Kort overzicht
- Symptomen: Vaak geen of nauwelijks merkbare symptomen zoals verhoogde hartkloppingen (hartkloppingen) en hartstotteren; mogelijk pijn op de borst, hartritmestoornissen en tekenen van hartinsufficiëntie bij gevorderde myocarditis (zoals het vasthouden van vocht in de onderbenen).
- Behandeling: Lichamelijke rust en bedrust, eventueel medicijnen zoals antibiotica tegen bacteriën; behandeling van complicaties (bijv. hartverlichtende medicijnen tegen hartfalen)
- Oorzaken en risicofactoren: Infectieuze myocarditis, ziekteverwekkers zoals virussen (bijv. verkoudheid, griep, herpes, mazelen of coxsackievirussen) of bacteriën (bijv. ziekteverwekkers van tonsillitis, roodvonk, difterie of bij bloedvergiftiging); niet-infectieuze myocarditis, als gevolg van gebrekkige immuunreacties, bestralingstherapie of medicijnen
- Complicaties: Pathologisch vergrote hartspier (gedilateerde cardiomyopathie) met chronisch hartfalen, ernstige hartritmestoornissen, plotselinge hartdood.
Wat is myocarditis?
Bij hartspierontsteking (myocarditis) zijn de hartspiercellen en vaak ook het omliggende weefsel en de bloedvaten die het hart van bloed voorzien (coronaire vaten) ontstoken. Naast de ontsteking wordt myocarditis gedefinieerd door het feit dat de hartspiercellen achteruitgaan (degenereren) of zelfs necrose optreedt – dat wil zeggen dat de spiercellen afsterven.
Als de ontsteking zich ook naar het hartzakje verspreidt, noemen artsen dit perimyocarditis.
Wat zijn de symptomen van myocarditis?
In feite zijn deze klachten vaak de enige tekenen aan het begin van acute myocarditis. Soms komen daar nog symptomen bij zoals verlies van eetlust en gewicht en uitstralende pijn naar nek of schouders.
Als u dagen of weken na een griepachtige infectie mogelijke symptomen van hartspierontsteking krijgt, neem dan zeker contact op met uw arts!
Hart symptomen
Normaal gesproken voelt een gezond persoon zijn hart niet. Sommige patiënten merken echter verhoogde hartkloppingen tijdens hartspierontsteking. Sommigen melden ook een beklemmend gevoel op de borst (atypische angina pectoris) of hartkloppingen. Dit struikelen geeft aan dat het hart zo nu en dan even uit de pas loopt:
In het geval van een myocardontsteking worden er extra elektrische signalen gegenereerd of wordt de normale overdracht ervan vertraagd. Soms worden de impulsen zelfs helemaal niet van het atrium naar de ventrikels doorgegeven (AV-blok). Het normale hartritme wordt daardoor verstoord. Dit veroorzaakt hartkloppingen (tachycardie) of een onregelmatig hartritme met in sommige gevallen onderbrekingen van myocarditis.
Hoe wordt myocarditis behandeld?
De behandeling van myocarditis hangt enerzijds af van de symptomen en anderzijds van de trigger. Lichamelijke rust en behandeling van een mogelijke onderliggende ziekte zijn de hoekstenen van de behandeling van myocarditis.
Bij zeer ernstige myocarditis wordt de patiënt doorgaans op de intensive care behandeld. Daar monitoren specialisten continu vitale waarden zoals hartactiviteit, hartslag, zuurstofsaturatie en bloeddruk.
Lichamelijke rust
In geval van ernstige myocarditis worden patiënten meestal in het ziekenhuis opgenomen.
Zelfs weken na de acute fase van de ziekte mag de patiënt zich niet overmatig inspannen. De arts bepaalt wanneer volledige inspanning weer mogelijk is. Zolang er tekenen van hartfalen zijn, kan de patiënt niet werken en wordt hij als ziek beschouwd. Als hij zich voortijdig opnieuw inspant, riskeert hij een terugval en blijvende schade.
