De atlas is de eerste halswervel dat ondersteunt de schedel Het vormt een gearticuleerde verbinding met het wandbeen. Breuken in het gebied van de atlas ring kan de medulla oblongata vernietigen en de dood veroorzaken.
Wat is de atlas?
De cervicale wervelkolom van mensen en de meeste andere zoogdieren bestaat uit in totaal zeven wervels. In vergelijking met de cervicale wervelkolom zijn de lumbale en thoracale wervelkolom veel minder in staat om te bewegen. De cervicale wervelkolom dankt zijn vermogen om voornamelijk te bewegen aan de zogenaamde atlas. Dit is de eerste halswervel dat draagt het geheel hoofd en een bijzonder roteerbaar wervelgewricht. De Atlas ontleent zijn naam aan de Griekse Titan Atlas, die volgens de legende de last van de hemel moest dragen. De atlas is dus het deel van de cervicale wervelkolom dat het dichtst bij de schedel en ontmoet de tweede halswervel, de as, in een functionele eenheid genaamd de nicker. De nicker zorgt ervoor dat de hoofd om in anterieure richting te buigen, waardoor de persoon kan knikken. In de klinische praktijk staat de afkorting C1 voor de atlas. In hun anatomie verschillen de atlas en as duidelijk van de rest van de wervels in de wervelkolom.
Anatomie en structuur
De atlas verschijnt als een ringachtige vorm. De halswervel verloor zijn Vertebrale lichaam tijdens evolutie. Lateraal en ventraal draagt de atlas benige verdikkingen die massae laterales worden genoemd en die eindigen in halfcirkelvormige bogen van botten. De benige bogen worden atlasbogen genoemd en komen overeen met de arcus anterior en posterior atlantis. De processus spinosus van de atlas wordt niet uitgesproken, maar wordt vervangen door een verhoging van de dorsale zijde op de arcus posterior, ook wel tuberculum posterius genoemd. Een tuberculum anterius draagt ook de ventrale zijde van de arcus anterior. Aan de zijkanten van de massae laterales bevinden zich transversale processen, die worden beschouwd als overblijfselen van de processus costales en dragen foramina transversaria. Op de massae laterales liggen gewrichtsvlakken die, samen met het achterhoofdsbeen, overeenkomen met het atlantooccipitale gewricht. Met de as vormen de atlasgewrichtsoppervlakken het atlantoaxiale gewricht. In de atlas wordt het foramen transversarium doorkruist door de zogenaamde wervelslagader, die vervolgens door het foramen magnum gaat en de schedel Het vertebrale foramen wordt in tweeën gedeeld door het ligamentum transversum atlantis. Ventraal van het ligamentum transversum atlantis is de holenas en dorsaal ervan is de spinal cord.
Functie en taken
De atlas ontleent zijn naam aan de Griekse titaan Atlas. Dit alleen al suggereert de belangrijkste functie van de eerste halswervel. Net als bij de Griekse titaan, sterkte wordt vooral van Atlas verlangd. De atlas is de halswervel in de directe nabijheid van de schedel. Het wordt dus verondersteld de overgang tussen de cervicale wervelkolom en de hoofd en moet ook het volledige gewicht van de schedel dragen. De eerste halswervel is echter alleen relevant voor het stabiliseren van het hoofd en de wervelkolom. Het hoofd moet mobiel zijn. Vanuit evolutionair biologisch oogpunt heeft het menselijk vermogen om het hoofd te draaien bijgedragen aan het voortbestaan van de menselijke soort. Zodra een menselijk individu een geluid hoorde en een vermoeden van gevaar erachter had, draaide het zijn hoofd in de richting van het vermeende gevaar. Dit proces kan binnen milliseconden plaatsvinden vanwege de scharnierende verbinding tussen de wervelkolom en het schedelbot, waardoor directe fixatie en identificatie van gevaar via de ogen mogelijk is. De atlas is in wezen betrokken bij de gearticuleerde verbinding tussen de cervicale wervelkolom en het schedelbot. Dienovereenkomstig geeft het het hoofd de mobiliteit en het vermogen om te roteren in de cervicale wervelkolom. Zonder deze gearticuleerde verbinding zouden alledaagse bewegingen zoals knikken volkomen onhaalbaar zijn. Het gewricht van de atlas is heel anders dan andere tussenwervels gewrichten van de wervelkolom. Kortom, de menselijke wervelkolom is het meest mobiel in het gebied van de cervicale wervelkolom. Aan de andere kant voorkomt de atlas in zijn geheel ook dislocaties en verdraaiingen, omdat deze wordt gestabiliseerd door sterke ligamenten.
Ziekten
Sommige pathologische veranderingen van de atlas zijn bijzonder goed bekend. Deze omvatten verschillende ontwikkelingsstoornissen en de resulterende vervorming van de eerste halswervel. Tijdens de embryonale ontwikkeling kunnen er stoornissen optreden in de ontwikkeling van de atlas die proportionele versmelting veroorzaken bij de sclerotomen van de bovenste vier somieten. Op deze manier kan het os occipitale geheel of onvolledig met de atlas versmelten. Deze aandoening wordt ook wel atlasassimilatie genoemd. Afgezien van aangeboren afwijkingen van de eerste halswervel, kan de atlas, net als alle andere wervels, worden aangetast door afwijkingen. De spinal cord loopt rechtstreeks door de atlas, dus een verkeerde uitlijning van de wervel kan worden geassocieerd met centraal zenuwstelsel aandoeningen en veroorzaakt vaak een stijve wervelkolom. Bovendien, wanneer de atlas niet goed is uitgelijnd, de circulatie of bloed en cerebrospinale vloeistof wordt vaak belemmerd, waardoor er nog meer tekorten ontstaan. Naast deze verschijnselen is de meest ernstige symptomatologie die verband houdt met de atlas de breuk van de nek. Dit is een breuk van de holenas, die bij ligt spinal cord in de atlasring. In de meeste gevallen worden het ligamentum transversum atlantis en apicis dentis (ligamenten) afgescheurd. De holenas heeft dus een aanzienlijke bewegingsvrijheid, waarbij vaak de medulla oblongata wordt verwond. Dit verwondt het ademhalingscentrum van het lichaam en de dood treedt binnen enkele seconden op. Dit letsel ontstaat wanneer mensen zichzelf ophangen. Minder bekend is de Jefferson breuk, wat een speciale vorm van atlasbreuk is en ervoor zorgt dat de ring van de atlas volledig explodeert.
