Kort overzicht
- Symptomen: Hielpijn (verergering in de loop van de tijd), opstartpijn in de ochtend, loopstoornissen.
- Behandeling: Conservatieve behandeling met verlichting, verkoeling, pijnstillers, kortstondig ook cortisone, rekoefeningen, inlegzolen, spalken, tapeverbanden, fysiotherapie met massage, extracorporale schokgolftherapie (ESWT), röntgenontstekingsbestraling, chirurgische behandeling met open incisie.
- Prognose: Na conservatieve behandeling of operatie is de prognose meestal goed. Herstel is mogelijk binnen zes maanden, soms duurt het één tot twee jaar.
- Diagnose: Lichamelijk onderzoek met medische voorgeschiedenis, röntgen- en echoscopisch onderzoek, magnetische resonantie beeldvorming (MRI).
- Oorzaken: Overmatig gebruik en irritatie van de plantaire pees (vaak tijdens sporten of bij een verkorte achillespees), blessure.
- Preventie: Geschikt en stabiliserend schoeisel, orthopedische inlegzolen, warming-up- en rekoefeningen vóór het sporten, rekoefeningen na het sporten
Wat is plantaire fasciitis?
De plantaire fascia ontstaat aan de onder- en voorkant van de calcaneus, de zogenaamde calcaneale tuberositas (knol calcanei). Het verbindt de tarsus met de middenvoetsbeentjes en metatarsofalangeale gewrichten. Alles bij elkaar vormt het de longitudinale boog van de voet.
Wanneer de voet afrolt, wordt de plantaire fascia onder spanning gezet door het zogenaamde ankerliereffect, dat zorgt voor de krachtoverbrenging van de voorvoet naar de achtervoet. Het doel van de fascia is om de longitudinale boog te spannen, de achtervoet en de voorvoet op één lijn te brengen, schokken te absorberen en de voetboog passief omhoog te brengen.
De term plantaire fasciitis is afgeleid van de Anglo-Amerikaanse term ‘plantaire fasciitis’. In termen van de ziekte (pathologie) en anatomie komen de symptomen echter overeen met het “hielpijnsyndroom”, terwijl “plantaire fasciitis” verwijst naar een klinisch beeld dat optreedt over het tweede spijkerschriftbot en het middenvoetsbeentje.
Wat zijn de symptomen van fasciitis plantaris?
Het begin van fasciitis plantaris is geleidelijk. Na verloop van tijd verergeren de symptomen geleidelijk, meestal gedurende weken of maanden. De symptomen, die vooral hielpijn (calcaneodynie) omvatten, treden aanvankelijk alleen op bij inspanning, later ook in de ochtend bij het opstaan en in rust. Getroffen personen melden meestal brandende of trekkende pijn onder de voet of in de hiel. Ze leiden soms tot een onvermogen om te lopen.
Een teken van fasciitis plantaris is hielpijn direct na het opstaan (opstartpijn), die na een korte wandeling verdwijnt. Tijdens het sporten ervaren patiënten aanvankelijk ook pijnlijke periodes aan het begin van de inspanning, die afnemen naarmate ze warmer worden. Tegen het einde van de inspanning keren de symptomen terug. Vooral het sprinten en springen verergeren de pijn.
Hoe wordt fasciitis plantaris behandeld?
Conservatieve behandeling
Om de ontsteking en pijn bij fasciitis plantaris te verminderen, bestaat de behandeling allereerst uit het verlichten of aanpassen van de sportbewegingen. In dit proces analyseert de arts de trainingsmethoden en -omstandigheden, bijvoorbeeld berglopen, hardloopoppervlakken van zand of puin, plotselinge toename van de training, en stelt indien nodig een verandering voor.
Rekoefeningen: Voor de kuit- en plantaire spieren zijn rekoefeningen een essentieel onderdeel van de conservatieve behandeling van fasciitis plantaris. Uit één onderzoek bleek dat 72 procent van de patiënten de symptomen verbeterde met alleen rekoefeningen.
Een rekoefening houdt bijvoorbeeld in dat u de voet over een fles gevuld met ijs rolt. Het passief buigen van de voet met een handdoek om de voorvoet gewikkeld en naar het hoofd getrokken is ook een goede rekoefening. Artsen en therapeuten adviseren om de rekoefeningen ongeveer drie keer per dag gedurende minimaal tien minuten te herhalen.
Tapebandages: Tapes en bandages kunnen worden gebruikt om de voet en voetboog te stabiliseren. Beide dempen de druk op de pees tijdens het lopen, waardoor stress en hielpijn worden verminderd.