Als myocarditis langdurige bedrust vereist, bestaat het risico op vorming van bloedstolsels (trombose). Om dit te voorkomen krijgen patiënten antistollingsmiddelen.
Behandeling van de oorzaak
De meest voorkomende veroorzakers van infectieuze myocarditis zijn virussen. Er zijn echter meestal geen antivirale geneesmiddelen beschikbaar om dergelijke virale myocarditis te behandelen. De behandeling bestaat in dit geval hoofdzakelijk uit rust en bedrust om het immuunsysteem te helpen de ziekteverwekkers te bestrijden.
In bepaalde gevallen kunnen andere therapieën voor myocarditis worden overwogen (in sommige gevallen alleen in de context van onderzoeken). Eén daarvan is de toediening van cortisone. Het heeft een ontstekingsremmende werking en onderdrukt het immuunsysteem. Dit is nuttig bij auto-immuunmyocarditis, waarbij het lichaam antilichamen vormt tegen de lichaamseigen structuren (auto-antilichamen) als gevolg van een verkeerde regulatie van het immuunsysteem.
Behandeling van complicaties
Een mogelijke complicatie van myocarditis is hartfalen. Vervolgens schrijft de arts verschillende medicijnen voor, bijvoorbeeld ACE-remmers, AT1-receptorantagonisten of bètablokkers. Ze verlichten het zwakke hart. Diuretica doen hetzelfde.
Als zich tijdens myocarditis vloeistof heeft opgehoopt in het hartzakje (pericardiale effusie), kan de arts dit opzuigen met een dunne, fijne naald (pericardiocentese).
Als het hart als gevolg van een myocarditis zo ernstig en blijvend beschadigd is dat het zijn functie niet meer kan vervullen, heeft de patiënt hoogstwaarschijnlijk een donorhart nodig (harttransplantatie).
Wat veroorzaakt myocarditis?
Qua oorzaken wordt onderscheid gemaakt tussen infectieuze en niet-infectieuze myocarditis.
Infectieuze myocarditis
Artsen noemen myocarditis infectieus als ziekteverwekkers de oorzaak zijn. In ongeveer 50 procent van de gevallen gaat het om virussen. Dergelijke virale myocarditis wordt vaak voorafgegaan door een banale virale infectie (verkoudheid, griep, diarree). Vooral het coxsackie B-virus is vaak de veroorzaker van virale myocarditis.
Wanneer virale myocarditis wordt vermoed, bepalen artsen alleen in uitzonderlijke gevallen het veroorzakende virus. Dit zou in de praktijk van weinig nut zijn – er bestaan meestal geen specifieke medicijnen tegen de virussen in kwestie.
Sommige bacteriën veroorzaken ook myocarditis. Vooral bij bacteriële bloedvergiftiging (sepsis), waarbij de hartkleppen al zijn aangetast, breidt de ontsteking zich vaak uit naar de hartspier. Typische ziekteverwekkers hier zijn de zogenaamde stafylokokken. Een andere groep bacteriën, de streptokokken, veroorzaakt soms ook myocarditis. Ze omvatten bijvoorbeeld de ziekteverwekkers van roodvonk of tonsillitis.
Een andere bacteriële oorzaak van myocarditis is difterie. In zeldzame gevallen is de ziekte van Lyme de oorzaak van een ontstoken hartspier. De ziekteverwekker, de bacterie Borrelia burgdorferi, wordt meestal door teken overgedragen via hun beet.
Andere zeldzame veroorzakers van myocarditis zijn onder meer parasieten zoals de vossenlintworm of eencellige organismen zoals de veroorzakers van toxoplasmose of de ziekte van Chagas.
Niet-infectieuze myocarditis.
Bij niet-infectieuze myocarditis zijn geen ziekteverwekkers de trigger. In plaats daarvan is de oorzaak bijvoorbeeld een ontregeling van het immuunsysteem. In dit geval richt het immuunsysteem zich tegen de lichaamseigen structuren, wat resulteert in zogenaamde auto-immuunziekten. Hiertoe behoren bijvoorbeeld ontstekingen van de bloedvaten of bindweefsel en reumatische aandoeningen. Dergelijke auto-immuunziekten leiden soms ook tot ontsteking van de hartspier (auto-immuunmyocarditis).
