Kort overzicht
- Beschrijving: fysieke en psychologische afhankelijkheid van een medicijn, vaak kalmerende middelen, slaappillen en pijnstillers, stimulerende middelen
- Symptomen: verlies van controle over de tijd en duur van het gebruik, sterk verlangen naar de verslavende stof, verwaarlozing van interesses en taken, fysieke en psychologische ontwenningsverschijnselen
- Oorzaken: Permanent voorschrijven van verslavende medicijnen door de arts, misbruik van een medicijn, ernstige emotionele stress
- Diagnose: Criteria zijn onder meer ontwenningsverschijnselen, verlies van controle, ontwikkeling van tolerantie, grote moeite om het medicijn te verkrijgen, verwaarlozing van taken en interesses, verzwijgen van consumptie, langdurig gebruik,
- Prognose: geleidelijke progressie, verslaving blijft vaak lange tijd onopgemerkt, kan met therapeutische hulp worden overwonnen
Drugsverslaving: beschrijving
De term ‘verslaving’ wordt doorgaans geassocieerd met alcohol- of drugsverslaving. Medicijnen kunnen echter ook verslavend zijn. Volgens deskundigen is medicatieverslaving eigenlijk een vrij wijdverbreid probleem. De getroffenen ontwikkelen fysieke of psychologische ontwenningsverschijnselen, of beide, na het stoppen van het betreffende medicijn.
Wie wordt getroffen door drugsverslaving?
Onderscheid tussen drugsmisbruik en drugsverslaving
Artsen maken onderscheid tussen drugsverslaving en drugsmisbruik. Er is altijd sprake van medicijnmisbruik als medicijnen op een andere manier worden gebruikt dan de voorschrijvende arts heeft bedoeld. Dit is het geval wanneer een medicijn te lang, in een te hoge dosering of zonder medische noodzaak wordt gebruikt. Het misbruik van medicijnen is vaak de eerste stap op weg naar drugsverslaving. We spreken echter alleen van drugsverslaving als de geconsumeerde medicijnen de psyche beïnvloeden (psychotrope medicijnen).
Onderscheid tussen fysieke en psychologische afhankelijkheid
Drugsverslaving: symptomen
De symptomen van drugsverslaving treden op als de betrokkene gedurende een bepaalde periode stopt met het gebruik van de betreffende medicatie of een te lage dosis inneemt. Er treden dan zowel lichamelijke als psychische ontwenningsverschijnselen op.
Bij sommige medicijnen kan de misbruikte stof zelf symptomen veroorzaken. Sommige medicijnen kunnen bijvoorbeeld diepgaande persoonlijkheidsveranderingen veroorzaken als ze overmatig worden gebruikt.
De medicijnen met het hoogste verslavingspotentieel zijn de volgende stofgroepen:
- Slaappillen en kalmerende middelen, bijvoorbeeld benzodiazepinen
- stimulerende middelen en eetlustremmers (stimulantia), bijvoorbeeld amfetaminen
- Pijnstillers en verdovende middelen, bijvoorbeeld opioïden
Artsen schrijven benzodiazepines vaak voor bij angststoornissen, slaapstoornissen of tekenen van stress. Benzodiazepines zijn geneesmiddelen die op recept verkrijgbaar zijn bij de apotheek. Ze hebben een anxiolytisch, ontspannend en kalmerend effect en worden ook wel kalmerende middelen genoemd (Latijn: quietlare = kalmeren). Slaappillen kunnen grote verlichting bieden, vooral in acute stressvolle situaties. Beide groepen actieve ingrediënten kunnen echter tot drugsverslaving leiden als ze te lang worden gebruikt. Slaap- en kalmeringsmiddelen mogen daarom niet langer dan vier weken worden ingenomen.
Drugsverslaving: Stimulerende middelen en eetlustremmers (psychostimulantia)
Symptomen: Ontwenningsverschijnselen zijn onder meer vermoeidheid, psychomotorische traagheid, rusteloosheid, slaapstoornissen en ernstige depressie, waaronder zelfmoordneigingen.
Drugsverslaving: pijnstillers en verdovende middelen
Opioïden zijn zeer effectieve pijnstillers en anesthetica (analgetica) en worden vooral gebruikt bij zeer ernstige en chronische pijn. Deze morfinederivaten hebben ook een stemmingsverbeterend effect.
