Lisp of sigmatisme is de term voor een wijdverspreide en bekende spraakstoornis. Vooral bij kinderen komt dit fenomeen veel voor. Een bijzonder kenmerk van lisp is de gebrekkige of fonetisch afwijkende vorming van de S- en Z-klanken tijdens het spreken.
Wat is lispelen?
Bij jonge kinderen kan lispelen een normaal verschijnsel zijn. Lispelen is echter vaak een uiting van een spraakstoornis bij de getroffen persoon. Volgens de wetenschappelijke definitie behoort lispelen tot de zogenaamde articulatiestoornissen. De term lisp wordt gebruikt om moeilijkheden van een getroffen persoon bij de vorming van sisklanken (zoals de 's' of de 'z') te beschrijven. Lisping kan worden onderverdeeld in verschillende vormen. De meest voorkomende is een verslechtering van de geluid 's'. Omdat de Griekse naam voor deze letter 'sigma' is, wordt de overeenkomstige vorm van lisp ook wel sigmatisme genoemd. Mensen die geen sigmatische lisp hebben, vormen meestal de 's' terwijl de tong blijft achter de tanden. Bij het lispelen wordt daarentegen de 's' gevormd terwijl de tong zit op of tussen de voortanden. Als de lisp de vorming van de klank 'sch' (in het Duits) beïnvloedt, noemt de wetenschap het schetisme; 'chitism' noemt een lisp die de vorming van de klank 'ch' beïnvloedt.
Oorzaken
Een lisp kan verschillende oorzaken hebben. Omdat kinderen de sibilanten meestal relatief laat in de loop van hun spraakontwikkeling leren, is lispelen een veel voorkomend verschijnsel bij hen en wordt het daarom meestal nog geen articulatiestoornis in engere zin genoemd. Bij sommige kinderen kan er echter een gehoorstoornis schuilgaan achter het optreden van een lisp; als gevolg hiervan is een correcte uitspraak van de sibilanten niet mogelijk. Lisping kan ook worden veroorzaakt of bevorderd door malocclusies van de tanden of kaak (zie malocclusie van de kaak). Stoornissen van het spierstelsel in het gezicht kunnen ook leiden bij het optreden van een lisp. Mogelijke verdere oorzaken van lispelen zijn, last but not least, verlamming of tumoren die de tong or mondholte.
Symptomen, klachten en tekenen
Bij het lispelen kan de klank “s” niet correct gevormd worden. Gerelateerde geluiden worden ook vaak beïnvloed, vooral de 'sh', 'z' en 'ch'. Afhankelijk van welke geluiden problemen veroorzaken voor de getroffen persoon, is het sigmatisme, chitisme of schetisme. Een 's'-zwakte staat bekend als sigmatisme. Mensen met deze spraakstoornis leggen daardoor vaak onbedoeld de nadruk op de ‘s’. Het geluid klinkt overdreven sissend omdat er veel lucht uit de mond oncontroleerbaar tijdens het spreken. Bovendien kan er een fluitend geluid klinken. Omgekeerd is het ook mogelijk dat de "s" te zacht klinkt en meer doet denken aan de "th" uit het Engels. In chitism wordt de "ch" onjuist gevormd. In plaats daarvan gebruikt de getroffen persoon bijvoorbeeld een "sh" of "s". Als de lisp optreedt met de "sh", is er sprake van schetisme. Ook hier is het centrale symptoom onjuiste fonatie. Getroffen personen articuleren de "sch" als "ch", "s", "t" of "d". Daarnaast zijn er andere symptomen mogelijk die ontstaan als gevolg van het lispelen. Deze secundaire symptomen zijn onder meer verlegenheid en gebrek aan zelfvertrouwen. Zowel kinderen als volwassenen worden vaak gepest vanwege de articulatiestoornis. Dit soort ongemak houdt echter slechts indirect verband met de lisp: de lisp zelf is er niet verantwoordelijk voor, maar de manier waarop ermee wordt omgegaan.
Diagnose en verloop
Lisping wordt gediagnosticeerd op basis van de kenmerkend gebrekkige fonatie van een getroffen persoon. In deze context wordt lispelen in de zin van een medisch relevante articulatiestoornis bij kinderen meestal pas gediagnosticeerd als een voldoende stadium van spraakontwikkeling is bereikt. Als er een vermoeden bestaat van pathologische processen die ten grondslag liggen aan de lisp (zoals gehoor- of spieraandoeningen), kan dit worden gecontroleerd door middel van passende diagnostische stappen. Het verloop van een lisp varieert van persoon tot persoon. Een ontwikkelingslisp bij kinderen verdwijnt vaak uiterlijk na het wisselen van tanden. Als een lisp echter aanhoudt en / of zeer uitgesproken is, een diagnose van de oorzaak en logopedie behandeling kan belangrijk worden.
