Het positiegevoel of positiegevoel is een van de drie perceptuele kwaliteiten van interoceptieve dieptegevoeligheid. Dit gevoel geeft permanente informatie over gewrichtsposities en de huidige lichaamshouding in de ruimte. In cerebellaire laesies en spinal cord laesies, kan het positiegevoel worden aangetast, waardoor ataxie ontstaat.
Wat is het gevoel van positie?
Het positiegevoel wordt ook wel het positiegevoel of positiegevoel genoemd en geeft mensen een gevoel van hun eigen lichaamshouding. Het zintuig geeft uitgebreide informatie over de huidige positie van het lichaam in de ruimte. Mensen nemen prikkels waar vanuit hun omgeving en vanuit hun eigen lichaam. De perceptie van prikkels uit de omgeving wordt samengevat als exteroceptie. Perceptie van prikkels uit het eigen lichaam wordt interoceptie genoemd en komt overeen met zelfperceptie. Dieptegevoeligheid is een van de belangrijkste vormen van perceptie op het gebied van zelfperceptie. Proprioceptoren ontvangen prikkels van het eigen bewegings- en vasthoudapparaat en geven deze door aan de centrale zenuwstelsel De dieptegevoeligheid kan worden onderverdeeld in drie verschillende waarnemingskwaliteiten. Het gevoel van kracht en weerstand vormen samen met het gevoel van beweging en het gevoel van positie het zogenaamde kinesthetische systeem. Het positiegevoel wordt ook wel het positiegevoel genoemd en geeft mensen een gevoel van hun eigen lichaamshouding. Het zintuig geeft uitgebreide informatie over de huidige positie van het lichaam in de ruimte. Inbegrepen in deze positionele informatie zijn de posities van het individu gewrichten en hoofd De interoceptoren van dieptegevoeligheid zijn de spierspillen, de peesspindels en de gevoelige receptoren van het gewricht capsules, ligamenten en periosteum. Door middel van deze receptoren maakt het positiegevoel een alomvattend beeld van de lichaamshouding en projecteert dit permanent verder naar het bewustzijn.
Functie en taak
De zintuigen van het kinesthetische systeem spelen nauw samen en zijn onvervangbaar voor andere zintuigen van de mens. Samen met de zwaartekracht van bijvoorbeeld het binnenoor vormen ze een belangrijke basis voor het gevoel van evenwicht Alleen het positiegevoel stelt mensen in staat zich bewust te worden van de huidige neiging wanneer de hoofd is gekanteld. Het positiegevoel is daarom onmisbaar om een stabiele houding aan te nemen of de lichaamshouding aan te passen aan veranderende omgevingsomstandigheden. De meeste proprioceptieve afferenten komen niet bij bewustzijn. Kleine aanpassingen van de houding vinden bijvoorbeeld vaak onbewust plaats. Van alle proprioceptieve afferenten is de zenuwstelsel ontwikkelt een som en levert zo een informatieproduct uit de ruimtelijke lichaamsrelatie, de positie van individuele ledematen ten opzichte van elkaar en de positieverandering bij bewegingen naar het centrale zenuwstelsel. Hiervoor moeten invloeden op het organisme permanent worden herkend. De sensorische informatie wordt daar geselecteerd op relevantie en geïntegreerd met vestibulaire en optische informatie. Tijdens de sensorisch-motorische integratie van de stimuli vindt de uitwerking van doelgerichte motorische en cognitieve functies plaats. De receptoren van het positiegevoel zijn mechanoreceptoren in de gewrichten, spieren en pezen Deze sensorische cellen detecteren druk en berekenen op basis van deze effecten de gewrichtspositie en lichaamspositie, die wordt doorgegeven aan de spinal cord als een bio-elektrische impuls. De statische positiedetectie detecteert de gewrichtspositie in een lichaamshouding. Het dynamische deel van het positiegevoel daarentegen detecteert veranderingen in de lichaamshouding tijdens beweging. Zonder het positiegevoel zou geen passende interactie van sensorische en motorische stimulusverwerking mogelijk zijn. Opzettelijke en exacte bewegingen zouden dus onderhevig zijn aan verstoringen. Exteroceptie en interoceptie spelen dus samen in kinesthetiek. De hersenen is in staat tot kinesthetisch leren en slaat dus bijvoorbeeld gerichte lichaamshoudingen, omgevingsinformatie en motorische reacties op om lichaamshoudingen met elkaar aan te passen om de volgende keer onmiddellijk een geschikte posturale correctie aan specifieke omgevingscondities te kunnen initiëren.
Ziekten en kwalen
Een van de bekendste klachten met betrekking tot het houdingsgevoel is erfelijke motorische sensorische neuropathie. Dit is een klassieke primaire axonale HMSN-aandoening. Distaal vertonen patiënten symmetrische spieratrofie en holle voeten. Ze lijden aan een verminderd trillingsgevoel en positiegevoel. De ziekte wordt veroorzaakt door mutaties van de MED25 gen en wordt op een autosomaal recessieve manier overgeërfd gen MED25 komt overeen met een subeenheid van ARC, die bekend staat als een familie van co-activatoren voor transcriptie. De mutatie is nu gelokaliseerd op chromosoom 19q13.3. Alle stoornissen die positiegevoeligheid beïnvloeden, worden opgenomen in de groep van dieptegevoeligheidsstoornissen. Naast positiegevoeligheidsstoornissen omvatten dit stoornissen van het gevoel van vibratie en stereognosie. Dergelijke verschijnselen treden, afgezien van erfelijke en genetische aandoeningen, vooral op na beschadiging van de achterhoorns of witte stof. Dergelijke schade treedt bijvoorbeeld op bij traumatische verwondingen van de wervelkolom. Tumoren in de spinal cord kan ook de laesies veroorzaken. Hetzelfde geldt voor aandoeningen van de wervelkolom. Even vaak worden de beschreven aandoeningen voorafgegaan door een neurologische aandoening zoals multiple sclerose Bij deze auto-immuunziekte, de immuunsysteem veroorzaakt destructief ontsteking in centraal zenuwweefsel. Het gevolg van een dieptegevoeligheidsstoornis met oorzaak in het ruggenmerg is ataxie van de wervelkolom, die vooral in het donker verergert. Spinale ataxie kan ook worden veroorzaakt door vitamine B-tekort of vergiftiging en infectieziekten zoals syphilis. Alcohol intoxicatie veroorzaakt ook dergelijke ataxie, die wordt geassocieerd met het onvermogen om bewegingen te coördineren en de houding te beheersen. Dieptegevoeligheidsstoornissen kunnen net zo goed worden veroorzaakt door laesies in de cerebellum of verstoringen van specifieke receptoren in de Golgi-peesorganen, spierspoelen en gewrichtsreceptoren. In alle gevallen schatten patiënten hun eigen positie in de ruimte niet meer correct in. Het resultaat is een eigenzinnige houding, een verstoord looppatroon en vaak een onvermogen om snelle agonist-antagonistische bewegingen te maken. Behandeling van dergelijke ataxieën is afhankelijk van ergotherapie en fysiotherapie en is primair bedoeld om het lichaamsbewustzijn van patiënten te verbeteren.
