Protozoa zijn eencellige organismen. Protozoaire infecties kunnen erg gevaarlijk zijn voor mensen.
Wat zijn protozoa?
Protozoa zijn een groep eukaryote organismen. Eukaryoten zijn, in tegenstelling tot prokaryoten, levende organismen met een kern. Samen met de schimmels en de algen vormen de protozoa de protistengroep. De protozoa worden toegewezen aan het dierenrijk, terwijl algen tot de planten worden gerekend en schimmels op hun beurt een onafhankelijk geslacht vormen. Er zijn veel verschillende soorten protozoa. Ze verschillen qua grootte of qua uiterlijk. Protozoa behoren tot de heterotrofe organismen. Om hun metabolisme te laten functioneren, zijn ze afhankelijk van stoffen die zijn opgebouwd door andere organismen. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen commensale, parasitaire of mutualistische interagerende protozoa. Commensaal interacties zijn winstgevend voor de ene betrokken soort. Voor de andere soorten is de interactie neutraal. Parasieten schaden hun gastheer. Onderling interagerende protozoa leven in een wederkerige relatie met de andere soorten waarvan beide partners een voordeel kunnen behalen. Er zijn echter geen mutualistische protozoa bekend bij mensen. De meeste protozoa hebben een pathogene werking, dat wil zeggen dat ze ziekten veroorzaken. Volgens morfologische aspecten kunnen protozoa worden onderverdeeld in vier groepen. Sporozoa (Apicomplexa) zijn protozoa die zich voortplanten door sporulatie. Sporozoa omvatten bijvoorbeeld Plasmodium, de veroorzaker van malaria Cilia zijn ciliaten. Hun celoppervlak is bedekt met trilharen, die hen helpen zich te verplaatsen. De flagellaten, ook wel flagellaten genoemd, hebben flagella voor voortbeweging. Leishmania, trypanosomen en trichomonaden, die schadelijk zijn voor de mens, behoren tot de flagellaten. De wortelpoten (rhizopods) vormen zogenaamde pseudopodia. Rhizopods zijn bijvoorbeeld amoeben en heliozoa.
Voorkomen, verspreiding en kenmerken
De protozoa van het geslacht Plasmodium, meer bepaald de soort Plasmodium falciparum, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale en Plasmodium vivax, komen voornamelijk voor in tropische en subtropische gebieden. De veroorzakers van malaria zijn vooral wijdverbreid in Afrika, in gebieden ten zuiden van de Sahara. Andere gebieden van distributie zijn Zuidoost-Azië, Zuid-Azië en Papoea-Nieuw-Guinea. Tot het midden van de 20e eeuw, malaria-veroorzakende plasmodia waren ook inheems in het Middellandse Zeegebied in Europa. Plasmodia worden meestal door muggen op mensen overgedragen. Geschikte vectoren zijn bijvoorbeeld muggen van het geslacht Anopheles. Door een beet van de geïnfecteerde mug komt de ziekteverwekker in de bloedbaan van de mens. De protozoa Toxoplasma gondii van het geslacht Toxoplasma wordt wereldwijd gedistribueerd. Een groot deel van de bevolking is besmet met de parasiet. Overdracht op mensen vindt plaats door eieren van de protozoa. Deze oöcysten worden meestal uitgescheiden met kattenuitwerpselen. Nauw contact met katten of het schoonmaken van de kattenbak zijn daarom mogelijke infectiebronnen voor toxoplasmose. De eieren komen via de ontlasting in de grond. Besmetting is dus ook mogelijk bij het tuinieren of het eten van onvoldoende gewassen groenten. De protozoa komen ook via de bodem in de lichamen van boerderijdieren. De belangrijkste infectiebronnen bij de mens zijn daarom ook onvoldoende gekookt of rauw lams- en varkensvlees. Trichomonas vaginalis, een protozoa dat tot de Trichomonadida-familie behoort, wordt uitsluitend overgedragen door direct contact. Een infectie met Trichomonas vaginalis behoort daarom tot de seksueel overdraagbare aandoeningen De ziekteverwekker heeft een wereldwijd distributie.
Ziekten en symptomen
Diverse pathogenen uit de plamodia-familie kan malaria-infectie bij mensen veroorzaken. Via de bijtplaats van de mug komt een voorvorm van de plasmodia de bloed en van daaruit naar de lever. In de lever pathogenen volwassen en verdelen. De resulterende vormen van de plasmodia komen in de bloedbaan en hechten zich vast aan het rood bloed cellen (erytrocyten Ze dringen het erytrocyten en rijpen daar tot zogenaamde trofozoïeten. Na meerdere delingen worden veel merozoïeten gevormd, die de infectie veroorzaken bloed cel om te barsten. De pathogenen verspreidt zich vervolgens in het bloed en infecteert verdere bloedcellen, zodat de cyclus opnieuw begint. De typische malaria koorts ontstaat als gevolg van het uiteenvallen van de rode bloedcellen. Het komt elke drie tot vier dagen voor koorts, de getroffen persoon lijdt aan rillingen. De koorts gaat gepaard met zweten. Naast koorts, verminderd bewustzijn, toevallen en bloedarmoede Kan ontwikkelen. Daarentegen infectie met Toxoplasma gondii, toxoplasmose, is in veel gevallen stil en zonder symptomen. Bij patiënten met een verzwakte immuunsysteem, brandpunten van ontsteking kan zich in alle organen ontwikkelen. Daarnaast zijn er veranderingen in de aard, toevallen of verlamming. In deze gevallen, toxoplasmose kan zich ook manifesteren als longontsteking or hersenvliesontsteking Infectie met de protozoa Toxoplasma gondii kan ook gevaarlijk zijn tijdens zwangerschap Toxoplasmose tijdens vroege zwangerschap resulteert vaak in miskraam Infecties in het tweede of derde trimester soms leiden tot epileptische aanvallen, cognitieve afwijkingen, mentaal vertraging, hydrocephalus, chorioretinitis of verkalking van de hersenen schepen bij besmette kinderen. Een infectie met de parasiet Trichomonas vaginalis wordt ook wel genoemd trichomoniasis Een typisch symptoom van zo'n trichomonade-infectie is een stinkende, schuimige afscheiding. Getroffen vrouwen hebben last van een sterk brandend gevoel in het vaginale gebied. De vagina kan rood of gezwollen zijn. Als het trichomonaden hebben ook de urinebuis, kunnen de patiënten alleen plassen pijn Bij mannen kan trichomonade-infectie ook leiden naar ontsteking van de urinebuis.
