Het gevoel van evenwicht wordt gebruikt om te oriënteren in een driedimensionale ruimte, om de positie van het lichaam in de ruimte te bepalen, inclusief de ledematen, en om complexe bewegingen te coördineren. Het gevoel van evenwicht wordt voornamelijk gevoed door directe feedback van de gepaarde vestibulaire organen in het binnenoor; bovendien feedback van duizenden proprioceptoren in spieren, pezen, en ligamenten beïnvloeden het evenwichtsgevoel. Visuele feedback heeft ook een sterke invloed en kan op korte termijn zelfs vestibulaire stimuli 'opheffen'.
Wat is het evenwichtsgevoel?
Het gevoel van evenwicht voedt zich voornamelijk met directe feedback van de gepaarde vestibulaire organen in het binnenoor. Strikt genomen omvat het evenwichtsgevoel een complexe, samengestelde zintuiglijke waarneming die niet alleen gebaseerd is op feedback van een enkel zintuiglijk of zintuiglijk orgaan, maar ook op zintuiglijke boodschappen die onderling verbonden zijn door de hersenen van de vestibulaire organen, de proprioceptoren overvloedig aanwezig in alle spieren, ligamenten en pezen, en de ogen. Auditieve sensaties en de tastzin van de huid kan ook een rol spelen en bijdragen. Eerst en vooral zijn er de gepaarde vestibulaire of evenwichtsorganen in het binnenoor. Ze zijn samengesteld uit drie loodrechte bogen en elk twee otolietenorgels. De vestibulaire organen zijn gevoelig voor rotatie- en lineaire versnellingen, die ze omzetten in zenuwimpulsen en via de vestibulaire zenuw aan de hersenen, die de berichten samen met andere invoer verwerkt. Elk boogvormig kanaal is gespecialiseerd voor een van de drie mogelijke rotatieversnellingen rond de verticale, transversale of longitudinale as, terwijl alleen de twee otolith-organen sacculus en utriculus beschikbaar zijn voor de mogelijke drie lineaire versnellingsrichtingen voorwaarts / achterwaarts, zijwaarts links / rechts, en omhoog / omlaag. De zwaartekracht komt overeen met een lineaire versnelling die altijd naar het middelpunt van de aarde gericht is en een belangrijke rol speelt bij de oriëntatie van het lichaam.
Functie en taak
Evolutionair heeft het evenwichtsgevoel de taak om complexe bewegingssequenties voor mensen mogelijk te maken en te vergemakkelijken, zoals rechtop lopen, springen, lopend en slingeren in takken, evenals balanceren, zelfs in het donker indien nodig, dwz volledig zonder zicht. De complexe bewegingssequenties zijn voor het grootste deel niet aangeboren, maar worden door oefening verworven. Een peuter heeft bijvoorbeeld behoorlijk wat tijd nodig om veilig rechtop lopen onder de knie te krijgen. Verkrijgen door leren heeft als voordeel dat ook andere complexe bewegingspatronen zoals rijden op een tweewieler of zelfs een eenwieler, autorijden en het besturen van een vliegtuig kunnen worden aangeleerd. De aangeleerde bewegingspatronen worden opgeslagen in de multisensorische beweging geheugen en kunnen vervolgens naar believen worden opgeroepen en zelfs onbewust worden uitgevoerd - bijna automatisch. Na enige oefening hoeven mensen zich niet meer op het fietsen te concentreren, maar kunnen dat wel praten en ontspan onderweg. Terwijl rechtop lopen in volledige duisternis of met gesloten ogen mogelijk is, is er geen goede controle meer over de richting waarin we lopen. Meestal zijn een paar seconden voldoende om een afwijking van de rechte lijn aan te houden. De afwijking leidt er meestal toe dat we langzaam in cirkels draaien. Vestibulaire terugmelders hebben het grote voordeel dat ze erg snel zijn, veel sneller dan visuele indrukken via het centrale gezichtsveld, en daarom zeer geschikt zijn als input voor het coördineren en besturen van complexe bewegingssequenties. Ze hebben echter het grote nadeel dat ze kortstondig valse impulsen afgeven nadat ze door een sterkere versnelling of vertraging zijn beïnvloed, omdat de endolymfe in de arcades of in de otolietorganen door inertie nog in beweging is. Dit is het effect dat wordt ervaren door kunstschaatsers of dansers na het abrupt stoppen van een pirouette. De tijdelijke desoriëntatie met een aanhoudend gevoel van draaien kan worden verholpen door de omgeving binnen fracties van een seconde te fixeren, omdat de hersenen gebruikt de visuele indruk om het "valse" impulsmoment van het vestibulaire zintuig te onderdrukken. Omgekeerd kunnen de hersenen ook ontbrekende vestibulaire prikkels geven, bijvoorbeeld wanneer het oog een situatie laat zien waarin versnelling zou moeten optreden maar er geen aanwezig is. Daarom kunnen ervaren piloten versnelling (vectie-illusie) voelen in een vluchtsimulator met een goed visueel systeem zonder beweging tijdens acceleratie om op te stijgen.
Ziekte en ongemak
Het meest voorkomende probleem met het evenwichtsgevoel is kinetose, ook wel bekend als reis-, zee- of simulatorziekte, wat slechts een tijdelijk verschijnsel is en zich in milde vorm manifesteert als malaise of in ernstigere vormen door gewelddadige misselijkheid en braken Hoogstwaarschijnlijk is kinetose het gevolg van sensorconflicten tussen de individuele sensoren, dwz tussen visie, vestibulaire indrukken en proprioceptieve berichten. Dit houdt bijvoorbeeld in dat de ogen bepaalde situaties signaleren die normaal gesproken gepaard gaan met vestibulaire stimuli, maar deze zijn volledig afwezig zoals bij een roerloze rij- of vluchtsimulator. Dit kan heel goed gebeuren met een ervaren visuele piloot zonder simulatorervaring wanneer vliegen in een roerloze simulator. Vestibulaire aandoeningen gaan meestal gepaard met spinnen duizeligheid en misselijkheid, die kan evolueren naar braken De meest voorkomende vorm van vestibulair spinnen duizeligheid is goedaardig paroxismaal positionele duizeligheid, die kan worden geactiveerd door de ziekte van Menière, bijvoorbeeld. Het is een verhoogde ophoping van vocht in het vliezige labyrint, de zetel van de vestibulaire organen. Permanent duizeligheid Met misselijkheid kan worden veroorzaakt door neuritis vestibularis, een ontsteking van de vestibulaire zenuw Symptomen gaan vaak gepaard met nystagmus, een onvrijwillige oogbeweging in een soort gekarteld patroon dat gewoonlijk optreedt bij aanhoudend draaien (bijv. pirouette). Over het algemeen zijn de redenen voor het optreden van duizeligheid aanvallen en andere evenwichtsstoornissen zijn heel divers. In veel gevallen zijn hart- en vaatziekten zoals hoge bloeddruk (hypertensie) en lage bloeddruk (hypotensie) veroorzaken al evenwichtsstoringen.
