De communicatie tussen de hersenen en het immuunsysteem vindt onder meer plaats via hormonen zoals het stresshormoon cortisol. Afweercellen produceren ook boodschapperstoffen die bekend staan als interleukinen: ze controleren de activiteit van het immuunsysteem en geven – als ze in grote hoeveelheden in het bloed aanwezig zijn – een signaal aan de hersenen dat er bijvoorbeeld een infectie in het lichaam woedt. De hersenen verhogen vervolgens de lichaamstemperatuur en zorgen ervoor dat de patiënt zich zwak en lusteloos voelt – zodat hij of zij het rustig aan doet. Als de hersenen registreren dat het interleukineniveau en daarmee de activiteit van het immuunsysteem te groot is, schakelen ze de afweer van het lichaam opnieuw uit.
Naast dergelijke boodschapperstoffen dient het autonome zenuwstelsel ook als communicatiemedium, waarbij berichten van het lichaam naar de hersenen worden verzonden en omgekeerd.
Gealarmeerde immuuncellen
Chronische stress verzwakt het immuunsysteem
Chronische stress heeft daarentegen een ander effect: het cortisolgehalte in het bloed wordt dan blijvend verhoogd. Het stresshormoon hecht zich aan receptoren op het oppervlak van bepaalde witte bloedcellen. Als resultaat scheiden deze cellen minder interleukine-1-bèta uit. Deze boodschapperstof stimuleert normaal gesproken de immuuncellen om zich te vermenigvuldigen. Interleukine-1-bèta verhoogt ook de activiteit van natural killer-cellen en bevordert de vorming van antilichamen die gespecialiseerd zijn in bepaalde ziekteverwekkers. Als het niveau van deze boodschapperstof daalt, neemt ook de effectiviteit van het immuunsysteem af.
Iedereen die voortdurend ‘onder macht’ staat, moet niet verbaasd zijn als hij herhaaldelijk verlamd raakt door een infectie. In stressvolle tijden ervaren veel mensen ook een herhaling van de vervelende herpesblaasjes, waarvan de veroorzakers normaal gesproken onder controle worden gehouden door het immuunsysteem. Wonden genezen ook langzamer als de gewonde persoon gestrest is.
Sport als stressrem
Alles wat stress tegengaat, versterkt daarentegen het immuunsysteem. Sport zorgt er bijvoorbeeld voor dat het cortisolgehalte in het bloed daalt. Regelmatige fysieke activiteit versterkt dus het immuunsysteem.
Gerichte ontspanningstechnieken, zoals autogene training, progressieve spierontspanning of mindfulness-oefeningen, ondersteunen daarom ook de afweer van het lichaam.
De fatale kracht van negatieve emoties
Negatieve emoties hebben ook een negatief effect op het immuunsysteem. Mensen die last hebben van depressie of angst zijn daardoor vatbaarder voor infecties. Hoe groot deze invloed is, blijkt onder meer uit onderzoeken met kankerpatiënten. In één onderzoek stierf bijvoorbeeld de helft van de borstkankerpatiënten die ook aan een depressie leden binnen vijf jaar – maar slechts een kwart van de kankerpatiënten die niet depressief waren.
De reden hiervoor zou kunnen zijn dat mentaal stabiele patiënten meer natural killer-cellen in hun bloed hebben. Deze kunnen naast ziekteverwekkers ook gedegenereerde cellen opsporen en vernietigen.
Positieve energieboost
Positieve emoties kunnen daarentegen het immuunsysteem versterken en zelfs de kansen op herstel van kanker vergroten. Psycho-oncologie heeft daarom tot doel de psychologische stress die met kanker gepaard gaat, tegen te gaan. Als onderdeel van de behandeling worden gedragstherapeutische technieken gebruikt om positieve gedachten te versterken en negatieve gedachten onschadelijk te maken. Visualisatietechnieken worden ook gebruikt om een positieve stemming te creëren.
Hyperactieve immuuncellen
Dit komt waarschijnlijk door een tekort aan cortisol, denken experts. Cortisol remt normaal gesproken de productie van interleukine-2, maar wanneer de cortisolspiegel laag is, neemt de productie van interleukine-2 toe. Hierdoor komen meer T-cellen in actie, die in het kader van auto-immuunziekten ook de lichaamseigen cellen aanvallen. Deze theorie wordt onder meer ondersteund door observaties dat bij sommige zwangere vrouwen met reumatoïde artritis de symptomen plotseling verdwijnen – tijdens de zwangerschap stijgt het cortisolniveau.
Allergieboost door stress
Een soortgelijk mechanisme zorgt ervoor dat de symptomen van allergische ziekten onder stress kunnen verergeren. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij neurodermitis en astma. Het immuunsysteem van de getroffenen wordt overprikkeld en produceert grotere hoeveelheden immunoglobuline E. Deze antilichamen hechten zich aan de huid tijdens allergische reacties. Bij allergiepatiënten hechten deze antilichamen zich aan de zogenaamde mestcellen (een subgroep van leukocyten), die vervolgens histamine afgeven. Deze stof veroorzaakt de typische allergische symptomen zoals jeuk, roodheid van de huid en zwelling van het weefsel (oedeem).
Het leren van een ontspanningsoefening kan daarom ook het leven van mensen met een allergie gemakkelijker maken, zoals uit onderzoek blijkt: Astmapatiënten hebben minder vaak last van aanvallen, de huid van neurodermitispatiënten verbetert en ook hooikoortspatiënten hebben baat bij gerichte ontspanning.
