Kort overzicht
- Wat betekent wondverzorging? Alle maatregelen voor de behandeling van open acute en chronische wonden – van eerste hulp tot volledige wondgenezing.
- Maatregelen bij wondverzorging: Wondreiniging en -desinfectie, eventueel drainage, eventueel debridement, eventueel madentherapie, wondsluiting met pleister, weefsellijm, hechtingen of nietjes.
- Wondverzorging: vermijd bij vers verzorgde wonden contact met vuil en water, gebruik geen in de handel verkrijgbare zeep voor wondverzorging, breng eventueel wond- en helende zalf aan om de wondgenezing te ondersteunen.
- Risico's: Wondinfectie, vorming van lelijke littekens, bij chirurgische wondverzorging en debridement: risico op zenuw- en vaatletsel.
Voorzichtigheid.
- Wonden die hevig of aanhoudend bloeden, moeten altijd door een arts worden behandeld. Hetzelfde geldt voor sterk vervuilde wonden en grote snijwonden, beten, brandwonden en snijwonden.
- Denk aan de tetanusvaccinatiebescherming voor nieuwe verwondingen! De laatste tetanusprik had niet langer dan tien jaar geleden mogen worden gegeven.
Hoe werkt wondverzorging?
De term wondverzorging omvat het reinigen, sluiten en verzorgen van open wonden. Dergelijke wonden kunnen acute verwondingen zijn (zoals snijwonden) of chronische wonden (zoals decubitus bij bedlegerige patiënten).
Chronische wonden zijn wonden die langer dan twee tot drie weken aanhouden.
Primaire en secundaire wondverzorging
Artsen maken onderscheid tussen primaire en secundaire wondzorg:
Primaire wondverzorging
Dit verwijst naar wondsluiting binnen de eerste zes uur na het letsel. Soms is hiervoor een pleister of tissuelijm voldoende, bijvoorbeeld bij wonden op delen van de huid die aan weinig mechanische belasting worden blootgesteld. In andere gevallen moet de wond worden gesloten met hechtingen of nietjes.
Secundaire wondverzorging
Daarom blijft een dergelijke wond in eerste instantie open en wordt deze regelmatig schoongemaakt. Pas als de wond schoon is (meestal na enkele dagen, maar soms pas na weken), wordt deze gesloten met een hechting.
Wondverzorging: Vochtig of droog
Bij de droge wondbehandeling worden open wonden bedekt met een steriel, droog verband. Bij slecht genezende wonden en brandwonden zijn speciale verbanden die het wondgebied vochtig houden echter geschikter. Deze vochtige wondverzorging (vochtige wondbehandeling) wordt ook wel moderne wondverzorging genoemd omdat er speciaal vervaardigde materialen, de laatste jaren nieuw ontwikkeld, voor worden gebruikt.
Meer over de verschillende verbanden en hun toepassing leest u in het artikel Wondverzorging: Wondverbanden.
Eerste behandeling
De eerste stap in de wondverzorging is de initiële behandeling van de wond. Het is belangrijk voor verdere behandeling en een goede wondgenezing.
- mild desinfectiemiddel, geschikt voor open wonden/slijmvliezen
- steriele wattenstaafjes en kompressen
- in de handel verkrijgbare pleisters en fixatiepleisters
- gaasverbanden en verbanden
- schaar
De eerste behandeling van een bloedende wond bestaat uit het stoppen van het bloeden. U kunt zwakkere bloedingen stoppen door meerdere steriele kompressen op de wond aan te brengen en vervolgens met lichte druk een gaasverband om de wond te wikkelen.
Als de bloeding heviger is, dient u na de eerste keer omwikkelen met het gaasverband ook een verbandpakket over de wond te leggen en de rest van het gaasverband er strak omheen te wikkelen (drukverband). De extra druk kan de bloedvaten samendrukken. Het is ook raadzaam om het aangetaste lichaamsdeel omhoog te brengen. Als de bloeding zelfs dan niet gestopt kan worden, moet u onmiddellijk een arts raadplegen!
Ligatuur
Daarom wordt het afbinden van wonden nu alleen aanbevolen als levensbedreigend bloedverlies dreigt. Bovendien mag het indien mogelijk alleen door medische professionals worden uitgevoerd.
In situaties waarin chirurgische hemostase moeilijk is (zoals in de militaire geneeskunde), wordt ligatie nog steeds zeer gewaardeerd.
Oppervlakkige wond
Bij oppervlakkig letsel is primaire wondzorg geïndiceerd. Meestal kan dit door de huisarts of kinderarts worden gedaan:
Diepe wond
Als de arts tijdens de wondbeoordeling vaststelt dat het letsel diep en complex is, zal hij of zij als volgt overgaan tot de primaire wondverzorging:
- Eerst moet hij de wond reinigen en desinfecteren, zoals aangegeven bij oppervlakkige verwondingen.
