Kort overzicht
- Eerste hulp: Kalmeer de getroffen persoon, immobiliseer het been, verwijder nauwsluitende kleding, koel indien nodig, breng de getroffen persoon naar een arts of bel de hulpdiensten
- Genezingstijd: afhankelijk van eventuele bijkomende blessures, meestal enkele dagen immobilisatie van het kniegewricht na dislocatie, daarna dragen van een orthese gedurende zes weken
- Diagnose: Lichamelijk onderzoek, beeldvormingsprocedures, in het geval van een effusie, eventueel verwijderen van de vloeistof (punctie)
- Therapie: handmatige aanpassing door een arts, chirurgische maatregelen voor bijkomende verwondingen
- Risicofactoren: eerdere dislocatie van de patella, vrouwelijk geslacht (jong en slank), knoken, aangeboren misvorming of hoge stand van de knieschijf, verzwakte strekspieren in de dij, ziekten met zwak bindweefsel
- Preventie: trainen voor de opbouw van de spieren die de knie stabiliseren, coördinatieoefeningen, opwarmen van de spieren, het dragen van optimale uitrusting voor het sporten
Opgelet!
- Probeer nooit zelf een uitgeklapte knieschijf weer op zijn plaats te zetten. Je zou de blessure waarschijnlijk verergeren.
- Plaats nooit ijsblokjes of coolpacks direct op de huid om de knie te koelen, maar altijd met minimaal één laag stof ertussen. Anders bestaat er gevaar voor plaatselijke bevriezing.
- Zelfs bij een optimale behandeling kunnen recidiverende patellaluxaties niet worden uitgesloten. Dit geldt vooral als de operatie laat wordt uitgevoerd.
Wat is een patelladislocatie?
Een patelladislocatie is een verplaatsing van de knieschijf, meestal naar de zijkant, vaak veroorzaakt door externe krachten zoals een val (traumatische dislocatie). Het komt minder vaak voor als begeleidend letsel wanneer er sprake is van een kapselbandletsel aan het kniegewricht. Artsen spreken van een gebruikelijke ontwrichting als de gewrichtsinstabiliteit aangeboren of verworven is (bijvoorbeeld als gevolg van zeer losse ligamenten) en zelfs optreedt bij kleine bewegingen zonder externe kracht.
Een patelladislocatie is zeer pijnlijk. De getroffen persoon kan het onderbeen niet bewegen. Als zich ook een blauwe plek in het gewricht vormt, neemt de druk in het gewricht toe, wat de pijn verergert. Af en toe breken er tijdens een patellaire dislocatie kleine stukjes bot af van de knieschijf of het dijbeen. De botfragmenten zweven dan losjes in het gewricht. De bevestigingsbanden rond de knieschijf scheuren soms ook.
Als de knieschijf is verschoven, moet deze zo snel mogelijk door een arts worden gereset. Ook als de knieschijf zich heeft verplaatst, is een bezoek aan de arts noodzakelijk: hij of zij controleert of omliggende structuren door de ontwrichting zijn beschadigd.
Een patelladislocatie is vaak een schok voor de getroffen persoon: wanneer uw eigen knieschijf plotseling als een “knobbel” uit de zijkant van uw been steekt, is dat beangstigend – en zeer pijnlijk. Dit maakt het voor jou als EHBO-er des te belangrijker om daadkrachtig op te treden als iemands knieschijf eruit is gesprongen. Dit is wat u moet doen:
- Stel de getroffen persoon gerust en leg alles uit wat u doet. Dit schept vertrouwen.
- Verwijder nauwsluitende kleding in het gewrichtsgebied (broek), omdat het gebied rond het gewricht bij een ontwrichting meestal aanzienlijk opzwelt.
- Haal het gewicht van de knie: laat de getroffen persoon gaan zitten als deze nog niet zit. Mensen met een dislocatie nemen vaak instinctief een verlichtende houding aan waarin de pijn enigszins afneemt. Forceer de getroffen persoon niet in een andere positie.
- Heel belangrijk: beweeg de knie indien mogelijk niet! Anders kunt u de omliggende ligamenten, spieren en zenuwen beschadigen.
- Koel indien mogelijk het gezwollen gebied af (bijvoorbeeld met een coolpack). Dit zal de blauwe plekken, zwelling en pijn enigszins verlichten.
