Berk is een bladverliezende boom of struik van het noordelijk halfrond, die wijdverspreid is van Europa via Azië en tot in Amerika. Beide berk bladeren en de schors en het sap van de plant bevatten medicinaal actieve ingrediënten, waaronder bijvoorbeeld het ontstekingsremmende middel flavonoïden en het diureticum en slijmoplossend saponinen De geneeskrachtige eigenschappen hebben de afzonderlijke componenten van geholpen berk soorten zoals de zandberk aan hun traditionele gebruik in de volksgeneeskunde en geven ze een belangrijke betekenis bij de natuurgeneeskundige behandeling van ziekten zoals waterzucht, reumatiek or jicht aan deze dag.
Voorkomen en teelt van berken
Alle berkensoorten zijn loofbomen of struiken. Ze groeien met enkele, maar soms meerdere stammen, tot een groeihoogte van 30 meter. Berken zijn een geslacht van de berkenfamilie. Alle berkensoorten zijn loofbomen of struiken. Ze groeien met enkele, maar soms meerdere stammen, met een groeihoogte tot 30 meter. Hun hout is vrij zacht en neemt de kleuren zwart, lichtbruin en wit in de nerf. De bloeiwijzen van de berk worden ook wel katjes genoemd. De vruchtentrossen zijn leerachtig geschubd en staan rechtop of hangend. Berken groeien voornamelijk op het noordelijk halfrond van de aarde. Daar zijn ze te vinden van Europa tot Noord-Amerika en Japan. Hun hout wordt vaak gebruikt als brandhout, omdat de etherische oliën in de schors als katalysator werken bij verbrandingsprocessen. Bovendien veel schoonheidsmiddelenevenals haar behandelingen bevatten componenten van berk.
Werkingsmechanisme en gebruik
De bladeren van veel soorten berken bevatten er veel flavonoïden, die geassocieerd zijn met vasoprotectieve en gastroprotectieve effecten. Flavonoïden is aangetoond dat ze anti-allergisch, antiviraal en anti-oxidant eigendommen. Ze activeren bepaalde cellen van de immuunsysteem en daarom ontstekingsremmend zijn. Waarschijnlijk bezitten flavonoïden zelfs kanker-preventerende eigenschappen, zoals recente laboratoriumstudies voor het eerst hebben gesuggereerd. Behalve flavonoïden bevatten berkenbladeren ook relatief veel saponinen, die ook ontstekingsremmend en diuretisch zijn en slijmoplossend Effecten. Naast deze reinigende functies, saponinen binden cholesterol en ondersteunen ook het maagdarmkanaal. Naast saponinen en flavonoïden, vitamine C, etherische oliën en tannines zijn belangrijke componenten van berkenbladeren. Terwijl de etherische oliën helpen tegen ontsteking in de keel en maag krampen tannines van de bladeren remmen het bloeden en verdichten het weefsel met een beschermende laag. Net als flavonoïden gaan ze ook ontstekingsprocessen tegen. De bast van de berk bevat op zijn beurt fytosterolen en terpenen, die hiermee in verband worden gebracht cholesterol-remmend evenals bloed circulatie- en excretiebevorderende eigenschappen. Van het betuline in de stengel is dus aangetoond dat het een kanker-preventief effect. Berkensap wordt meestal gewonnen uit de schors en wordt vaak gebruikt in de vorm van tincturen of oliën. Op hun beurt worden de bladeren en bladknoppen van de berk meestal verwerkt poeder preparaten of geheel geconsumeerd. Thee kan worden gemaakt van alle componenten van de plant en is daarom een van de meest populaire berkenproducten. De bladknoppen van de plant worden in maart verzameld. De oogsttijd voor berkenbladeren is tussen mei en juni. Berkensapdaarentegen wordt vooral tussen maart en mei afgetapt. De stam wordt afgetapt zodat het sap eraf kan stromen. Met name het sap is ook geschikt om open te behandelen wonden, huid uitslag of roos vanwege het reinigende effect. Hiervoor werden in het verleden bijvoorbeeld ook berkenbaden genomen. Wassen haar met berk water werd toen beschouwd als een preventieve maatregel tegen verschijnselen zoals haaruitval.
Belang voor gezondheid, preventie en behandeling
In de volksgeneeskunde wordt berk al verschillende eeuwen gebruikt vanwege de medicinaal effectieve ingrediënten. Met name het medicinaal gebruik van zandberk heeft een lange traditie, aangezien de ingrediënten bijzonder zijn bloed zuiverend en diuretisch en kan dus tegen worden gebruikt reumatiek, jicht en waterzucht. De nieren profiteren ook van de opname van alle berkcomponenten, omdat het diuretisch effect een reinigende werking op hen heeft. Berken hebben ook een zweetdrijvend effect en wekken een genezing op koorts bij acute ziekten. In deze context worden de toppen van de plant vooral gebruikt bij aandoeningen van de luchtwegen. Het belangrijkste toepassingsgebied van de populaire berkenthee gemaakt van gekookte verse berkenbladeren is nog steeds het gebied van ontstekingsprocessen. De warme drank is effectief tegen ontsteking van de blaas, nieren en maagdarmkanaal. Bovendien kan het worden gebruikt tegen hoesten en spijsverteringsklachten. Bovendien kunnen gebruikers met weinig moeite zelf berkenthee bereiden door berkenblaadjes te verzamelen en er twee eetlepels van te laten trekken in een liter hete water voor tien minuten. De gekoelde thee kan er tegen gebruikt worden huid uitslag of slechte genezing wonden ook in de vorm van een kompres. Berk kan dus ingezet worden bij acute klachten. Vooral de flavonoïden en betuline in berkenschors kunnen door hun anti-kanker eigendommen. Zowel uitwendige als inwendige ziekten kunnen met de plant worden behandeld. Gebruikers hoeven in de regel geen rekening te houden met risico's en bijwerkingen.