Complicaties
Psychische klachten kunnen ontstaan als gevolg van het lisp, vooral in jeugd Het spraakgebrek kan pesten en uitsluiting bevorderen en vervolgens leiden verminderd gevoel van eigenwaarde en Depressie Remming van spraak kan het lispelen verergeren en het mentale ongemak kan toenemen. Dit geldt niet alleen voor aangeboren lispelen. Lisping dat is ontstaan na een beroerte of vanwege een hersenen tumor kan ook een psychologische last zijn voor de getroffenen. In de meeste gevallen gaan deze problemen gepaard met lichamelijke klachten en bijkomende ziekten, die in combinatie met de uitlokkende ziekte leiden tot een afname van het algemeen welzijn. Als gevolg hiervan kunnen verdere complicaties optreden die een onafhankelijke behandeling vereisen. Complicaties kunnen ook optreden in de loop van therapie om te lispelen. Tandcorrectie kan bijvoorbeeld leiden tot instabiliteit van het geheel parodontaal apparaat Chirurgische ingreep in de mondholte kan gepaard gaan met bloeding, sensorische stoornissen en zenuwletsel. Aangezien lispelen veel complicaties kan veroorzaken, wordt behandeling van de spraakstoornis aanbevolen. Vooral bij kinderen die lispelen, moet snel de juiste spraaktraining worden gevolgd om de vorming van psychische problemen te voorkomen.
Wanneer moet je naar de dokter gaan?
Het is niet altijd nodig om naar een dokter te gaan om te lispelen. In veel gevallen vertoont de fonetische aandoening vanuit medisch oogpunt geen ziektewaarde en behoeft deze niet behandeld te worden. Dit is gebaseerd op het feit dat er meestal geen ander fysiek of organisch probleem is dat kan worden behandeld. In het geval van een ietwat onreine of verstoorde uitspraak, kan de getroffen persoon een verbetering in zijn of haar spraak bereiken door zelf te oefenen. Bij sommige kinderen wordt het lispelen veroorzaakt door een gehoorstoornis. Een bezoek aan de arts is in deze gevallen dan ook noodzakelijk zodra er bij het kind verstoringen in het gehoorvermogen optreden of een verminderd gehoorvermogen wordt waargenomen. Ook bij afwijkingen van het gebit of onregelmatigheden in de stand van de kaken is een bezoek aan de dokter aan te raden. Als de gewijzigde fonatie wordt veroorzaakt door het tandheelkundige apparaat, kunnen mogelijke oorzaken van de wijziging worden besproken in een medisch consult. Als de lisp is gebaseerd op het tijdelijk dragen van bretels, moet de getroffen persoon specifiek oefenen met het spreken met het vreemde lichaam in de mond Een volgend bezoek aan de dokter is niet nodig. Als het lispelen emotionele of psychologische problemen veroorzaakt, wordt overleg met een arts aanbevolen. Bij verminderd zelfvertrouwen, gedragsproblemen of problemen in het dagelijks leven in de omgang met andere mensen is een bezoek aan de huisarts aan te raden. Gerichte stemtraining kan worden gebruikt in logopedie om de fonetiek te verbeteren.
Behandeling en therapie
Vanwege het belang van de verandering van tanden voor het beloop van lispelen bij kinderen, adviseren experts vaak om een mogelijke behandeling van lispelen pas te starten nadat de permanente voortanden volledig zijn gevormd. Of therapie wordt daadwerkelijk gezocht bij een overeenkomstig kind of ook bij een volwassene dient doorgaans in overleg met een behandelend arts te worden besproken. In het geval van volwassenen die willen dat hun lisp wordt behandeld, is er gewoonlijk een behoefte om te lijden vanwege de huidige articulatiestoornis. Een veel gebruikte procedure voor de behandeling van lispelen is logopedisch (stem therapie Afhankelijk van de vorm waarin een lisp optreedt, omvat een dergelijke therapie in de eerste plaats training in correcte fonatie. Maar ook medische en, indien nodig, psychologische begeleiding maken vaak deel uit van het therapieconcept voor lispelen. Een lisp kan meestal met succes worden behandeld, vooral bij kinderen. Als een lisp is gebaseerd op fysieke factoren zoals verkeerde posities in het mondholte, verwondingen of verschillende ziekten die gehoor en spraak kunnen aantasten, een belangrijke therapiecomponent is de behandeling van deze onderliggende problemen. In deze gevallen behandeling veroorzaken en logopedie vullen elkaar vaak aan.
