Definitie
Meditatie beschrijft een proces waarbij de geest wordt verondersteld te kalmeren en zichzelf te verzamelen door de toepassing van bepaalde technieken, waaronder ademhaling en houding. Deze spirituele oefening, beoefend in vele culturen en religies, is bedoeld om te leiden tot een bewustzijnsstaat waarin concentratie, diep ontspanning, innerlijk evenwicht en opmerkzaamheid worden bereikt. Sleutelwoorden die de nagestreefde staat in meer detail proberen te beschrijven zijn “stilte”, “leegte”, “eenheid van lichaam en geest”, “in het hier en nu zijn” en “vrij zijn van gedachten”. De term "meditatie" is afgeleid van het Latijnse "meditatio", wat betekent "nadenken, nadenken".
Medische indicaties voor een meditatie
Afgeleid van de meditatiebeoefening is er de zogenaamde "Mindfulness-Based Stress Reduction" (MBSR). Dit is een programma dat bijvoorbeeld wordt gebruikt in de context van verschillende gedrags- en psychodynamische psychotherapie methoden. Het bevat oefeningen voor bewust lichaamsbewustzijn, yoga houdingen, zit- en loopmeditatie. De MBSR-training is bedoeld om positieve effecten te laten zien bij de behandeling van tal van verschillende ziektebeelden: het kan bijvoorbeeld een genezend effect hebben op chronische pijn, angst of paniekaanvallen, slaapproblemen, Depressie, hoofdpijn en migraine, huidziekten, maag problemen en Burnout syndroom. Er wordt ook gezegd dat het patiënten helpt stress te verminderen, angst en Depressiewaardoor ze beter met hun ziekte kunnen omgaan.
Wat gebeurt er tijdens een meditatie?
Er zijn veel verschillende meditatietechnieken te onderscheiden. Ze kunnen grofweg in twee groepen worden verdeeld: de passieve en de actieve meditatie. De passieve meditatie is mediteren in een rustige zithouding, terwijl de actieve meditatie ook beweging en spraak omvat.
De meditatievormen die in het Westen bekend zijn, zijn Vipassana en Zazen. De basisoefening hier is om je volledig te concentreren op mentale, emotionele en fysieke verschijnselen in het heden. De focus ligt daarom op een bewuste benadering van lichaam en geest.
Bij Samatha-meditatie moet de dagelijkse stroom van gedachten worden onderbroken door je te concentreren op een enkel object. Dit object kan je eigen ademhaling zijn, maar ook een plaatje voor je innerlijke oog (chakra genaamd) of een mantra, dwz een lettergreep (bijv. "Om") die constant in je hoofd wordt herhaald.
Met behulp van deze techniek kan een diepe kalmte van de geest worden bereikt. Een vorm van actieve meditatie is Yoga. Yoga bevat verschillende bewegings- en houdingsoefeningen, ademhaling technieken, vastend en andere vormen van ascese.
Meditatieve aspecten spelen ook een belangrijke rol bij verschillende vormen van vechtsporten, dans en muziek. Fysiologische veranderingen tijdens een meditatie laten zich zien door een vertraagde hartslag, een afname in bloed druk, dieper ademhaling, spier ontspanning en een afname van de zweetklieractiviteit. Diep ontspanning kan zelfs worden weergegeven in het zogenaamde elektro-encefalogram (EEG) door langzamer, meer gesynchroniseerd hersenen activiteit.
Mensen die regelmatig mediteren, zouden een grotere dichtheid van zenuwcellen hebben in de orbitofrontale cortex en in gebieden van de hersenschors die belangrijk zijn voor cognitieve en emotionele processen en welzijn. Een hogere celdichtheid wordt ook gevonden in de hippocampus en in de insulaire cortex, die belangrijk zijn voor lichaamsperceptie, zelfperceptie, maar ook mededogen. De dichtheid van de grijze stof bij de amygdala, een belangrijk gebied voor de verwerking van stress en angst, zou echter lager moeten zijn.
De vraag of meditatie de veroudering van de hersenen is het onderwerp van lopend onderzoek. Onderzoek naar meditatie toont aan dat mededogen kan worden getraind door middel van meditatie. Zo is aangetoond dat in de hersenen van boeddhistische monniken de reacties op prikkels die mededogen oproepen (zoals het geluid van iemand die huilt) sterker waren dan bij andere mensen.