- Dan kan hij de wond sluiten: soms is hiervoor een speciale weefselkleefstof voldoende. In andere gevallen moet hij de wond hechten of nieten met een speciaal nietapparaat. Om ervoor te zorgen dat de patiënt geen pijn ervaart, injecteert de arts vooraf een plaatselijke verdoving in de buurt van de wond.
- Bij een hevig bloedende wond plaatst de arts vaak een drainage voordat de wond wordt gesloten: wondvocht en bloed worden via een dun plastic buisje met onderdruk uit het wondgebied gezogen. Enkele dagen later wordt de drainage verwijderd.
Chronische of ontstoken wond
De arts maakt de wond eerst schoon met een zoutoplossing en spoelt deze vervolgens af. Voor deze wondirrigatie gebruikt hij een antiseptische oplossing. In de meeste gevallen wordt ook een zogenaamd debridement uitgevoerd: de arts snijdt geïnfecteerd of beschadigd weefsel uit de wondrand en uit de diepte van de wond. Dit voorkomt wondinfectie en stimuleert het resterende weefsel om te genezen.
Definitieve wondsluiting wordt pas uitgevoerd als er geen infectie (meer) is en het nieuw gevormde weefsel er gezond uitziet.
Verandering van kleding
Als een wond tijdens de eerste behandeling is verbonden, moet het verband op zijn vroegst na 24 tot 48 uur worden vervangen. Bij chronische of ontstoken wonden moet een arts of verpleegkundige dit doen. Voor kleinere wonden kunt u het zelf doen. Waar u op moet letten leest u in het artikel over wondverzorging: Verbandwissels
Wond- en helende zalven
Na wondverzorging
Nadat de wond is behandeld, moet u op een paar punten letten om het genezingsproces niet te verstoren:
- Zorg er na de wondverzorging voor dat de wond niet vuil is en niet in contact komt met water. Voor het douchen kunt u een speciale waterdichte pleister plakken.
- U mag geen commerciële zepen gebruiken voor wondverzorging.
- Als uw wond gehecht is, moet u na tien tot twaalf dagen naar uw huisarts of de behandelend arts gaan om de hechtingen te laten verwijderen. Als de wond zich in het gezicht bevindt, kunt u de hechtingen op de vierde tot en met de zesde dag laten verwijderen.
Wondverzorging: madentherapie
Voor slecht genezende wonden vertrouwen medische professionals soms op de hulp van maden: vliegenlarven worden in de wond gebracht. De maden die eruit komen eten dode cellen en kunnen zo de wondgenezing bevorderen. Lees meer over deze therapievorm in het artikel Wondverzorging: Madentherapie.
Elke open wond moet professioneel worden behandeld. Bij kleinere wonden kun je dit zelf doen:
Behandel snijwonden
Een scheur is een oppervlakkig letsel veroorzaakt door directe stompe kracht (zoals een val tijdens het fietsen, skateboarden of klimmen). De randen van de wond zijn vaak rafelig, wat de wondgenezing kan belemmeren. Met de juiste wondverzorging kunt u dit voorkomen. Meer hierover leest u in het artikel Wondverzorging: Laceratie.
Zorg voor schaafwonden
Schaafwonden zijn – net als snijwonden – veelvoorkomende verwondingen in het dagelijks leven en in de sport. Ze ontstaan wanneer de huid over een ruw oppervlak schuurt, zoals het asfalt na een val met een fiets. Hoe pijnlijk dergelijke schaafwonden vaak ook zijn, ze zijn meestal slechts zeer oppervlakkig en onschadelijk. Niettemin moeten ze goed worden gereinigd, gedesinfecteerd en afgedekt. Hoe u dit doet, leert u in het artikel Wondverzorging: schuren.
Verzorging van snijwonden
Wanneer is een bezoek aan de dokter noodzakelijk?
In de volgende gevallen moet u onmiddellijk een arts raadplegen voor professionele wondverzorging:
- hevig of onstuitbaar bloeden
- @ grote snijwonden, beten, brandwonden of rijtwonden
- zwaar vervuilde wonden die niet met alleen een ontsmettingsmiddel kunnen worden gereinigd
Risico's van wondverzorging
Het doel van wondverzorging is het verminderen van het risico op infecties en wondgenezingsproblemen. Zoals bij bijna elke medische therapie kan er echter iets misgaan. Zo kan het letsel ondanks wondbehandeling toch geïnfecteerd raken. Dit is te herkennen aan pijn, roodheid, zwelling en pusafscheiding in het wondgebied.
Bovendien kunnen er tijdens de wondgenezing lelijke littekens ontstaan. In sommige gevallen groeien deze overmatig en veroorzaken ze zelfs pijn (hypertrofisch litteken of littekenkeloïde).
