Synoniemen
Diepe gevoeligheid, zelfperceptie, proprioceptieve training Uit het Latijn: “proprius = eigen”; "Recipere = to take in" Engels: proprioceptie De proprioceptie bij atletisch krachttraining krijgt de laatste jaren steeds meer aandacht. Hoewel veel vragen over dit type training onbeantwoord blijven, richten veel sportaanbieders en trainers zich op deze vorm van diepe, gevoelige spiergroei. Proprioceptie is goed bekend op het gebied van orthopedische inlegzolen, toen kinderen met bewegingsafwijkingen werden voorzien van deze vorm van orthopedische inlegzolen en succes behaalden in bewegingsstabiliteit.
Op het gebied van fysiotherapie en revalidatie van bewegingsstoornissen is proprioceptie, vergeleken met de behandeling van inlegzolen, een methode die al jaren bekend is. De proprioceptie behoort tot de groep van de lichaamseigen feedback naast de visceroceptie (feedback van de interne organen). De perceptie vanuit de omgeving wordt exteroceptie genoemd.
PNF (proprioceptive neuromuscular facilititation) is een behandelingssysteem dat gebruikmaakt van afferente zenuwbanen om feedback te geven over de eigen signalen van het lichaam om spierimpulsen te genereren. Vereenvoudigd: tijdens een spiercontractie wordt de stimulus overgedragen van de hersenen naar de spieren via zogenaamde efferente paden. De feedback van de spieren naar de centrale zenuwstelsel vindt plaats via de zogenaamde afferente paden.
Deze feedback wordt bewust gebruikt door trillende kussens om instabiliteit van het hele systeem te voorkomen. De atleet, de patiënt, is dus in onbalans en moet het lichaam behouden of herwinnen evenwicht via de feedback (afferente paden). EMG-metingen (elektromyografie) hebben aangetoond dat bij dit soort spierspanning de spiervezels in de spier naar diepe gebieden worden uitgerekt.
In vergelijking met lagere organismen bezitten mensen zogenaamde kinesthetische receptoren, die ons in staat stellen prikkels uit de gewrichten, gewrichtscapsules, pezen, ligamenten, fasciae, huid en spieren naar het CZS. Bij menselijke beweging zijn bewegingscorrecties dus mogelijk tijdens het uitvoeren van beweging. Samen met het orgaan van evenwicht in het oor (vestibulair apparaat) geven deze analysatoren het lichaam feedback over de positie, beweging, houding en versnelling in de ruimte.
Daarnaast wordt via de afferente paden ook feedback over de omgeving naar het CZS gestuurd. Dit zijn bijvoorbeeld temperatuureffecten op de huid. Feedback van de interne organen wordt geleverd door enteroceptieve stimuli via de afferente paden van het autonome zenuwstelsel.
De stimuli van de afferente paden worden verwerkt en via een wisselpositie via efferente paden doorgegeven aan het succesvolle orgaan in het CZS. Deze kunnen zijn: Vereenvoudigd: Als u met gesloten ogen over een veranderend oppervlak loopt, hoeft u niet per se om te vallen. De terugkoppeling van de aandoeningen in de voetzool en kniegewrichten zorgen voor een compenserende beweging
- Voor beweging (somato - motorisch - zenuwen)
- Inwendige organen (vizero - motor - zenuwen)
- Klieren (secreto - motor - zenuwen)
In suikerziekte mellitus komt vaak perifere neuropathie voor, waarbij zowel de effecten als de aandoeningen in hun functionaliteit zijn aangetast.
Dit verhoogt het risico op vallen. De proprioceptie werkt niet en het lopen is dus enorm verstoord. Daarom speelt de optische analysator een centrale rol bij het lopen.
Bij patiënten met cerebrale bewegingsstoornissen functioneert de afferente analysator niet meer volledig, en als gevolg van overmatige spierspanning wordt slechts onvoldoende informatie overgedragen van het succesvolle orgaan (spier, pezen…) Naar het CNS. Vereenvoudigd: Door het toegenomen staan op de bal van de voet is er onvoldoende feedback van de voetzool mogelijk, met motorische stoornissen tot gevolg. In dit geval kan de proprioceptie echter worden verbeterd.
Het eenvoudigste voorbeeld van proprioceptie is de zelfreflex in de kniegewricht. Een lichte slag tegen de patellapees onder de knieschijf veroorzaakt een samentrekking in de dij spier. Waarom?
De patellapees wordt passief gestrekt en strekt daarmee de bijbehorende spier (M. quadrizeps femoris) uit. Spierspoelen in deze spier registreren deze rek (afference) en veroorzaken een contractie (efference). Zoals hierboven al beschreven, maakt fysiotherapie in revalidatie gericht gebruik van proprioceptie om gericht gebruik te maken van de feedback van het lichaam.
In de orthopedische schoenverzorging gebruiken vooral diabetici, maar ook niet-diabetici vaak de verbeterde terugkoppeling van de voetzolen door speciale kussentjes in de zool. Verder wordt in moderne krachtsporten proprioceptie gebruikt om de spieren gerichter te ontwikkelen via de eigen feedback van het lichaam. Bovendien proprioceptief krachttraining leidt tot de ontwikkeling van beweging coördinatie.
