Hoe fumaarzuur werkt
Vanuit chemisch oogpunt is fumaarzuur een dicarbonzuur met vier koolstofatomen. Het wordt in de farmaceutische industrie gebruikt voor de productie van medicijnzouten (bijvoorbeeld clemastinefumaraat). De esters (= verbindingen gevormd uit organische zuren en alcoholen door het afsplitsen van water), de zogenaamde fumaraten, worden medisch gebruikt voor de behandeling van multiple sclerose (MS) en psoriasis.
Fumaarzuur en multiple sclerose
Multiple sclerose is een ontstekingsziekte van de isolerende laag rond de zenuwbanen in het menselijk lichaam. Vooral de zenuwen in de hersenen en het ruggenmerg worden getroffen. Omdat de isolatie van de zenuwen geleidelijk wordt afgebroken, vallen de vaak dicht opeengepakte zenuwbundels uit en functioneren ze niet goed – vergelijkbaar met een elektriciteitskabel.
Wat de oorzaak van de ziekte betreft, gaan deskundigen ervan uit dat het lichaamseigen immuunsysteem in de meeste gevallen de isolatielaag aanvalt en laat afbreken of dat het lichaam problemen heeft met het opbouwen van deze zeer complexe beschermlaag rond de zenuwen.
Eén van deze medicijnen bevat een ester van fumaarzuur, dimethylfumaraat genaamd, die zo is ontwikkeld dat het actieve ingrediënt beter via de darmwand in het bloed kan worden opgenomen. De stof monomethylfumaraat, die daadwerkelijk actief is, wordt eerst in het lichaam gevormd. Dimethylfumaraat is daarom een prodrug (voorloper van een medicijn).
Het actieve ingrediënt wordt gebruikt bij de behandeling van een specifieke vorm van de ziekte: relapsing-remitting MS. In dit geval komt de ziekte voor in recidieven. Tussen de terugvallen verdwijnen de symptomen van MS geheel of gedeeltelijk.
Diroximefumaraat, een andere ester van fumaarzuur, is een ander derivaat van deze geneesmiddelenklasse waarvan de actieve metaboliet ook monomethylfumaraat is. Omdat er minder methanol in het lichaam wordt gevormd wanneer diroximfumaraat wordt geactiveerd, hoopt men dat dit zal resulteren in een betere verdraagbaarheid in het maag-darmkanaal.
Behandeling met fumaarzuur resulteert er ook in dat er minder ontstekingsboodschappers vrijkomen door het immuunsysteem, wat uiteindelijk de progressie van de ziekte remt.
Fumaarzuur & psoriasis
Psoriasis is een niet-besmettelijke, inflammatoire huidziekte waarbij zich rode, schilferige plekken op de huid vormen, meestal zo groot als de palm van uw hand, op de knieën en ellebogen. Deze gebieden jeuken vaak erg.
Het ontstekingsproces leidt tot een verhoogde vorming van nieuwe huid, maar de huidcellen zitten nog steeds te veel aan elkaar vast om gelijkmatig te worden verwijderd. Hierdoor ontstaan de typische schubben. Deskundigen zijn van mening dat er in de getroffen gebieden ook een groter aantal immuuncellen te vinden zijn, die mede verantwoordelijk zijn voor de ontstekingsreactie.
Deze veronderstelling wordt ondersteund door het verhoogde risico op inflammatoire gewrichtsveranderingen (de zogenaamde artritis psoriatica) in het verdere verloop van de ziekte. Het laat zien dat psoriasis een systemische ziekte is, waarbij de huidveranderingen alleen het zichtbare deel van de ziekte weerspiegelen.
Absorptie, afbraak en uitscheiding
Na inname worden fumaraten door enzymen snel omgezet in hun actieve vorm monomethylfumaraat. De oorspronkelijke stoffen zijn niet aantoonbaar in het bloed.
Ongeveer 60 procent van de werkzame stof wordt uitgeademd als koolstofdioxide. De rest wordt voornamelijk via de nieren in de urine uitgescheiden.
Wanneer wordt fumaarzuur gebruikt?
Voor de behandeling worden de derivaten van fumaarzuur gebruikt
- volwassen patiënten met relapsing-remitting multiple sclerose
- volwassen patiënten met matige tot ernstige psoriasis voor wie externe (topische) behandeling, bijvoorbeeld met crèmes, niet voldoende is en systemische therapie (bijvoorbeeld met tabletten) noodzakelijk is
Vanwege de ontstekingsremmende werking wordt het langdurig gebruikt.
Hoe fumaarzuur wordt gebruikt
Voor de behandeling van MS worden hogere doses gebruikt dan voor de behandeling van psoriasis:
Patiënten met multiple sclerose beginnen met tweemaal daags 120 milligram dimethylfumaraat. Na één week wordt de dosis verhoogd tot tweemaal daags 240 milligram.