Fysiotherapie: speciale massages zoals transversale wrijvingsmassages aan de basis van de pees zijn in eerste instantie ongemakkelijk, maar helpen de pijn te verlichten. Ook onderdeel van de therapie is gerichte voetspiertraining.
Gewichtsvermindering: Mensen met overgewicht zijn vatbaarder voor plantaire fasciitis, omdat ze de plantaire pees meer belasten. Als er sprake is van ontstekingen en ook van groter overgewicht, is gewichtsvermindering vaak onderdeel van de therapie.
Medicijnen: Medicijnen die geschikt zijn, zijn niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's). Injectietherapie met cortisone is een andere optie, waarbij tot 70 procent van de pijn verdwijnt. Herhaalde injecties kunnen echter de stofwisseling van het peesweefsel zodanig verminderen dat de kans op ruptuur toeneemt.
Ontstekingsbestraling met röntgenstralen: Artsen gebruiken ook ontstekingsbestraling met röntgenstralen voor fasciitis plantaris die conservatief zonder succes is behandeld. Ongeveer tweederde van de patiënten die met deze methode worden behandeld, wordt pijnvrij. Het nadeel is echter de blootstelling aan straling.
Chirurgische behandeling door incisie
In zeldzame gevallen waarin ondanks conservatieve maatregelen na zes maanden geen verbetering is opgetreden, overwegen artsen een operatie. Dit is meestal gereserveerd voor gevallen die niet reageren op conservatieve behandelpogingen – ongeveer vijf procent van alle patiënten met fasciitis plantaris ondergaat een operatie.
Open inkepingen zijn de standaardprocedure voor de chirurgische behandeling van fasciitis plantaris. Bij deze procedure wordt een korte, schuine incisie in de huid gemaakt over het punt op de voetzool waar de drukpijn het hevigst is, om de fascia plantaris bij de oorsprong in te snijden. Hierdoor wordt de spanning in de pees direct verminderd. Het helpt ook om pijnlijke littekens te voorkomen. Als er een hielspoor aanwezig is, kan deze ook aan de basis worden weggenomen.
Na de zesde postoperatieve week is het mogelijk om de hardloopbelasting langzaam op te voeren, hoewel in eerste instantie alleen lichte duurtraining wordt aanbevolen. Vóór de tiende tot twaalfde week na de operatie worden springbelastingen nog steeds sterk afgeraden. Het gehele genezingsproces duurt minimaal twaalf weken, in individuele gevallen zelfs tot een jaar.
Endoscopische behandeling is ook mogelijk. De genezingsperiode is dan meestal korter.
Complicaties van de operatie
Als complicatie kan de pijn bijvoorbeeld na de operatie blijven bestaan of naar de middenvoet migreren. Dit gebeurt wanneer de gehele fascia plantaris is doorgesneden omdat de spanning van de longitudinale boog is veranderd. Zoals bij elke operatie kunnen algemene chirurgische risico's zoals oppervlakkige of diepe infecties, pijnlijke littekens of diepe veneuze trombose niet worden uitgesloten.
Andere behandelingsopties
Hetzelfde geldt voor alternatieve geneesmiddelen met ricinusolie of capsaïcine. Castorolie stimuleert met name de vorming van collageen en zou zo onder meer de structuur van pezen versterken. Het heeft ook een ontstekingsremmende werking. Capsaïcine wordt veel gebruikt als pijnstiller in de vorm van pleisters en zalven, vooral in de sport.
Koude werkt tot op zekere hoogte ook tegen pijn en vermindert het branderige gevoel in de voetzool. Artsen adviseren daarom om bij acute hielpijn de voet af te koelen. Hiervoor zijn koelpads (coolpacks) of kwarkkompressen geschikt.
Warmte is een even nuttig middel tegen hielpijn. Net als kou stimuleert het de bloedcirculatie en daarmee het zelfgenezend vermogen van het lichaam. Maar het zorgt ook voor ontspanning en maakt verhard weefsel los. Massages met verwarmde, huidvriendelijke oliën zijn daarom zeer geschikt als ondersteunende maatregel bij de behandeling van fasciitis plantaris en kunnen thuis worden uitgevoerd.
Huismiddeltjes en homeopathie hebben hun grenzen. Als de klachten langdurig aanhouden, niet beter worden of zelfs verergeren, dient u altijd een arts te raadplegen.
Wat zijn de kansen op genezing van fasciitis plantaris?
