De vestibulooculaire reflex is een van de hersenstam reflexen. Wanneer de hoofd draaien, bewegen de ogen reflexief in de tegenovergestelde richting om het beeld op het netvlies te stabiliseren. Als de reflex niet kan worden geactiveerd bij bewusteloze of comateuze patiënten, suggereert deze associatie dat hersenen de dood heeft plaatsgevonden.
Wat is de vestibulooculaire reflex?
De vestibulooculaire reflex is een hersenstam reflex ontworpen om een stabiele visuele waarneming te bieden tijdens hoofd bewegingen. reflexen zijn onvrijwillig en automatisch. De meeste zijn beschermend reflexen bedoeld om belangrijke lichaamsorganen te beschermen of zelfs om overleving te verzekeren. De vestibulo-oculaire reflex behoort niet in strikte zin tot de beschermende reflexen. Deze reflex is een hersenstam reflex die bedoeld is om een stabiele visuele waarneming te garanderen tijdens hoofd bewegingen. De ogen bewegen in de tegenovergestelde richting wanneer het hoofd wordt gedraaid. Vaste objecten kunnen dus blijven worden bekeken zonder verlies van gezichtsscherpte. Het belangrijkste element van de reflexboog is de verbinding van de vestibulaire boogvormige banen met de zenuwkernen van de oogspier. Deze verbinding komt overeen met een verbinding met de nucleus nervi oculomotorii en trochlearis en nucleus motorius nervi abducentis. De vestibulo-oculaire reflex is gebaseerd op een compenserende beweging van de ogen, die wordt vergemakkelijkt door de eerder genoemde zenuwkernen. De compenserende beweging wordt ook wel het fenomeen poppenhoofd genoemd en stabiliseert het beeld op het netvlies. Andere reflexen van de hersenstamreflexgroep zijn de pupilreflex, de hoesten reflex en de kokhalsreflex.
Functie en taak
De vestibuloculaire reflex zorgt ervoor dat mensen reflexief en langzaam compenserend hun ogen naar de andere kant bewegen tijdens hoofdbewegingen om blikfixatie mogelijk te maken van wat eerder werd bekeken. Drie verschillende neuronen zijn betrokken bij het circuit van de vestibulookulaire reflex. De afferenten van de reflex zijn vergelijkbaar met de vestibulospinale reflex. Bij elke draaiing van het hoofd verloopt het circuit van de reflexoogbeweging boogvormig ganglion afferenten van het vestibulaire orgaan naar postganglionische zenuwvezels van de vestibulocochlear zenuw. Deze zenuw bevindt zich in het vestibulair ganglion en komt overeen met het eerste neuron. Vanaf hier wordt de stimulus geprojecteerd op de vestibulaire kernen, die overeenkomen met het tweede neuron. In deze kernen vindt omschakeling plaats. De signalen bereiken zo de projectievezels die naar de contralaterale abducenskern leiden. De zenuwvezels die zich daar bevinden zijn verbonden met de zesde hersenzenuw en via fasciculus longitudinalis medialis naar de contralaterale nucleus nervi oculomotorii. Door verbinding te maken met het derde neuron en dus de motorische zenuwkernen van de ogen, treedt een oogbeweging op als motorische reactie op de prikkel. Deze beweging komt overeen met een ontvoering van het oog afgekeerd van de draairichting. Tegelijkertijd is een adductie wordt geïnitieerd waarbij het oog in de draairichting wordt betrokken. Bij tegengestelde verticale oogbewegingen spelen de afferenten van de maculae utriculi et sacculi een rol, die wordt geïnitieerd via de vestibulaire kernen, de vestibulocochleaire zenuw en de stroomafwaartse oogspierkernen nucleus nervi trochlearis en nucleus nervi oculomotorii. De vestibulocochleaire reflex stabiliseert het beeld van het netvlies. Vanuit het oogpunt van evolutiebiologie zorgt het dus voor overleving in de breedste zin van het woord, omdat mensen tot de visueel gecontroleerde wezens behoren. Visuele waarneming is voor hem de belangrijkste vorm van waarneming: het helpt hem gevaar te herkennen en voedselbronnen te identificeren. De vestibulooculaire reflex zorgt ervoor dat mensen nog steeds kunnen vertrouwen op hun visuele waarneming, zelfs als hun hoofd wordt gedraaid.
Ziekten en kwalen
De vestibulooculaire reflex kan klinisch worden getest. De testprocedure is meestal hetzelfde als de Curthoys- en Halmagyi-hoofdimpulstest. Om de test uit te voeren, zit de patiënt tegenover de arts in een onderzoeksstoel en wordt gevraagd om die van de arts te fixeren neus- De onderzoeker beweegt passief en langzaam het hoofd van de patiënt naar links en rechts of omlaag en omhoog. De passieve bewegingen vinden elk in één vlak plaats. Met een korte en schokkerige beweging transporteert hij tenslotte het hoofd van de patiënt naar de middelste positie. De schokkerige middenpositie initieert de vestibulooculaire reflex. De blik van de patiënt blijft dus onveranderd op de dokter gericht neus-De aanwezigheid van de reflexbeweging spreekt voor de intactheid van alle zenuwstructuren die bij de reflex betrokken zijn, zoals intacte arcades. Als een van de betrokken structuren niet intact is, is de reflex verzwakt of faalt volledig. Volledig falen duidt bijvoorbeeld op schade aan de betrokken hersenzenuwkernen. Als de rotatietest van de hoofdimpuls pathologische resultaten oplevert, is er meestal sprake van een acute perifere vestibulaire aandoening. Dit is een verstoring van het vestibulaire orgaan die zich kan uiten in verschillende symptomen. Als er een acuut eenzijdig falen van het orgaan is, misselijkheid of braken zal naast het spinnen aanwezig zijn duizeligheid Zweten of onvrijwillige oscillerende bewegingen van de ogen zijn ook mogelijke symptomen. In individuele gevallen gaan deze klachten gepaard met spontaan horizontaal roteren nystagmus Kenmerkend is dat de patiënt ook lijdt aan een neiging om te vallen in de zin van rompataxie naar de aangedane zijde. Het gehoor wordt niet beïnvloed door de verstoring van het evenwichtsorgaan. Door middel van de rotatietest van de hoofdimpuls kan de arts lokaliseren aan welke kant de verstoring van het orgaan van evenwicht bevindt zich. Bij symptomen zoals acuut duizeligheid en nystagmus er niet in slagen om onopvallende resultaten te verzamelen op de draaitest, een hersenstaminfarct of cerebellair infarct is meestal aanwezig. Zelfs bewusteloze of comateuze patiënten hebben meestal nog de vestibulo-oculaire reflex. In verband met bewusteloze patiënten wordt dit ook wel het poppenoogfenomeen genoemd. Het onderzoek is vooral relevant voor de diagnose van hersenen dood. Als de reflex niet meer kan worden geactiveerd bij een comateuze of bewusteloze patiënt, is er waarschijnlijk geen meer hersenen activiteit. Deze associatie kan de diagnose van bevestigen hersendood.
