A-phasia betekent "zonder spraak" - de term afgeleid van het Grieks beschrijft het klinische beeld al. Afasie wordt gekenmerkt door de spraakstoornis die optreedt als gevolg van verworven hersenen schade. In principe worden alle taalgebieden getroffen: begrijpen, spreken, lezen en schrijven. De meest voorkomende oorzaak van afasie bij volwassenen is een beroerte als gevolg van een herseninfarct of hersenbloeding.
Wat is afasie?
Afasie is per definitie het verlies van reeds verworven taalvaardigheid - daarom worden jonge kinderen met dergelijke aandoeningen niet afasie genoemd, maar een taalontwikkelingsstoornis. Bij oudere kinderen komt afasie voornamelijk voor als gevolg van een ongeval waarbij hersenen letsel (traumatisch hersenletsel).
Talencentrum in de hersenen
Verschillende hersengebieden (meestal de linker hersenhelft) moeten samenwerken - naast anatomische structuren zoals de tong en het strottenhoofd - om gehoorde en geziene spraak te begrijpen en taal te vormen:
- In de frontale kwab van de hersenschors bevindt zich het motorische spraakcentrum (het spraakcentrum van Broca). Dit coördineert de spraakspieren.
- De pariëtale kwab is de thuisbasis van het sensorische spraakcentrum (Wernicke-spraakcentrum). Dit is onmisbaar om gehoord woorden en woordklanken te onthouden.
- In de achterhoofdskwab is het optische spraakcentrum. Dit is onder meer verantwoordelijk voor het detecteren en begrijpen van leestaal.
Soorten afasie en hun symptomen
Afhankelijk van welke delen van de hersenen worden aangetast, worden vier verschillende soorten afasie onderscheiden, die zich anders manifesteren:
Amnestische afasie: De getroffen persoon begrijpt het heel goed, zijn lezen en schrijven wordt niet of nauwelijks beïnvloed. Als hij voor zichzelf spreekt, moet hij vaak naar geschikte woorden zoeken of ontbrekende woorden parafraseren. Dit vertraagt zijn spraakstroom. Buitenstaanders concluderen daarom niet zelden ten onrechte uit de vertraagde spraak naar traag denken. Een milde manifestatie van deze vorm van afasie wordt dysfasie genoemd. Afasie van Broca: De getroffen persoon begrijpt het meestal goed, maar kan alleen moeilijk spreken - vaak in korte, schokkerige zinnen met veel pauzes in spraak ("telegramstijl"). Afasie van Wernicke: in dit geval is het spraakverstaan gedeeltelijk verminderd. De afasische persoon begrijpt bijvoorbeeld alleen individuele woorden, maar niet de context. De getroffen persoon spreekt vloeiend en snel, maar haalt letters of hele woorden door elkaar en maakt vaak mentale sprongen. Niet zelden kloppen de uitingen nauwelijks (woord doofheid). Globale afasie: bij deze vorm van afasie worden verschillende gebieden die verantwoordelijk zijn voor spraak aangetast, waardoor het de aandoening met de grootste beperking is. Communicatie is moeilijk voor de getroffen persoon, het spraakverstaan is ernstig aangetast. Als dat al het geval is, worden alleen de eenvoudigste zinnen begrepen. Meestal worden slechts delen van woorden uitgesproken, die vaak in herhalingen aan elkaar worden geregen. Helaas leidt spraakstoornissen er vaak toe dat mensen met afasie door hun omgeving als verstandelijk gehandicapt worden ervaren. Dit is echter niet waar. Het is belangrijk om te weten dat hun logisch denken, evenals hun begrips- en beoordelingsvermogen, net zo functioneren als bij gezonde individuen.
Afasie: andere aandoeningen
Omdat afasie meestal het gevolg is van een beroerte, andere beperkingen zijn vaak aanwezig. Ook deze zijn afhankelijk van de hersenen getroffen regio en de grootte van het beschadigde gebied van de hersenen. Veel voorkomende symptomen zijn onder meer verlamming van de ene helft van het lichaam, die kan variëren van een milde beperking van de fijne motoriek (zoals peeling aardappelen) tot uitgesproken loopstoornissen. Slikstoornissen (dysfagie) komen ook vaak voor. Afasie gaat vaak gepaard met dysartrie (ook: dysartrofonie), waarbij niet het spraakverstaan, maar de spraak zelf, dwz de spraakbeweging, wordt verstoord. In dit geval zijn de spraakspieren - zoals die van de mond en tong - zijn intact, maar worden niet langer correct en synchroon aangestuurd door de verantwoordelijke hersencentra. Als gevolg hiervan kunnen de geluiden niet langer correct worden gevormd - spraakklanken vervaagd, onbegrijpelijk of traag. Veel patiënten klagen erover dat ze vaak voor dronken worden aangezien.
Agnosie en apraxie als bijkomende problemen
Het is niet ongebruikelijk om agnosie te hebben, het onvermogen om een zintuiglijke waarneming te herkennen, ook al functioneren de zintuigen, zoals de ogen, oren en tastzin, Bij akoestische agnosie (zieldoofheid) worden geluiden en geluiden niet herkend ; in optische agnosie (ziel blindheid), wat wordt gezien, kan niet worden geïdentificeerd als een overeenkomstig object. Bij apraxie worden vrijwillige gebaren en bewegingen niet langer correct uitgevoerd, hoewel er geen verlamming is en ook de zintuiglijke waarneming niet wordt aangetast. Actiesequenties kunnen dus niet worden nagebootst, zoals het herhalen van een zin of het imiteren van een grimas. Daarnaast bijvoorbeeld evenwicht problemen, sensorische stoornissen, en concentratie en geheugen stoornissen kunnen ook voorkomen.
Afasie: diagnose en behandeling
De diagnose omvat een gedetailleerd neurologisch onderzoek om alle aandoeningen en hun oorzaak nauwkeurig te beoordelen. Dit is belangrijk voor therapie en voor het verloop van de ziekte. Afhankelijk van de locatie en de omvang van de schade kan afasie geheel of gedeeltelijk achteruitgaan, maar er kunnen ernstige beperkingen blijven bestaan. Het is daarom belangrijk om in de eerste plaats afasie te herkennen, evenals de omvang en vorm ervan, en om het te onderscheiden van andere aandoeningen zoals dysartrie. In Duitstalige landen wordt hiervoor de Akense Afasietest (AAT) gebruikt. Logopedie (logopedie) staat centraal in de behandeling van afasie. Dit ondersteunt het spontane herstel van taalvaardigheid in de beginfase, en dient later om bestaande communicatiemogelijkheden te trainen en optimaal te benutten. Een goede plek voor informatie en zelfhulpgroepen is bijvoorbeeld de Duitse Vereniging voor Afasie (www.aphasiker.de), die zelfs een eigen website voor afasie bij kinderen heeft.
