De ELISA-test is een medisch laboratoriumonderzoek, waarbij een zogenaamde antigeen-antilichaamreactie optreedt. Er kunnen verschillende antigenen worden getest die een rol spelen in de humane of diergeneeskunde. Alleen geaccrediteerde laboratoriuminstituten krijgen de opdracht om de test in Duitsland uit te voeren.
Wat is de procedure?
Binnen medische laboratoriumonderzoeken behoort de ELISA-test tot de zogenaamde immunologische procedures. Door de testprocedure, proteïne moleculen kan in heel verschillende worden gedetecteerd lichaamssappen ELISA is de afkorting voor Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay. Het is daarom een Engelstalige aanduiding die in het Duitse medische gebruik echter ingeburgerd is geraakt. De ELISA-test behoort tot de zogenaamde immunologische procedures binnen medische laboratoriumonderzoeken. De testprocedure kan worden gebruikt om eiwit te detecteren moleculen in een breed scala van lichaamssappen De detectie van deze moleculen maakt het op zijn beurt mogelijk conclusies te trekken over bepaalde ziekten of ziektebeelden. Daarom maken artsen hun diagnose ook afhankelijk van het resultaat van zo'n ELISA-test. De testprocedure is daarom van groot belang in de dagelijkse klinische praktijk, zowel poliklinisch als intramuraal. De bijbehorende lichaamssappen, bijvoorbeeld heel bloed of vloeistoffen uit gewrichten, worden onmiddellijk na het ophalen bij de patiënt naar het laboratorium gestuurd. Dit zijn meestal vrij urgente monsters, omdat het inheemse materiaal als gevoelig wordt beschouwd en zo snel mogelijk moet worden onderzocht. Zogenaamde overdreven samples kunnen dat wel leiden tot vals-negatieve resultaten omdat de pathologische eiwitten op te sporen zijn verminderd of volledig afgebroken in de tussentijd. Zo spelen de zogenaamde preanalytics een belangrijke rol bij ELISA; verdachte of negatieve resultaten moeten opnieuw worden herhaald als de juiste klinische symptomen aanwezig zijn.
Functie, effect en doelen
Voor een correcte testprestatie in een geaccrediteerd medisch laboratorium zijn reageerbuisjes en zogenaamde microtiterplaten absoluut noodzakelijk. Deze platen met fijne semi-concave inkepingen zijn gemaakt van speciaal plastic en zijn elk bedekt met een zeer specifiek antilichaam. Als het te detecteren antigeen aanwezig is in een te onderzoeken lichaamsvloeistof, dan vindt een specifieke antigeen-antilichaamreactie plaats volgens het zogenaamde lock-and-key-principe. Het monstermateriaal kan handmatig in de platen worden gebracht door laboratoriumpersoneel met behulp van pipetten of volledig automatisch. In moderne medische laboratoriuminstituten worden alleen volledig geautomatiseerde systemen gebruikt voor ELISA-diagnostiek. Deze moeten echter worden gecontroleerd door opgeleid personeel, medisch-technische laboratoriumassistenten. De zogenaamde interne en externe kwaliteitscontrole is ook de verantwoordelijkheid van het laboratoriumpersoneel, superieur aan het medisch personeel voor laboratoriumgeneeskunde, besmettelijke ziekte epidemiologie en microbiologie. Na de eerste testbatch, dwz nadat het materiaal op de platen is gepipetteerd, zijn de specifieke antigenen in het monster, indien aanwezig, al gebonden aan de antilichamen op de plastic plaat. Een wassing met fysiologische zoutoplossing wordt vervolgens uitgevoerd om storende factoren zoals ongewenste antigenen of te verwijderen eiwitten van de voorbereiding. Deze stap is erg belangrijk om vals-positieve reacties te voorkomen. Een fout-positief resultaat geïnterpreteerd door het laboratorium kan fatale gevolgen hebben voor een patiënt. In de tweede stap van de test wordt nog een antilichaam toegevoegd dat is gekoppeld aan een enzym. Dit gelabelde antilichaam bindt ook aan het antigeen. In een derde en laatste stap wordt een speciale kleurstof in een bepaalde hoeveelheid toegevoegd, die in meer of mindere mate wordt afgebroken door nog aanwezige enzymresten. Alleen een dergelijk enzym kan worden afgebroken, dat voorheen niet samen met het antilichaam aan het antigeen was gebonden. Het vrije enzym is in staat de toegevoegde kleurstof te splitsen. De exacte hoeveelheid van de gespleten kleurstof kan nauwkeurig worden bepaald met een andere laboratoriummethode, de zogenaamde fotometrie. Hierdoor kunnen nauwkeurige conclusies worden getrokken over de vraag of er überhaupt antigeen in een monstermateriaal aanwezig is en, zo ja, hoeveel. De ELISA-test wordt niet alleen gebruikt voor de eerste diagnose of om vermoedelijke diagnoses van bepaalde ziekten en klinische beelden te bevestigen, maar ook om hun voortgang te volgen. Als het antigen concentratie in de test wordt lager in de loop van therapiewordt de therapie als succesvol beschouwd.
Risico's, bijwerkingen en gevaren
De ELISA-test verkrijgt zijn informatieve waarde voornamelijk door de detectie van antigene structuren in lichaamsvloeistoffen. De test maakt een zogenaamde kwalitatieve, maar ook semi-kwantitatieve en kwantitatieve uitspraak mogelijk over de vermoedelijke aanwezigheid van bepaalde antigenen in lichaamsvloeistoffen. Geheel bloed kan niet worden gebruikt voor de test, alleen bloedserum. Een directe test op de patiënt, bijvoorbeeld van de capillair bloed van de vingertop, is daarom, net als bij sommige andere serologische tests, tot op heden niet mogelijk. In de menselijke geneeskunde wordt de ELISA-test voornamelijk gebruikt om antigenen op te sporen bij bacteriële, virale of schimmelinfecties. Bovendien zijn alle positieve resultaten van hepatitis serologie wordt standaard opnieuw gecontroleerd met een ELISA-test. Zeker hormonen, bijvoorbeeld de zwangerschap hormoon HCG, kan ook worden bepaald met de ELISA-test. Als bepaalde complicaties optreden tijdens zwangerschap, nauwkeurige kennis van de concentratie van het zwangerschapshormoon in het bloed is diagnostisch en therapeutisch zeer nuttig. Een andere indicatie voor de test is de detectie van zogenaamde paraproteïnen in de urine, zoals deze bijvoorbeeld voorkomen in verschillende tumor ziekten, zoals multipel myeloom. De ELISA-test wordt nog steeds in veel laboratoria uitgevoerd, maar wordt door experts als verouderd beschouwd. De immuunreactie gekoppeld aan enzymen in de ELISA-test is de laatste jaren steeds meer vervangen door radioactief gelabeld antilichamen, die zorgen voor een nog beter kwantitatief meetresultaat. Deze tests worden ook wel RIA, Radio Immunabsorbent Assay genoemd. Andere specifieke verbeteringen van ELISA zijn lichtchemische methoden zoals luminescentie of fluorescentie.
