Jetlag is een fysieke reactie op een verstoring van het slaap-waakritme dat optreedt na transmeridische vluchten. Het circadiane ritme van het lichaam kan zich niet snel genoeg aanpassen aan de tijdsverandering, wat kan resulteren in een aantal psychische en fysieke aandoeningen.
Wat is jetlag?
Jetlag is een fysieke reactie op een verstoring van het slaap-waakritme dat optreedt na transmeridische vluchten. Een verstoring in het slaap-waakritme die optreedt na langeafstandsvluchten die meerdere tijdzones overspannen, wordt genoemd jetlag Het woord is samengesteld uit het Engelse woord "jet" (straalvliegtuig) en "lag" (tijdsverschil). In de huidige editie van de International Statistical Classification of Diseases and Related Gezondheid Problemen (ICD-10), de aandoening is geclassificeerd onder het nummer F51.2 als "Niet-organische stoornis van het slaap-waakritme". Volgens het classificatiesysteem voor Slaapstoornissen (ICSD-2), wordt het fenomeen geclassificeerd als "Circadiane slaap-waakritmestoornis, jetlag-type". Als je door meerdere tijdzones reist, loopt het bioritme niet synchroon met de huidige lokale tijd. Natuurlijke ritmes van het lichaam raken in de war door ongewone veranderingen tussen licht en donker en veranderde eet- en slaaptijden. Doordat de interne klok zich soms niet snel genoeg aanpast aan de nieuwe lokale tijd, kunnen lichamelijke en psychische klachten optreden die twee tot veertien dagen kunnen duren. Symptomen van jetlag zijn beschreven als overmatige slaapstoornissen 피로verminderde prestaties overdag en psychosomatische problemen.
Functie en taak
Het biologische ritme van zoogdieren (inclusief mensen) wordt bepaald door een reeks externe timers die de cyclus van veel lichaamsfuncties regelen (zoals lichaamstemperatuur, hormoonafscheiding en bloed druk). De interne klok die het circadiane ritme bepaalt, bevindt zich in de nucleus suprachiasmaticus, een deel van de hypothalamus Belangrijke exogene tijdsperioden van de interne klok zijn onder meer de afwisseling van dag en nacht, de timing van maaltijden, bedtijden en sociale contacten. Als deze timers normaal en regelmatig lopen, loopt de interne klok gewoonlijk 24 uur per dag synchroon met externe omstandigheden en brengt het biologische systeem endogene processen van het lichaam op één lijn met exogene processen. Op transmeridische vluchten, extern milieufactoren plotseling verschuiven en de interne klok kan dit niet evenwicht de temporele onbalans tussen circadiane ritmes en het externe tijdsysteem snel genoeg. Een tijdsverschil van 60 tot 90 minuten kan relatief eenvoudig worden gecompenseerd door het circadiane ritme. Als de rijsnelheid en dus het tijdsverschil echter groter wordt, kan de interne klok zich soms niet aanpassen en loopt hij achter of gaat vooruit. De ernst van een jetlag wordt bepaald door de vliegrichting en is minder uitgesproken wanneer je naar het westen reist dan wanneer je naar het oosten reist. Dit komt doordat het voor mensen over het algemeen gemakkelijker is om langer wakker te blijven dan eerder in slaap te vallen en eerder op te staan. Voor vluchten naar het westen zijn langere klokfasen vereist, wat betekent dat de dag wordt "teruggeduwd" en dat zonsopgang en zonsondergang worden vertraagd. Voor de luchtreiziger betekent dit langer op de plaats van bestemming blijven. Voor vluchten naar het oosten daarentegen worden de cyclusfasen verkort en wordt de dag “naar voren geschoven”, met eerder zonsopgang en zonsondergang. Luchtreizigers moeten daarom eerder naar bed gaan en eerder opstaan. Iedereen vliegen van Frankfurt naar New York, dus in westelijke richting, heeft een vliegtijd van ongeveer zes uur. Als de aankomsttijd in New York rond 6 uur is, is het vanwege het tijdsverschil al middernacht in Duitsland. Om je aan te passen aan de lokale tijd in New York hoef je maar een paar uur langer wakker te blijven en is de omschakeling relatief eenvoudig. Op de terugvlucht daarentegen moet de klok in Frankfurt vooruit gezet worden. Als de aankomsttijd rond 11 uur lokale tijd is, staat de interne klok nog steeds op 5 uur, ook al is het in Frankfurt al bedtijd.
Ziekten en kwalen
Het gebrek aan synchronisatie tussen de innerlijke klok en externe omstandigheden kan zich uiten in veel symptomen. De duur van de omschakeling en de bijbehorende symptomen zijn afhankelijk van de omvang van het tijdsverschil, de leeftijd van de getroffen persoon en zijn of haar toestand volksgezondheid.Avondtypes, jongere mensen en mensen van wie het circadiane ritme flexibeler is, rapporteren over het algemeen minder symptomen en vertonen een snellere aanpassing van het circadiane ritme. Ochtendtypes, ouderen en mensen met sterke routines en zeer regelmatige dagelijkse routines worden meer beïnvloed door het tijdsverschil en ervaren dus meer jetlag. Het kan twee tot veertien dagen duren voordat het circadiane ritme zich heeft aangepast. In het algemeen wordt uitgegaan van een aanpassingsperiode van ongeveer een halve dag per overgevlogen tijdzone. Als gevolg van de onbalans tussen het circadiane ritme en de lokale tijd kunnen er een aantal klachten ontstaan. Reizigers melden een verminderd welzijn, buitensporig 피로verminderde prestaties overdag, duizeligheid, stemmingswisselingen, gevoelens van honger of verlies van eetlust op ongelegen momenten, en een aantal andere psychosomatische en gastro-intestinale problemen De meest voorkomende klachten van jetlag zijn echter slaapstoornissen, zoals moeilijk in slaap vallen en in slaap blijven, vroeg in de ochtend wakker worden en slapeloosheid Slaapritmes worden verstoord en slaapfasen veranderen na langeafstandsvluchten. Na vluchten naar het westen treden door de verlengde klokfasen vaker lichte doorslaapproblemen op, terwijl vluchten naar het oosten zich vooral manifesteren in slaapstoornissen als gevolg van de verkorte klokfasen. De verstoring van circadiane ritmes en slaapstoornissen hebben op hun beurt invloed op slaperigheid overdag en cognitieve prestaties. Dit heeft niet alleen grote gevolgen voor vakantiereizigers, maar ook voor leden van het cockpitpersoneel en ploegenarbeiders. Ze moeten zich vaak onrustig melden voor hun dienst en worstelen vervolgens met toegenomen 피로 en verminderde prestaties. De volksgezondheid gevolgen voor mensen wier baan hen blootstelt aan voortdurende veranderingen in het slaap-waakritme, kan leiden tot chronische ziekten.