Vooruitzichten en prognose
De grootste kans om het lisp duurzaam te verhelpen bestaat in het kader van therapie in jeugd Tegelijkertijd mag de behandeling niet onmiddellijk worden gestart. Het oorzakenonderzoek moet een groot gebied beslaan. Omdat soms het lispelen vanzelf verdwijnt. Als een malocclusie bijvoorbeeld de voorkeur geeft aan het lispelen, wordt de verwijdering van de melk tand kan het probleem oplossen zonder therapie. Als daarentegen tongverlamming de oorzaak blijkt te zijn, is de prognose nogal slecht. Logopedische begeleiding kan hulp bieden om soortgelijke geluiden te vormen. Een hoge mate van mobiliteit verbetert het vooruitzicht op conflictvrije communicatie aanzienlijk. De defecte geluidsvorming blijft echter hoorbaar. Als het lisp het gevolg is van gehoorproblemen, hangt het succes af van het verlichten van gedeeltelijke doofheid. Als AIDS kan het perceptuele tekort corrigeren, logopedisten werken met succes samen met de patiënt aan fonatie. De mate waarin lispelen het professionele succes beïnvloedt, is omstreden. Prominente voorbeelden lijken mogelijke nadelen te weerleggen. Maar het is een feit dat kinderen met een spraakstoornis meer kans hebben op uitsluiting dan leeftijdsgenoten met een perfecte uitspraak. Er bestaat een risico op verminderd zelfvertrouwen en isolement. Daarom moeten ouders het spraakvermogen van hun kind in de gaten houden.
het voorkomen
Lisping kan op verschillende manieren worden voorkomen. Vroege gehoortesten bij zuigelingen kunnen bijvoorbeeld het risico van later lispelen beperken. Behandeling van eventuele afwijkingen van tanden of andere volksgezondheid aandoeningen die een lisp kunnen bevorderen, hebben ook vaak een preventief effect. Een lisp bij het kind kan ook een duidelijke uitspraak van de verzorgers tegengaan.
Nazorg
Of nazorg überhaupt nodig is bij een behandelde articulatiestoornis, hangt af van het individuele geval. Over het algemeen worden vormen van dyslalia behandeld in jeugd hebben een uitstekende prognose en de therapieën worden als effectief beschouwd. Terugval is zeldzaam, maar mogelijk. Dit hangt vaak af van persoonlijke omstandigheden en mogelijk psychologisch spanning Vervolgzorg zou in de ruimste zin bestaan uit incidentele vervolgbezoeken aan therapiediensten. Bovendien kunnen zelfcontrole-oefeningen worden toegepast, waarmee getroffen personen hun dyslalia kunnen blijven oplossen, zelfs na de therapie, om zichzelf constant onder controle te houden. Controle-onderzoeken zijn meestal niet nodig, aangezien een opflakkering van een articulatiestoornis kan worden opgemerkt door de getroffen persoon zelf en door zijn omgeving. Geen van de therapeutische en logopedische maatregelen medicatie betreft, en daarom is er geen behoefte aan nazorg. Onder bepaalde omstandigheden is er meer psychologisch spanning vanwege het lisp. Dit komt vooral door de reacties van de omgeving en de eigen onzekerheden van de patiënt. Nazorg kan in dat geval ook het heropbouwen en versterken van het ontbrekende zelfvertrouwen omvatten.
Hier is wat u zelf kunt doen
In veel gevallen kan lisp worden aangepakt door het zelf te doen. Bij een zwak uitgesproken articulatiestoornis is het meestal voldoende om regelmatig spraakoefeningen uit te voeren om de articulatie geleidelijk te verbeteren. Een voorbeeld: plaats de tong net achter de tanden bij de keel en oefen bewust de schone “S”. Andere letters en woorden kunnen op deze manier ook worden geoefend en zouden tot een betere uitspraak moeten leiden als ze regelmatig voor een spiegel worden geoefend. Als de lisp wordt veroorzaakt door fixed bretels, alleen geduld zal helpen. Zodra het apparaat wordt verwijderd, verbetert de uitspraak meestal en verdwijnt de lisp vanzelf. Als het bovenstaande maatregelen geen effect hebben, kan een logopedist helpen. Hij of zij kan speciale oefeningen tegen de lisp voorstellen en verdere tips en hulp geven voor een zuivere uitspraak. Desalniettemin is het soms nodig om causale actie te ondernemen tegen het lispelen, bijvoorbeeld als een verkeerde positie in de mondholte of een ziekte de articulatiestoornis veroorzaakt. Welke middelen en wegen er in detail beschikbaar zijn, wordt het best duidelijk tijdens een logopedisch consult.
