Introductie
Een nystagmus is in het algemeen een schokkerige oogbeweging, die in zeer korte intervallen van links naar rechts of van rechts naar links wordt uitgevoerd. Een nystagmus heeft enerzijds een biologische functie, maar kan onder bepaalde omstandigheden ook een teken zijn van ziekte. De natuur heeft de nystagmus gemaakt om het absorptie- en verwerkingsmechanisme van visuele effecten in de hersenen.
Dit mechanisme kan bijzonder goed worden geïllustreerd aan de hand van het voorbeeld van een zicht vanuit een rijdende trein. Als je uit het raam van een rijdende trein kijkt en het voorbijtrekkende landschap observeert, heb je de indruk van een heel plaatje. In werkelijkheid bestaat deze foto echter uit veel individuele afbeeldingen die de hersenen verzamelt zich door de herstellende beweging van het oog en zet ze vervolgens samen tot een totaalbeeld (in dit geval het landschapsbeeld).
Als je vanuit een rijdende trein naar buiten kijkt, fixeert het oog zich op een bepaald punt. Dit gebeurt onbewust. Het oog volgt nu dit punt totdat het uit het gezichtsveld is verdwenen.
Vervolgens kiest het een nieuw punt. Voor dit doel beweegt het oog zeer snel terug naar de uitgangspositie. Deze snelle, onvrijwillige beweging wordt nystagmus genoemd.
Veroorzaken
Er zijn twee vormen van nystagmus: fysiologische nystagmus, of normale, aangeboren en pathologische nystagmus, of pathologische nystagmus. De fysiologische nystagmus is van nature vastgesteld om de perceptie van beelden te stabiliseren. Door snelle, trillende oogbewegingen wordt bijvoorbeeld een landschap dat snel voorbij trekt, gezien als een geheel, stabiel beeld.
Het oog verzamelt verschillende vaste standpunten. Het kleeft aan één punt totdat het uit het gezichtsveld is verdwenen en zoekt dan meteen een nieuw punt. Hierdoor keert het oog zeer snel terug naar zijn oorspronkelijke positie.
Deze oogterugslagbeweging wordt niet actief waargenomen. Een waarnemer die ernaar kijkt, doet het echter. De snelle oogresetbeweging wordt gecoördineerd en bestuurd door de cerebellum en delen van de hersenen stam.
Bij de zogenaamde jerk nystagmus volgt het oog langzaam een bepaald object en maakt dan een snelle schokkerige beweging in tegengestelde richting. De richting van de nystagmus wordt aangegeven door de snelle fase. In de slinger nystagmus zijn de positioneringsbewegingen van het oog in beide richtingen hetzelfde.
De nystagmus die optreedt om het retinale beeld te stabiliseren (bewegende trein en naar buiten kijken) wordt ook wel optokinetische nystagmus (OKN) genoemd. De zogenaamde vestibulo-oculaire reflex maakt de stabilisatie van het retinale beeld tijdens het eigen beeld mogelijk hoofd beweging, dwz als iemand de zijne draait hoofd in een bepaalde richting worden de ogen automatisch in de tegenovergestelde richting geleid en springen dan met een ruk naar het midden van het oog. Deze maatregel is ook nodig om het beeld te stabiliseren.
Verstoringen van deze vestibulo-oculaire reflex duiden op schade aan de vestibulaire zenuw. Pathologische nystagmus omvat plotselinge, ongerichte nystagmus. Het gebeurt plotseling zonder dat puntvolging nodig is.
Een andere pathologische vorm van nystagmus is aangeboren nystagmus. Dit is een aangeboren oogfibrillatie die toeneemt met de fixatie van bepaalde punten. Het heeft een onregelmatige vorm van fladderen, die in bepaalde richtingen wordt verzwakt, maar ook door andere kan worden versterkt.
Congenitale nystagmus is een teken van een aangeboren aandoening van de motorische functie van de oogspier. Een andere mogelijke oorzaak kan een ernstige aangeboren visuele beperking zijn. Een ziekte van de centrale zenuwstelsel of een tumor is praktisch nooit aanwezig.
Latente nystagmus treedt op wanneer één oog wordt bedekt en verdwijnt wanneer beide ogen weer worden blootgelegd. Het is een teken van vroeg jeugd scheel syndroom. Een andere pathologische nystagmus is de zogenaamde vestibulaire nystagmus.
Bij uitval van een van de evenwichtsorganen, zoals bij de ziekte van Menière, een plotseling optredend oog tremor treedt op, wat de patiënt ervaart als ernstige duizeligheid. De aanvallen van duizeligheid, die meestal aanvallen van rotatie zijn duizeligheid, soms zo ernstig worden dat de patiënt er ook last van heeft evenwicht problemen, ernstig misselijkheid en zelfs braken. Als de patiënt een bepaald punt fixeert, wordt de nystagmus meestal geremd.
Ernstige duizeligheid na het veranderen van houding (bijvoorbeeld B van liggen naar zitten of van zitten naar staan) wordt soms ook geassocieerd met een nystagmus. De redenen hiervoor zijn waarschijnlijk verkalking en toenemende immobiliteit van de kleine kralen, ook wel otolieten genoemd, die aanwezig zijn in het orgaan van evenwicht van het oor.
Mogelijke oorzaken van een pathologische nystagmus zijn niet alleen het falen van het orgaan van evenwicht en verkalking van de otolieten maar ook verwondingen of schade aan de hersenstam. Hier kan bijvoorbeeld een bloeding of een tumor deze aandoening veroorzaken. Passende beeldvorming, zoals CT of MRT, moet in ieder geval worden uitgevoerd als de nystagmus onduidelijk is.
