Het autonome zenuwstelsel (VNS) bestuurt veel vitale lichaamsfuncties. Deze omvatten bijvoorbeeld de ademhaling, de spijsvertering en de stofwisseling. Of de bloeddruk nu stijgt, aders verwijden of speekselstromen kunnen niet door de wil worden beïnvloed. Centra op een hoger niveau in de hersenen en hormonen controleren het autonome zenuwstelsel. Samen met het hormoonsysteem zorgt het ervoor dat de organen goed functioneren. Zenuwimpulsen worden gebruikt om de orgaanfunctie snel aan te passen aan veranderende eisen. Hormonen moeten eerst via de bloedbaan naar het doelorgaan worden getransporteerd.
Wanneer iemand bijvoorbeeld 's ochtends opstaat, stuurt het autonome zenuwstelsel onmiddellijk een signaal om de bloeddruk te verhogen en duizeligheid te voorkomen. Als iemand het warm heeft, zorgt het systeem voor een betere bloedcirculatie naar de huid en worden de zweetklieren geactiveerd. De zenuwbanen zenden ook belangrijke zenuwimpulsen (reflexen) van de organen naar de hersenen, bijvoorbeeld vanuit de blaas, het hart of de darmen.
Volgens het verloop van de zenuwkoorden en hun functie onderscheiden artsen drie delen van het autonome zenuwstelsel:
- Sympathisch zenuwstelsel,
- Intestinaal zenuwstelsel (enterisch zenuwstelsel);
De sympathische en parasympathische zenuwbanen leiden van het centrale zenuwstelsel (CZS = hersenen en ruggenmerg) naar de organen. Ze eindigen bijvoorbeeld bij spiercellen van de darmwand, het hart, de zweetklieren of spieren die de pupilbreedte regelen. Sympathische en parasympathische zenuwstelsels fungeren in principe als tegenhangers in het lichaam. In sommige functies vullen de twee systemen elkaar aan.
Sympathisch zenuwstelsel – vechten en vluchten
Het sympathische zenuwstelsel bereidt het organisme voor op fysieke en mentale prestaties. Het zorgt ervoor dat het hart sneller en sterker klopt, de luchtwegen uitzetten om een betere ademhaling mogelijk te maken en de darmactiviteit wordt geremd. Kortom, het sympathische zenuwstelsel maakt het lichaam gereed om te vechten of te vluchten.
Zenuwen geleiden elektrische impulsen. Met behulp van chemische boodschappers geven ze signalen door aan andere zenuwcellen of de doelcellen in de organen. Sympathische zenuwcellen communiceren met elkaar via acetylcholine en met hun doelcellen via noradrenaline.
Parasympathisch zenuwstelsel – rusten en verteren
Het parasympathische zenuwstelsel zorgt voor de lichaamsfuncties in rust, maar ook voor de regeneratie en de opbouw van de lichaamseigen reserves. Het activeert de spijsvertering, stimuleert verschillende stofwisselingsprocessen en zorgt voor ontspanning.
De centrale cellen van het parasympathische zenuwstelsel bevinden zich in de hersenstam en in het onderste deel van het ruggenmerg (sacrale medulla). In zenuwknopen nabij de doelorganen of in de organen zelf geven ze hun boodschap door aan de tweede zenuwcellen. De parasympathische zenuwkoorden zenden alle signalen uit met de neurotransmitter acetylcholine.
Tegenhangers in het lichaam
| Orgel | Effect van het sympathische zenuwstelsel | Effect van het parasympathische zenuwstelsel |
| – Oog | Verwijding van de leerlingen | Vernauwing van de pupillen en sterkere kromming van de lens |
| - Speekselklieren | Vermindering van de speekselafscheiding (weinig en stroperig speeksel) | Toename van speekselafscheiding (veel en dun speeksel) |
| Versnelling van de hartslag | Vertraging van de hartslag | |
| – Longen | Verwijding van de bronchiën en afname van bronchiaal slijm | Vernauwing van de luchtwegen en toename van bronchiaal slijm |
| – Maagdarmkanaal | Verminderde darmbeweging en verminderde afscheiding van maag- en darmsappen | Verhoogde darmmotiliteit en verhoogde afscheiding van maag- en darmsappen @ |
| - alvleesklier | Verminderde afscheiding van spijsverteringssappen | Verhoogde afscheiding van spijsverteringssappen |
| – Mannelijke geslachtsorganen | ejaculatie | Erectie |
| - Huid | Vernauwing van bloedvaten, afscheiding van zweet, erectie van haar | geen effect |
Enterisch zenuwstelsel
Het viscerale zenuwstelsel ((enterisch zenuwstelsel) bestaat uit een plexus van zenuwen die zich tussen de spieren in de darmwand bevinden. Deze zenuwvezels werken in principe onafhankelijk van andere zenuwen, maar worden sterk beïnvloed door het parasympathische en sympathische zenuwstelsel. het enterische zenuwstelsel zorgt voor de spijsvertering: het verhoogt bijvoorbeeld de beweging van de darmspieren, zorgt ervoor dat er meer vocht in de darmbuis wordt uitgescheiden en verhoogt de bloedstroom in de darmwand.