Een andere oorzaak van niet-infectieuze myocarditis is bestraling van de borstkas als onderdeel van radiotherapie voor verschillende vormen van kanker (zoals longkanker).
Als er geen triggers voor de myocarditis kunnen worden gevonden, spreekt de arts bijvoorbeeld ook van zogenaamde idiopathische Fiedler-myocarditis (reuzencel-myocarditis), afhankelijk van de weefselveranderingen. Bij deze vorm van myocarditis, bekend als lymfocytair, migreren lymfocyten (speciale witte bloedcellen), waardoor delen ervan afsterven (necrose).
Risico's van myocarditis
Myocarditis brengt ernstige risico's met zich mee, vooral als de getroffen persoon niet voldoende voor zichzelf zorgt of een reeds beschadigd hart heeft. Dit komt omdat myocarditis vaker ernstige hartritmestoornissen veroorzaakt.
Bij ongeveer één op de zes patiënten veroorzaakt myocarditis hermodelleringsprocessen in het hart die uiteindelijk leiden tot chronisch hartfalen. De beschadigde hartspiercellen worden vervolgens omgevormd tot littekenweefsel (fibrose) en de hartholten (ventrikels, boezems) verwijden zich.
Artsen noemen dit gedilateerde cardiomyopathie. De wanden van de pathologisch vergrote hartspier zijn in zekere zin ‘versleten’ en trekken niet langer krachtig samen. Dit betekent dat er een permanente hartinsufficiëntie is ontstaan. In ernstige gevallen stort het pompvermogen van het hart dan volledig in. In het ergste geval is plotselinge hartdood het gevolg.
Hoe kan myocarditis worden gediagnosticeerd?
Als u een vermoeden heeft van cardiomyositis, kunt u terecht bij uw huisarts of een specialist in cardiologie. Indien nodig zal de arts u voor verder onderzoek doorverwijzen naar een ziekenhuis.
Arts-patiëntoverleg
Fysiek onderzoek
Daarna volgt een grondig lichamelijk onderzoek. De arts luistert onder meer naar uw hart en longen met een stethoscoop, tikt op uw borst en meet uw pols en bloeddruk. Hij kijkt ook of u tekenen van beginnend hartfalen vertoont. Deze omvatten bijvoorbeeld het vasthouden van water (oedeem) in uw onderbenen.
ECG (elektrocardiografie)
Een ander belangrijk onderzoek is het meten van de elektrische activiteit van de hartspier (elektrocardiografie, ECG). Hierdoor kunnen veranderingen in de hartactiviteit worden gedetecteerd, zoals deze optreden bij cardiomyopathie. Een versnelde hartslag (hartkloppingen) en extra slagen (extra systolen) zijn typisch. Hartritmestoornissen zijn ook mogelijk. Omdat de afwijkingen meestal van tijdelijke aard zijn, is een langdurige meting van de hartactiviteit (langetermijn-ECG) aan te raden – naast het gebruikelijke korte-termijn-rust-ECG.
Hart echografie
Bloedonderzoek
Ontstekingswaarden in het bloed (CRP, ESR, leukocyten) geven aan of er sprake is van een ontsteking in het lichaam. De arts bepaalt ook hartenzymen zoals troponine-T of creatinekinase. Deze worden bij schade (bijvoorbeeld als gevolg van een myocarditis) door de hartspiercellen vrijgegeven en zijn vervolgens in verhoogde hoeveelheden in het bloed aantoonbaar.
Als er antilichamen tegen bepaalde virussen of bacteriën in het bloed worden aangetroffen, duidt dit op een overeenkomstige infectie. Als de myocarditis het gevolg is van een auto-immuunreactie, kunnen overeenkomstige auto-antilichamen (antilichamen tegen de lichaamseigen structuren) worden gedetecteerd.