Voor het merendeel van de patiënten met plantaire fasciitis zijn conservatieve behandelmethoden succesvol en in 80 tot 90 procent van de gevallen is genezing mogelijk. Het verloop van de ziekte of het genezingsproces duurt echter vaak langdurig en duurt één tot twee jaar. Artsen adviseren atleten om hun inspanning gedurende deze tijd ernstig te beperken. Na een chirurgische behandeling melden ongeveer negen van de tien patiënten, inclusief atleten, een verbetering van 80 procent in hun symptomen.
Hoe wordt plantaire fasciitis gediagnosticeerd?
Als er een vermoeden bestaat van fasciitis plantaris, zijn huisartsen of orthopedisch specialisten de eerste mensen die contact opnemen. Plantaire fasciitis heeft een karakteristieke medische voorgeschiedenis (anamnese), waardoor de diagnose snel gesteld kan worden. Typische vragen die de arts kan stellen tijdens het anamnesegesprek zijn:
- Heeft u een acuut letsel aan uw voet gehad?
- Doet het pijn onder de hiel bij belasting?
- Wanneer treedt de pijn op? Met welke bewegingen?
- Waar straalt de pijn naar uit?
Bij onderzoek meldt het getroffen individu gewoonlijk plaatselijke gevoeligheid onder de hiel aan de basis van de fascia. Bij een ruptuur ontstaat er een blauwe plek op de voetzool met drukpijn.
Als het ongemak acuut optreedt, is er waarschijnlijk sprake van een verrekking of, in zeldzame gevallen, van een (an)ruptuur van de plantaire pees. De getroffen persoon stelt dat verdere inspanning en hardlopen vanwege de pijn niet meer mogelijk waren. Daarentegen verergerden de klachten. Soms duidt een zwelling of hematoom op ander letsel, zoals breuken, spierblessures of een scheur.
Beeldvormingsdiagnostiek
Voor een meer gedetailleerde diagnose van fasciitis plantaris raadplegen artsen naast röntgenfoto's ook echografie en magnetische resonantie beeldvorming (MRI).
Röntgenstraal
Laterale röntgenfoto's laten een hielspoor zien bij ongeveer 50 procent van degenen met plantaire fasciitis. Dit is echter niet diagnostisch en komt voor bij ongeveer 25 procent van de bevolking. Om een verkeerde uitlijning van de achtervoet uit te sluiten, maken artsen röntgenfoto's van de voet in drie vlakken.
Ultrageluid
Magnetische resonantie imaging
Met behulp van magnetische resonantie beeldvorming (MRI) maakt de arts nauwkeurige dwarsdoorsnedebeelden van de voet. Voor een betere beoordeling gebruikt de arts meestal een contrastmiddel, dat hij via de ader in het bloed injecteert. Met de MRI kan de exacte locatie en omvang van de ontsteking worden bepaald. Het gebruik van MRI is vooral nuttig vóór de operatie, ook om te voorkomen dat mogelijke fracturen, gedeeltelijke fracturen, peesafwijkingen en botkneuzingen over het hoofd worden gezien.
Wat veroorzaakt plantaire fasciitis?
Plantaire fasciitis wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door overmatig gebruik van de fascia plantaris. Dit gebeurt vaak in verband met sporten, vooral rennen of springen. Plantaire fasciitis komt vooral veel voor in het vierde en vijfde levensdecennium, wat waarschijnlijk verband houdt met leeftijdsgebonden slijtage. Ongeveer tien procent van alle atleten in hardloopdisciplines heeft last van plantaire fasciitis. Andere risicovolle sporten zijn basketbal, tennis, voetbal en dansen. Er is geen correlatie tussen de trainingsduur en de frequentie van klachten.
Bovendien zijn blessures soms de oorzaak van fasciitis plantaris. Zelfs de kleinste veranderingen veroorzaken soms verwondingen aan de collageenvezels en leiden zo tot chronische ontstekingen. Patiënten melden bijvoorbeeld dat ze bij het oversteken met hun hiel aan de rand van de weg zijn blijven steken.
Kan plantaire fasciitis worden voorkomen?
Omdat fasciitis plantaris meestal wordt veroorzaakt door overbelasting van tamelijk ongetrainde spieren en de bijbehorende pezen, adviseren artsen vooral sporters om de spieren altijd goed op te warmen voordat ze gaan sporten. Gestrekte spieren en pezen zijn minder vatbaar voor ontstekingen of scheuren. Preventieve rekoefeningen helpen zowel voor als na het sporten. Dit geldt ook voor activiteiten waarbij mensen veel rennen of springen – of het nu voor werk of vrije tijd is.
Ook de juiste schoenen zijn belangrijk. Het dragen van schoenen met goede ondersteuning en demping kan ontsteking van de plantaire pees voorkomen.