Voor diroximefumaraat is de startdosis tweemaal daags 231 milligram. Na één week wordt de dosis verhoogd tot de aanbevolen onderhoudsdosis van tweemaal daags 462 milligram.
Voor de behandeling van psoriasis worden lagere doseringen gebruikt. Er is ook een laag gedoseerd “startpakket”. Om het risico op bijwerkingen te verminderen, wordt de dosis gedurende drie weken langzaam verhoogd van één naar drie tabletten per dag.
In de tweede, sterkere verpakking wordt de dosis gedurende zes weken met één tablet per week verhoogd. Als het volledige therapeutische effect eerder wordt bereikt, hoeft de dosis niet verder te worden verhoogd. Ook hier is het raadzaam de tabletten tijdens of direct na de maaltijd in te nemen.
Wat zijn de bijwerkingen van fumaarzuur?
De meest voorkomende bijwerkingen (bij meer dan één op de tien behandelde mensen) zijn een gevoel van warmte en maag-darmklachten zoals buikpijn, spijsverteringsproblemen en misselijkheid. Deze kunnen alleen aanvankelijk optreden, maar kunnen ook kortstondig terugkeren tijdens de behandeling met fumaarzuur.
Andere bijwerkingen van fumaarzuur (bij één op de tien tot honderd patiënten) zijn veranderingen in het bloedbeeld, jeuk, huiduitslag en verhoogde eiwituitscheiding in de urine (een aanwijzing voor nierproblemen).
Waar moet rekening mee worden gehouden bij het gebruik van fumaarzuur?
Contra-indicaties
Fumaarzuur en zijn derivaten mogen niet worden gebruikt in de volgende gevallen van multiple sclerose:
- Overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de andere bestanddelen van het geneesmiddel
Contra-indicaties voor de behandeling van psoriasis (waarvoor alleen dimethylfumaraat is goedgekeurd) zijn dat wel
- overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de andere bestanddelen van het geneesmiddel
- ernstige ziekten van het maag-darmkanaal
- ernstige lever- of nierfunctiestoornis
- Zwangerschap en borstvoeding
Interacties
Omdat fumaarzuur en zijn derivaten een negatief effect kunnen hebben op de nierfunctie, mogen tijdens de behandeling geen andere werkzame stoffen met vergelijkbare bijwerkingen worden ingenomen. Het gaat bijvoorbeeld om methotrexaat (reuma- en kankermedicatie), retinoïden (acnemedicatie) en ciclosporine (immuunonderdrukkend middel, bijvoorbeeld na orgaantransplantatie).
De gelijktijdige consumptie van alcohol met een alcoholgehalte van meer dan 30 procent kan de snelheid van het oplossen versnellen en zo tot verhoogde gastro-intestinale bijwerkingen leiden.
Leeftijdsbeperking
Omdat er onvoldoende ervaring is met het gebruik bij kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar, wordt het in deze gevallen niet aanbevolen.
Zwangerschap en borstvoeding
Geneesmiddelen die fumaraten bevatten voor de behandeling van psoriasis zijn gecontra-indiceerd tijdens zwangerschap en borstvoeding, aangezien er slechts beperkte ervaring is met het gebruik ervan. Bovendien hebben dierstudies vruchtbaarheidsbedreigende en vruchtbaarheidsbeschadigende effecten aangetoond (reproductieve toxiciteit).
Volgens deskundigen zijn prednisolon of ciclosporine de voorkeursmedicijnen bij ernstige vormen van psoriasis. Bij multiple sclerose worden interferon bèta-1a of interferon bèta-1b en glatirameeracetaat aanbevolen als immunomodulerende basistherapie tijdens zwangerschap en borstvoeding.
Hoe u medicijnen kunt verkrijgen met fumaarzuur
Alle preparaten die fumaarzuur en zijn derivaten bevatten, zijn op recept verkrijgbaar in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland.
Hoe lang is fumaarzuur bekend?
Fumaarzuur werd voor het eerst ontdekt in de schimmel Boletus pseudoignarius en werd in 1832 in zuivere vorm gewonnen uit de gewone duivenkervel (een plant uit de papaverfamilie). De gewone duivenkervel werd al in de oudheid gebruikt als medicinale plant om krampen in de buik te behandelen. spijsverteringskanaal en galblaas, constipatie en huidaandoeningen.
Op basis van deze ervaring werd in de jaren zeventig een psoriasistherapie met fumaarzuur ontwikkeld door arts Günther Schäfer. Fumaarzuur werd pas in 1970 goedgekeurd voor de behandeling van MS, nadat het actieve ingrediënt en zijn derivaten in klinische onderzoeken effectief waren gebleken.
