Purgierlein is een kruidachtige, meestal eenjarige plant van de flax familie met een maximale groeihoogte van 30 centimeter. Hoewel de plant bijna wereldwijd buiten de tropen en subtropen voorkomt, wordt hij als bedreigd beschouwd. De zuiveraar flax bevat onder andere de bittere stof linin, die vroeger als diureticum en als laxeermiddel, wat niet langer het geval is vanwege de toxiciteit van linine.
Voorkomen en teelt van purgierlein
Purgierlein is een kruidachtige, veelal eenjarige plant van de linnenfamilie met een maximale groeihoogte van 30 centimeter. De kruidachtige plant purgierlein (Linum catharticum) van de flax familie (Linaceae) is meestal eenjarig als een zogenaamde therofyt, maar in bergachtige streken op grotere hoogte kan het ook meerjarig of zelfs meerjarig zijn. Als eenjarig kruid kan het kruid, dat tot 30 centimeter hoog wordt, zomer- of winterjaarlijks zijn. Dit betekent dat de zaden al in de herfst (jaarlijks winter) of zo laat in de lente (jaarlijks zomer) kunnen ontkiemen. Het verschillende principe is vergelijkbaar met dat van zomer en winter granen De kleine witte bloemen met vijf bloemblaadjes van het purgierlein bereiken een diameter van vier tot vijf millimeter. Purgierlein gedijt goed op kalkrijke, leemachtige bodems met een hoog kleigehalte en wordt geassocieerd met speciale mycorrhiza-schimmels. Het kruid wordt vaak aangetroffen in natte weilanden en uiterwaarden. Purgierlein wordt beschouwd als een pionierplant en wordt in bijna alle regio's van Eurazië aangetroffen onder invloed van het zeeklimaat. Het assortiment strekt zich dus uit van Noord-Afrika tot Scandinavië en IJsland. In de Alpen is het purgierlein te vinden op hoogtes tot meer dan 2,000 meter. De plant bevat de bittere stof linin, die een sterke laxeermiddel effect en in sterkere doses kan ook veroorzaken misselijkheid. De laxeermiddel effect heeft ook het zuiveringsmiddel zijn naam verdiend. De eigenschappen ervan werden in het verleden therapeutisch gebruikt. Vanwege de giftigheid van het linine, dat een klein beetje zeer giftig blauwzuur (HCN) bevat, werd het gedeeltelijk weer verlaten. Het kruid speelt echter nog steeds een rol in de natuurlijke geneeskunde en in homeopathie.
Effect en toepassing
In tegenstelling tot veel andere planten waarvan de effecten op het metabolisme van het lichaam in de oudheid of zelfs eerder bekend waren, werd purgierlein voor het eerst genoemd in 1588 zonder te verwijzen naar het laxerende effect ervan. Later, in de 18e eeuw, nam de natuuronderzoeker en systematicus Carl von Linné het purgierlein over. In sommige Europese landen, zoals Denemarken, Litouwen en Hongarije, werd Linum catharticum als laxeermiddel gebruikt. In een kruidenboek uit 1626 staan verwijzingen die een laxerend effect aan purgierlein toekennen en dat het kruid ook een braakmiddel effect bij consumptie in grotere hoeveelheden. Het Purgierlein speelt nog steeds een rol in homeopathie vandaag. Voor de bereiding van druppels, bolletjes of tabletsworden de bovengrondse delen van het kruid gebruikt tijdens de bloeiperiode, die zich uitstrekt van juni tot augustus. De homeopathische middelen worden voornamelijk gebruikt om bronchiale catarre te behandelen, amenorroe (afwezigheid van menstruatie), aambeien en diarree Volgens de respectievelijke traditie werd purgierlein, gebrouwen als thee, veel gebruikt in de volksgeneeskunde als een veilig laxeermiddel en voor drainage bij oedeem. De volksgeneeskunde raadde ook purgierlein aan in gevallen van pathologische ophoping van vocht in de buikholte (ascites) of in de bindweefsel van de onderhuid (anasarca), vooral wanneer kwik-gebaseerde (op Hg gebaseerde) diuaretica konden niet worden gebruikt. In deze gevallen op de juiste manier bereide thee of extracten van purgierlein kan nog steeds worden aanbevolen als de remedie bij uitstek.
Betekenis voor gezondheid, behandeling en preventie.
Terwijl de olie van lijnzaad, dat afkomstig is van echt vlas of lijnzaad, is uitstekend volksgezondheid belangrijk vanwege het hoge gehalte aan omega-3 vetzurenis dit niet het geval bij het purgierlein, ook wel weidelein genoemd. Hoewel de teelt van sommige vlas-soorten wordt gedocumenteerd vanaf het einde van de laatste ijstijd cica 10,000 jaar geleden, is er geen bewijs van een vergelijkbaar vroeg gebruik van purgierlein. Het medicinale belang van de plant werd voor het eerst ontdekt in Europa in de moderne tijd in de 17e eeuw. Gedurende enkele eeuwen tot in de jaren dertig werd het purgierlein gebruikt in de vorm van theesoorten or extracten voornamelijk als laxeermiddel en als diureticum. In iets intensere doses induceert purgierlein misselijkheid, wat bijvoorbeeld erg handig kan zijn bij acute vergiftiging. Purgierlein bevat etherische oliën, harsen, tannines en de bittere stof linin, die verantwoordelijk is voor zijn geneeskrachtige werking. Linin is een amorfe glycoside, ook wel linarine genoemd. Glycosiden worden gevormd door een condensatiereactie tussen een ringvormige suiker en de hydroxyl- of aminogroep van een ander molecuul, dat op zijn beurt ook een suiker kan zijn. Van vlas is ook bekend dat het kleine hoeveelheden bevat waterstof cyanide (HCN) voor meerdere decennia. Waterstof cyanide is een zeer giftige stof omdat het cyanogeenion de ademhalingsketen in de mitochondria In acute gevallen kan cellulaire ademhaling of interne ademhaling niet meer optreden, wat wel kan leiden binnen een paar minuten dood. echter, de concentratie van blauwzuur in purginglein bereikt geen dodelijke doses. Niettemin heeft de ontdekking van de toxiciteit van purgierlein geleid tot een sterke afname van het gebruik van de plant voor therapeutische doeleinden. Dit heeft geen invloed op het gebruik van plantendelen tijdens de bloeiperiode voor de bereiding van homeopathische geneesmiddelen, omdat de actieve ingrediënten in homeopathische druppels, bolletjes of tablets zijn zo sterk verdund dat het eventuele blauwzuurgehalte meestal onder de detectielimiet ligt en geen medicinaal relevant effect heeft.