- Breng de getroffen persoon zo snel mogelijk naar een arts of bel een ambulance. Dit geldt ook als de knieschijf vanzelf terug in het gewricht is gezakt.
Hoe lang duurt het om te genezen?
De genezingstijd is afhankelijk van eventuele begeleidende verwondingen en de noodzakelijke behandeling.
Als er sprake is van ernstige blessures en de knie wordt geopereerd, kan het aanzienlijk langer duren voordat de knie weer goed gewicht kan dragen. Fysiotherapie-oefeningen helpen het genezingsproces te ondersteunen.
Hoe onderzoekt de arts een patelladislocatie?
De arts kan meestal op het eerste gezicht zien of de knieschijf ontwricht is. Soms, zodra de arts de patiënt onderzoekt, is deze al uit zichzelf terug in de oorspronkelijke positie gegleden (“spontane reductie”). De arts diagnosticeert vervolgens een patelladislocatie op basis van de door de patiënt verstrekte informatie.
Fysiek onderzoek
Met bepaalde onderzoeken controleert de arts of het kniegewricht daadwerkelijk ontwricht is. Een voorbeeld is de zogenaamde angsttest. Bij deze test oefent de arts zijdelingse druk uit op de knieschijf in buitenwaartse richting. Als de patiënt een defensieve houding vertoont of als de dijspier (quadriceps) sterker reageert, is dit een teken van een ontwrichting.
Beeldvormingsprocedures
Deze laten zien of er mogelijk bijkomende verwondingen zijn aan het patellofemorale gewricht en de omliggende structuren. Eerst en vooral wordt er gebruik gemaakt van een röntgenonderzoek. In sommige gevallen kan magnetische resonantie beeldvorming (MRI) of artroscopie ook noodzakelijk zijn.
Gezamenlijke punctie
Welke behandelingen zijn er beschikbaar?
Handmatige herpositionering is meestal voldoende behandeling voor een patelladislocatie wanneer de knieschijf voor het eerst is losgekomen als gevolg van kracht. De arts strekt langzaam het been in de knie en geleidt de knieschijf voorzichtig in de juiste positie. Meestal neemt de patiënt vooraf een pijnstiller en een kalmerend middel.
Zodra de knieschijf weer op zijn plaats zit, wordt het kniegewricht enkele dagen gespalkt en vervolgens gestabiliseerd met een bewegingsorthese.
Chirurgische procedure voor patellaire dislocatie
Als de arts het kniegewricht niet handmatig kan uitlijnen en/of er sprake is van letsel, is een operatie noodzakelijk. Hetzelfde geldt als de knieschijf herhaaldelijk is uitgesprongen. Dit komt omdat hoe vaker een gewricht ontwricht, hoe instabieler de ondersteunende structuren worden. Tijdens een operatie spant de arts deze weer aan en stabiliseert zo het gewricht.
Uiteindelijk zijn er een aantal verschillende chirurgische technieken voor de behandeling van een patelladislocatie. Ze hebben allemaal tot doel de tractie op de knieschijf aan de buitenzijde van de knie te verminderen en zo de kans op ontwrichting te verkleinen.
Artsen opereren vaker bij jonge, atletisch actieve mensen met patellaluxatie dan bij oudere patiënten.
Zijn er risicofactoren?
Mogelijke risicofactoren voor een dislocatie van het kniegewricht zijn
- Een geschiedenis van patelladislocatie: Als een knieschijf al een keer is uitgevallen, is de kans op een nieuwe dislocatie groter. Dit komt omdat elke ontwrichting en daarmee gepaard gaande uitrekking of verwonding van omliggende structuren het gewricht onstabieler maakt.
- Vrouwelijk geslacht: Patellaire dislocatie komt vooral vaak voor bij jonge, slanke vrouwelijke atleten.
- X-poten: Door de axiale verkeerde uitlijning is de laterale trekkracht op de knieschijf sterker dan normaal.
- Congenitale misvormingen van de knieschijf of het glijlager van de patella
- Congenitale of ongevalsgerelateerde verhoging van de knieschijf
- Zwakte of onbalans van de strekspieren van de dij
- Systemische ziekten met zwakte van het bindweefsel, zoals de erfelijke ziekten Marfan-syndroom en Ehlers-Danlos-syndroom