Symptomen van drugsmisbruik
Naast de hierboven genoemde werkzame stoffen zijn er nog andere klassen van stoffen die geen klassieke drugsverslaving veroorzaken, omdat ze de psyche niet beïnvloeden. Deze medicijnen kunnen echter bij misbruik ook verslavend zijn en grote schade aanrichten. De volgende medicijnen worden vaak misbruikt:
Neusdruppels en sprays met een decongestivumeffect
Laxeermiddelen (laxeermiddelen)
De darmen raken snel gewend aan de effecten van veel chemische of kruidenlaxeermiddelen. Na het staken van de preparaten treedt ernstige constipatie op. De getroffen persoon neemt vervolgens weer zijn toevlucht tot laxeermiddelen. Ook in deze situatie kan overmatig gebruik leiden tot een vicieuze cirkel die ervoor zorgt dat de getroffenen steeds opnieuw laxeermiddelen gebruiken. Laxeermiddelen worden vaak misbruikt door mensen met een eetstoornis die hun gewicht willen reguleren met laxeermiddelen.
Groei- en geslachtshormonen
Steroïden worden afgebroken in de lever, wat bij overmatig gebruik kan leiden tot leverschade en zelfs leverkanker. Andere symptomen die kunnen optreden bij misbruik van anabole steroïden zijn verhoogde zweetproductie, kortademigheid, huidproblemen (steroïde acne), verhoogde bloeddruk, verhoogde intraoculaire druk, haaruitval, prostaatgroei, borstvorming bij mannen (gynaecomastie), hoofdpijn en depressie. . Wat vooral vervelend is voor de getroffenen, is dat de spieren vaak weer aan omvang verliezen zonder continu gebruik van anabole steroïden.
Geneesmiddelen die alcohol bevatten
Drugsverslaving: oorzaken en risicofactoren
Drugsverslaving begint meestal wanneer een arts een voorgeschreven medicijn voorschrijft. Als de arts te onzorgvuldig medicijnen voorschrijft die verslavend kunnen zijn, kan de patiënt verslaafd raken. Vaak is het echter de patiënt zelf die een medicijn misbruikt, bijvoorbeeld omdat hij de psychologische effecten ervan waardeert.
Drugsverslaving veroorzaakt door de arts (iatrogene drugsverslaving)
Het risico op iatrogene drugsverslaving bestaat daarom vooral als de arts geen causale diagnose kan stellen, maar de medicatie in plaats daarvan voor een puur symptomatische behandeling gebruikt. Dit is vooral problematisch als lichamelijke klachten zoals slaapstoornissen, hoofdpijn of andere klachten een uiting zijn van een psychische stoornis zoals depressie of angststoornis.
Het langdurig voorschrijven van sommige psychotrope geneesmiddelen is bijzonder gevaarlijk. Door al het educatieve werk op het gebied van drugsverslaving is het nu gebruikelijk om risicovolle medicijnen voor maximaal een paar weken voor te schrijven. Sommige patiënten omzeilen deze veiligheidsmaatregel echter door voortdurend van arts te wisselen.
Niet alle psychofarmaca zijn echter verslavend. Antidepressiva hebben geen verslavend potentieel. Ze moeten en moeten vaak maanden en jaren worden ingenomen.
Individuele factoren: leerervaringen, sociaal-culturele factoren, leeftijd en geslacht
Wetenschappers onderzoeken al lange tijd ook de vraag of er een bepaalde persoonlijkheidsstructuur bestaat die iemand bijzonder vatbaar maakt voor drugsverslaving. Tot nu toe kan niet worden aangenomen dat er “die ene verslavende persoonlijkheid” bestaat.
De genetische samenstelling van een persoon kan ook een rol spelen. Er zijn familie- en tweelingstudies uitgevoerd om dit op te helderen. Tot nu toe hebben genetische onderzoeken naar drugsverslaving echter geen duidelijke bevindingen opgeleverd.
Geslachtsverschillen
Leeftijd als risicofactor
Veel groepen geneesmiddelen die het risico op drugsverslaving met zich meebrengen, worden met het ouder worden vaker voorgeschreven. Deze omvatten bijvoorbeeld pijnstillers en verschillende psychoactieve stoffen (vooral benzodiazepinen). De consumptie van psychofarmaca is vooral hoog onder senioren die in bejaarden- en verpleeghuizen wonen.
De juiste dosering is ook een bron van gevaar: veranderingen in de stofwisselingsfuncties en orgaanstoornissen (bijvoorbeeld een verminderde nierfunctie) op oudere leeftijd zorgen ervoor dat het lichaam sommige medicijnen langzamer afbreekt. Senioren moeten daarom van veel medicijnen een lagere dosis innemen dan mensen op jongere leeftijd. Hier wordt echter niet altijd voldoende rekening mee gehouden, waardoor veel oudere patiënten een te hoge dosis krijgen.
