Filteren bepaalt welke perceptuele inhoud het denkende bewustzijn bereikt. Gebaseerd op hun perceptuele geheugen en ervaring, heeft elke persoon zowel cultureel bepaalde als persoonlijke filters. Bij mensen met psychose hersenenDe filters zijn vager dan bij de gemiddelde persoon.
Wat is filteren?
Filteren bepaalt welke perceptuele inhoud het denkende bewustzijn bereikt. Mensen horen en zien over het algemeen wat ze willen horen en zien. Dit komt doordat de menselijke waarneming wordt gekenmerkt door filtersystemen die het schijnbaar irrelevante blokkeren en mensen in staat stellen bewust alleen de duidelijk belangrijke prikkels van een situatie te ervaren. De evaluatie van stimulusrelevantie vindt plaats in het hersenen op basis van percepties uit het verleden, bijbehorende gevoelens, persoonlijke interesses en waarden van het individu. Het filter beschermt het bewustzijn tegen overbelasting van prikkels. Als mensen alle prikkels bewust zouden waarnemen, zouden ze moeite hebben hun weg te vinden door deze jungle van prikkels. Evolutionair gezien is de filterfunctie, als een belangrijk onderdeel van de waarneming, ook van groot belang, omdat het de voorouders van de mens in staat stelde gevaren gemakkelijker in te schatten.
Functie en taak
De mens hersenen heeft een klokfrequentie van één kilohertz. Nauw verbonden synapsen met verschillende kenmerken op een efficiënte manier informatie opvragen via chemische processen. Bovendien hebben de hersenen een opslagcapaciteit van ongeveer twee petabytes. Dit komt overeen met ongeveer 1000 keer de capaciteit van een krachtige computer. Elk van de menselijke sensorische systemen heeft zijn eigen geheugen ruimte. Zintuiglijke indrukken worden gecategoriseerd, genetwerkt, geclassificeerd, geëmotioneerd, sensorisch geïntegreerd, geïnterpreteerd en gekoppeld aan taal in de hersenen op basis van waarnemingen uit het verleden. De werking van het menselijke waarnemingsapparaat is ook afhankelijk van filtering. Deze filtering vindt plaats op basis van het perceptuele geheugen Elke seconde stromen er ontelbare prikkels naar de mens. Het bewust waarnemen van alle prikkels van buitenaf zou de capaciteit van het menselijk bewustzijn overbelasten. Door het filtersysteem neemt de mens bewust alleen die prikkels op uit de omringende wereld die hij zinvol acht. Hiervoor sorteert de hersenen uit perceptuele indrukken die prikkels die op basis van hun ervaring van belang zijn voor de huidige situatie. Alle andere prikkels migreren naar het onderbewustzijn en worden zo uitgefilterd. Door deze filtering nemen mensen bijvoorbeeld vogelgezang alleen op de achtergrond waar of helemaal niet bewust als ze op dat moment bezig zijn met een belangrijk gesprek. Dat mensen dit automodel na aanschaf van een bepaalde auto vaker door de stad zien rijden dan voorheen, komt ook door het perceptiefilter van de hersenen. Het laatste voorbeeld toont vooral de evaluatiefunctie die de hersenen vervullen met betrekking tot alle waargenomen stimuli. Ieder mens beoordeelt situaties en de daarin optredende prikkels volgens zijn eigen filtersysteem. Dieter Pabst noemt bijvoorbeeld persoonlijke ervaring en de eigen ethiek als relevante filters. Dus naast opvoeding, kleuterschool, school en ouderlijk huis, de vriendenkring en cultuur hebben ook invloed op iemands persoonlijke filter. Waardesystemen voor het persoonlijke filter omvatten ethiek en moraal, geweten, ideologische en religieuze opvattingen, ideeën over rechtvaardigheid, dogma's of bijgeloof. Ook de belangen van het individu krijgen filterfunctie: dus bijvoorbeeld het beroep, de hobby's en de neigingen. Cultuur- en culturele evaluaties van zintuiglijke indrukken vormen dus een onderdeel van het filter. Het andere deel wordt gevormd door persoonlijke ervaringen en persoonlijke waarden op basis van opvoeding, opleiding en interactie met andere mensen. Volgens cognitieve linguïsten vertegenwoordigt taal bijvoorbeeld het culturele filter. Taal trekt de aandacht: als er bijvoorbeeld 100 verschillende woorden voor sneeuw in een cultuur zijn, moet de spreker van die taal de gevallen sneeuw nauwkeuriger bekijken ter referentie dan de spreker van een taal met slechts één woord voor sneeuw. Het individuele ervaringsfilter van de menselijke perceptie is daarentegen nauw verbonden met gevoelens, verwachtingen en waarden van perceptueel geheugen.
Ziekten en kwalen
In sommige gevallen functioneert het reality-filter van patiënten met hersenletsel niet meer. De getroffen mensen handelen dan op basis van geheugeninhoud die absoluut onafhankelijk is van de huidige situatie. Ernstige geheugenstoornissen worden meestal in verband gebracht met dit fenomeen. In de meeste gevallen zijn de getroffen mensen zich echter niet bewust van deze geheugenstoornissen. Het brein van de patiënt maakt plaats voor herinneringen en valenties zonder situationele relevantie op het verkeerde moment. Het realiteitsfilter van de hersenen haalt normaal gesproken alleen die inhoud uit het geheugen die een relatie heeft met het heden. Bij patiënten met deze aandoening zijn de hersenen hiertoe niet meer in staat. Niet alleen lichamelijke, maar ook psychische stoornissen kunnen gepaard gaan met een verkeerde filtering van de waarneming. Dit is bijvoorbeeld het geval bij psychosen. Meestal zijn de filters in de hersenen min of meer scherp afgesteld en helpen ze om alleen die van de huidige relevantie te herkennen in een overvloed aan prikkels en indrukken. Bij mensen met psychosezijn de filters veel vager ingesteld. Om deze reden stromen ongecontroleerde prikkels en associaties op hen binnen. Het alledaagse bewustzijn van een persoon is relatief star vanwege de filters. Dat van een persoon met psychose or schizofrenieis daarentegen zeer dynamisch en levendig vanwege de lage filterscherpte. Dit verband wijst op een verband tussen genialiteit en waanzin, zoals altijd wordt gezegd dat genieën zijn. De filters van een creatief persoon staan dus ook meer open voor associatie dan die van niet-creatieve personen.
