus dat de individuele geurwaarnemingen permanent worden opgeslagen. De reukzin geheugen van de mensen kan worden onderverdeeld in een presemantisch en een semantisch geheugen. De presemantische geheugen legt een spontaan verband tussen geuren en plaatsen waar de persoon de geur in toenemende mate heeft waargenomen. Het reuksysteem van de mens overlapt dus niet alleen met de smaak, maar ook met het visuele sensorische systeem, dat, door visuele herinneringen en reukherinneringen te binden, de visualisatie van geurwaarnemingen mogelijk maakt die eigenlijk vormloos zijn. Het semantische geheugen maakt het onder woorden brengen van geuren mogelijk, aangezien de waarnemingen daarin onder individuele namen worden opgeslagen. Hoewel het reukvermogen van onvergelijkbaar groter belang is voor primaten, is het minder belangrijk en niet bijzonder sterk voor de mens. Niettemin kan het reukvermogen, samen met smaakperceptie, mensen ook helpen om giftige en niet-giftige stoffen en mogelijke bronnen van gevaar te identificeren. Vaak veroorzaken bepaalde geuren bijvoorbeeld een kokhalsreflex, die evolutionair primair een beschermende functie heeft gediend.
Ziekten en kwalen
Verschillende, neurologische aandoeningen kunnen het reukvermogen aantasten of zelfs leiden anosmie, het volledige verlies van het reukvermogen. In het bijzonder wordt schade aan de cellen van de reukcortex geassocieerd met olfactorische disfunctie. Celbeschadiging in dit gebied wordt vaak veroorzaakt door degeneratieve ziekten zoals Parkinson of Alzheimer ziekte, die kan leiden tot de vernietiging van hele hersengebieden. Beroertes of ontstekingsprocessen in de hersenen kunnen ook de structuren van de reukhersenen beschadigen en leiden tot gebrekkige of afwezige reukwaarnemingen. Een verminderde reukwaarneming hoeft echter niet altijd verband te houden met een fysiologische oorzaak. In de context van bepaalde ziekten van de psyche, bijvoorbeeld phantosmia, treden reukwaarnemingen op ondanks de afwezigheid van een stimulusbron. Neurologie daarentegen verwijst naar defecte olfactorische percepties met betrekking tot geurkwaliteit als parosmieën of cacosmieën. Verminderde reukprestaties als gevolg van celverlies staan weer bekend als hyposmie, terwijl overmatige reukprestaties bekend staan als hyperosmie.
