Rhizopods, die tot de protozoa behoren, vormen geen enkele soort of klasse van eencellige organismen met een gedefinieerde kern (eukaryoten); ze zijn allemaal alleen verenigd door het vermogen om pseudopodia te vormen. Rhizopods belichamen zulke diverse eencellige organismen als amoeben, radiolarians, solarians, foraminiferen en anderen. Voor mensen hebben slechts enkele soorten amoeben enige betekenis als een onschadelijk bestanddeel van de darmflora en ook als pathogenen.
Wat zijn rhizopods?
Rhizopods, ook wel wortelvoeten genoemd, worden geclassificeerd als protozoa, dit zijn eencellige organismen met een celkern. Ze zijn geen uniforme soort, familie of klasse van protozoa, maar eerder eukaryote eencellige organismen van totaal verschillende en onafhankelijke evolutionair-biologische geslachten. Het enige gemeenschappelijke kenmerk dat hen met elkaar verbindt, is hun vermogen om snel veranderende pseudopodia (valse voeten) te vormen. Dit zijn uitsteeksels van cytoplasma waardoor ze onder andere actief kunnen bewegen, voeden en “plakken” aan een substraat. In de evolutiebiologie zijn dit zeer vroege aardhistorische wezens die al meer dan een miljard jaar bestaan. De meeste soorten rhizopod bevolken de oceanen van de wereld, hoewel een paar soorten ook de voorkeur geven aan het zoete water van lokale meren en rivieren of in de bodem leven. Bijna alle rhizopoden voeden zich heterotroof, dat wil zeggen met organische afbraak en afvalproducten. Behalve enkele soorten amoeben die deel uitmaken van de gezonde darmflora en een paar pathogenen die amebische dysenterie kunnen veroorzaken, primaire amebie meningoencefalitisof amebische creatitis, rhizopods hebben geen directe betekenis voor de gezondheid van de mens.
Voorkomen, verspreiding en kenmerken
Rhizopods, waaronder orden die zo divers zijn als amoeben, foraminiferen, sundarians en radiolarians met duizenden soorten en ondersoorten, zijn inheems in alle oceanen van de wereld. Van sommige soorten is ook bekend dat ze zoetwaterbewoners zijn. Omdat ze meestal vrijlevende protozoa zijn, spelen ze geen rol bij de mens volksgezondheid, met uitzondering van enkele soorten amoeben. De meeste amoebesoorten met volksgezondheid relevantie leeft meestal als commensalen in de dikke darm en voedt zich heterotroof met afvalproducten die het metabolisme van het lichaam niet langer kan gebruiken. Ze maken deel uit van het gezonde darmflora en komen wereldwijd voor. Amoeben planten zich ongeslachtelijk voort door deling. Ten eerste deelt de kern zich zodat er tijdelijk twee kernen in de amoebe zijn, voordat de daaropvolgende deling van het cytoplasma het delingsproces voltooit en uit één amoebe twee gelijke nieuwe amoeben zijn voortgekomen, die zich onder gunstige groeiomstandigheden weer kunnen delen. Als amoeben die in de darm leven, worden uitgescheiden met de ontlasting en zeer ongunstige leefomstandigheden vinden, vormen ze permanente vormen (cysten). Ze krimpen tot een kleine bal door uitscheiding van overtollig materiaal water en omringen zich met een dikke capsule. De cysten zijn zeer winterhard en overleven ongunstige omstandigheden zoals koud, hitte en droogte gedurende lange tijd. Cysten van amoeben zijn bijna alomtegenwoordig en overleven, na orale inname, de gastro-intestinale passage voordat u het cyste stadium verlaat in de dikke darm Dit is problematisch wanneer de ingenomen cysten afkomstig zijn van een van de weinige pathogene amoebesoorten.
Betekenis en functie
De volksgezondheid betekenis van de amoebasoorten die als commensalen in de mens leven dikke darm is (nog) niet voldoende onderzocht. Wat zeker lijkt te zijn, is dat ze niet parasiteren en geen waarneembare schade veroorzaken als de immuunsysteem is intact. Een positief effect is dat ze door fagocytose afbraakproducten gebruiken die de stofwisseling niet meer kan afbreken en zo bijdragen aan het behoud van de dikke darm "schoon". Of de amoeben het lichaam daarbij voorzien van nuttige stoffen, is niet bekend. Bekende niet-pathogene stammen van amoeben zijn Entamoeba hartmanni, Entamoeba coli en drie andere soorten, waarvan Dientamoeba fragilis ook een pathogeen is, vooral wanneer de amoebe een verzwakte immuunsysteem Dientamoeba fragilis lijkt morfologisch sterk op de soort Entamoeba histolytica, die bekend staat als de veroorzaker van amoebe dysenterie.
Ziekten en kwalen
Gevaren en risico's voor mensen die verband houden met rhizopoden zijn grotendeels beperkt tot enkele pathogene stammen van amoeben en tot die welke worden beschreven als facultatief pathogenen indien van toepassing, zoals een immuunsysteem verzwakt door ziekte of kunstmatige immunosuppressie, aanwezig zijn. De belangrijkste en meest voorkomende pathogene amoebe-soort is Entamoeba histolytica. Het is de veroorzaker van amebische dysenterie, ook wel amebiasis genoemd. Amoebe dysenterie komt voornamelijk voor in de tropen. Infectie treedt meestal op door orale inname van de cysten, de resistente permanente vorm van Entamoeba histolytica. Strikt genomen is Entamoeba histolytica ook een facultatieve ziekteverwekker, aangezien slechts ongeveer 10 procent van de geïnfecteerde mensen symptomen ontwikkelt, hoewel deze ernstig kunnen verlopen als ze niet worden behandeld. Als de symptomen zich beperken tot het maagdarmkanaal, is het intestinale amebiasis. In zeldzame gevallen komen de amoeben in de bloedbaan terecht en kunnen ze andere organen infecteren. Dit is dan een extraintestinale amebiasis. Een zeer zeldzame besmettelijke ziekte is een primaire amoebe meningoencefalitis (PAM). Het wordt veroorzaakt door de amoebe Naegleria fowleri, een amoebe die wereldwijd in zoet water wordt aangetroffen, voornamelijk in de tropen en subtropen en in warme bronnen. In zeer zeldzame gevallen, na het invoeren van de neus-Naegleria fowleri kan de reuk binnendringen epitheel en neurale paden naar de hersenen, waardoor een PAM ontstaat die in zeer korte tijd fataal kan zijn. Acanthamoeba is ook een vrijlevende amoebe met een wereldwijd distributie, die zowel in zoetwatermeren en rivieren als in de bodem leven. Het wordt echter ook vaak gedetecteerd bij het drinken water en zwemmen zwembaden. In zeer zeldzame gevallen treedt de amoebe op als veroorzaker van Acanthamoeba-keratitis, een hoornvliesontsteking. ontsteking van het oog Het treft meestal dragers van contactlenzen, van wie contactlenzen absorbeer de amoeben in de geïnfecteerde reinigingsvloeistof en infecteer de hoornvlies van het oog wanneer geplaatst. In uiterst zeldzame gevallen kan dit leiden tot hersenvliesontsteking, granulomateuze amoebe encefalitis.