Röntgenstraal
Tekenen van myocarditis-gerelateerd hartfalen kunnen worden gedetecteerd op een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto). Het hart wordt dan vergroot. Bovendien is er een ophoping van vocht in de longen zichtbaar, veroorzaakt door de zwakke pompwerking van het hart.
Magnetische resonantie beeldvorming (MRI)
Weefselverwijdering door middel van een hartkatheter
Soms voert de cardioloog bij myocarditis ook een onderzoek uit door middel van een hartkatheter. Hierbij wordt een klein weefselmonster van de hartspier genomen (myocardbiopsie) en dit in het laboratorium laten onderzoeken op ontstekingscellen en ziekteverwekkers.
Er bestaat geen zelftest voor myocarditis. Als u twijfelt vanwege bestaande symptomen, neem dan contact op met uw behandelend arts.
Wat is de prognose voor myocarditis?
Myocarditis treft mensen van alle leeftijden, inclusief jonge mensen met een gezond hart. Als patiënten consequent lichamelijk voor zichzelf zorgen, zijn het verloop van de ziekte en de prognose meestal goed. Over het geheel genomen geneest myocarditis in meer dan 80 procent van de gevallen zonder blijvende schade achter te laten. Dit geldt met name in het geval van virale myocarditis. Bij sommige patiënten kunnen achteraf bij een ECG-onderzoek onschuldige extra hartslagen worden vastgesteld.
Infectieuze myocarditis ontwikkelt zich in drie fasen, maar deze zijn niet noodzakelijk bij elke getroffen persoon aanwezig:
- Acute fase (ziekteverwekkers dringen het weefsel binnen en er treedt een initiële immuunrespons op met de afgifte van bepaalde signaalstoffen zoals cytokines; duur: drie tot vier dagen)
- Subacute fase (activering van natuurlijke killercellen in het bloed die de virussen doden; reparatieprocessen beginnen tegelijkertijd; duur: maximaal vier weken)
- Chronische fase (virussen worden uiteindelijk gedood, herstel- en hermodelleringsprocessen – littekenvorming leidt soms tot functionele stoornissen van de hartspier; soms houdt de ontstekingsreactie aan; duur: enkele weken tot aanhoudend)
Chronische myocarditis
Zelfs kleine inspanningen (zoals traplopen) veroorzaken bij de getroffenen kortademigheid (kortademigheid). Hartfalen vereist meestal een langdurige behandeling met medicijnen. Met de juiste therapie is de prognose voor de meeste patiënten echter goed.
Duur van myocarditis
In individuele gevallen hangt de duur van de ziekte af van de omvang van de ontsteking en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt.
Ook is het heel moeilijk te zeggen wanneer een hartspierontsteking echt volledig genezen is. Zelfs als een patiënt zich na het overwinnen van een myocarditis weer volkomen gezond voelt, moet hij het nog een paar weken rustig aan doen en fysieke inspanning vermijden. Dit is de enige manier om ernstige late effecten (zoals hartfalen) te voorkomen.
Voorkomen van myocarditis
Vaccinatie tegen difterie is bijvoorbeeld aan te raden. Deze bacteriële infectieziekte brengt naast het risico op myocarditis nog andere gevaren met zich mee, zoals ernstige longontsteking. Vaccinaties op kinderleeftijd worden meestal samen met vaccinaties tegen tetanus (kaakkramp) en polio (polio) gegeven.
Het is ook erg belangrijk om griepachtige infecties goed te genezen. Bij eventuele koorts is het raadzaam om lichamelijke inspanning zoveel mogelijk te vermijden. Hetzelfde geldt zelfs voor een verkoudheid die onschuldig lijkt. Als je een dergelijke infectie ‘overdraagt’, verspreiden de ziekteverwekkers (virussen of bacteriën) zich gemakkelijk naar het hart.
Mensen die al een myocarditis hebben gehad, lopen een bijzonder risico om deze opnieuw op te lopen (herhaling). Deze mensen adviseren artsen om voldoende voorzichtig te zijn. Bovenal moet de combinatie van fysieke inspanning, stress en alcohol worden vermeden.