Drugsmisbruik voor intoxicatiedoeleinden
Drugsverslaving: onderzoeken en diagnose
Drugsverslaving wordt soms een ‘geheime verslaving’ genoemd, omdat deze vaak voor buitenstaanders verborgen blijft. Zelfs patiënten zijn zich er niet altijd van bewust dat ze verslaafd zijn aan medicijnen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld alcoholverslaafden zijn er geen duidelijke tekenen van verslaving. Zelfs als er symptomen zoals vermoeidheid of hoofdpijn optreden, worden deze zelden geassocieerd met het nemen van medicijnen. Sommige mensen daarentegen zijn zich terdege bewust van hun drugsverslaving, maar onderdrukken deze of weigeren dringend noodzakelijke behandeling te zoeken.
Het medisch onderzoek
- Gebruikt u regelmatig medicijnen om te kalmeren of tegen pijn, angst of slaapstoornissen? Zo ja, hoe vaak?
- Heeft u het gevoel dat u dit medicijn dringend nodig heeft?
- Heeft u de indruk dat het effect na een tijdje is uitgewerkt?
- Heeft u ooit geprobeerd te stoppen met de medicatie?
- Heeft u bijwerkingen opgemerkt?
- Heeft u de dosis ooit verhoogd?
Als het vermoeden van drugsverslaving wordt bevestigd, wordt de patiënt doorverwezen naar een psycholoog. De psycholoog kan vaststellen of er naast de medicatieverslaving sprake is van een psychische stoornis die behandeling behoeft.
De diagnose van drugsverslaving
Volgens de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV) vereist een diagnose van drugsverslaving (drugsverslaving) middelengebruik dat leidt tot klinisch significante beperkingen en lijden. Bovendien moeten ten minste drie van de volgende criteria van toepassing zijn voor de diagnose ‘drugsverslaving’:
- Ontwikkeling van tolerantie, die zich manifesteert door een verhoging van de dosis of een verminderd effect bij dezelfde dosis
- Ontwenningsverschijnselen bij het stoppen of verlagen van de dosis van de medicatie
- Frequent gebruik gedurende een langere periode of in grotere hoeveelheden
- Aanhoudend verlangen of mislukte pogingen om de inname onder controle te houden
- Hoge tijdsbesteding voor de aanschaf van medicijnen
- Beperking of stopzetting van andere activiteiten op het werk en in de vrije tijd
Drugsverslaving: behandeling
Als de getroffenen nadelige effecten van een medicijn opmerken of het medicijn langdurig niet innemen zoals voorgeschreven door hun arts, moeten ze dringend hulp zoeken. Hoe eerder een medicatieverslaving wordt onderkend, hoe makkelijker het is om met de medicatie te stoppen. Maar ook mensen die al langere tijd medicijnen gebruiken, kunnen geholpen worden met therapeutische en medische begeleiding. Ook ouderen moeten de behandeling van drugsverslaving niet uit de weg gaan, aangezien succesvolle therapie de kwaliteit van leven aanzienlijk kan verbeteren.
Opname
Stabilisatiefase
Na de ontwenning moet de patiënt leren alternatieve kalmeringsmethoden te gebruiken in plaats van medicatie bij stress of innerlijke spanning. Dergelijke methoden kunnen worden geleerd, maar vereisen regelmatige oefening en professionele begeleiding. Een belangrijke voorwaarde voor de succesvolle behandeling van drugsverslaving is de bereidheid van de patiënt om actief deel te nemen. Om dit te doen is het noodzakelijk om de patiënt te laten begrijpen dat de medicatie de optredende symptomen niet langer vermindert, maar in plaats daarvan deze en andere problemen veroorzaakt en daarom schadelijk is.
De behandeling van bijkomende psychische aandoeningen
Drugsverslaving: verloop van de ziekte en prognose
Drugsverslaving ontwikkelt zich meestal geleidelijk. Patiënten klagen bij hun arts over angst, slaapstoornissen, andere psychische klachten of pijn. De arts schrijft daarom in eerste instantie een medicijn voor dat in eerste instantie tenminste een deel van het gewenste effect bereikt. Als een onderliggende psychische stoornis echter niet wordt herkend en dienovereenkomstig wordt behandeld, keren de symptomen na enige tijd terug. De getroffene probeert hier grip op te krijgen door de dosis medicijnen te verhogen, zonder te beseffen dat hij of zij de klachten juist verergert.
