Wat is dysenterie (shigellose)?

Kort overzicht

Beschrijving: Besmettelijke diarreeziekte veroorzaakt door infectie met bacteriën (shigella).
Oorzaken: Infectie met bacteriën die door zieke personen worden overgedragen, direct via besmette handen of indirect via besmet voedsel, drink- en zwemwater of voorwerpen
Symptomen: Diarree (waterig tot bloederig), buikkrampen, koorts en braken komen vaak voor.
Diagnose: Bespreking met de arts, lichamelijk onderzoek (bijvoorbeeld detectie van bacteriën uit een ontlastingsmonster).
Behandeling: De arts behandelt shigellose gewoonlijk met antibiotica. Daarnaast is de toevoer van vloeistoffen en elektrolyten (bijvoorbeeld drinkoplossingen) belangrijk. Slechts zelden is een verblijf in het ziekenhuis noodzakelijk.
Preventie: Regelmatig uw handen wassen, alleen schoon drinkwater drinken (bijvoorbeeld originele verzegelde flessen), voedsel koken of grondig frituren vóór consumptie.

Wat is dysenterieziekte?

Dysenterieziekte – ook wel shigellose, shigella dysenterie, bacteriële dysenterie, bacteriële dysenterie of shigella dysenterie genoemd – is een darmziekte die wordt veroorzaakt door infectie met verschillende bacteriën van het geslacht Shigella. Ze behoren tot de darmbacteriën die medisch bekend staan als enterobacteriën.

De infectie veroorzaakt vaak ernstige diarree en buikpijn. In Duitsland treft de ziekte vooral reizigers en vooral reizigers die terugkeren uit warme landen met slechte hygiënische omstandigheden.

Er moet onderscheid worden gemaakt tussen bacteriële dysenterie en amoebische dysenterie. Dit laatste wordt niet veroorzaakt door bacteriën maar door de parasiet Entamoeba histolytica (amoeben).

Waar wordt shigella gevonden?

Shigella komt wereldwijd veel voor. Slechte hygiënische omstandigheden en warme klimaten bevorderen de verspreiding van de ziekte. Daarom komt deze vooral veel voor in zogenaamde ontwikkelingslanden. Volgens studies komen de gevallen van shigellose in Duitsland voornamelijk uit landen als Egypte, Marokko, India, China en Turkije.

Typisch komt bacteriële dysenterie vaker voor in de warme maanden (zomer tot vroege herfst). Meestal worden kinderen onder de vijf jaar en jongvolwassenen (tussen de 20 en 39 jaar) getroffen door een infectie met Shigella.

In dit land komt dysenterie soms ook voor in gemeenschapsomgevingen (bijvoorbeeld verpleeghuizen of kleuterscholen) wanneer de hygiënemaatregelen niet adequaat worden nageleefd.

Hoe ontstaat shigellose?

Dysenterieziekte wordt veroorzaakt door een infectie met de Shigella-bacterie. Deze bacteriën beginnen in de darmen gifstoffen (endotoxinen en exotoxinen) te produceren die ontstekingen van het darmslijmvlies (meestal de dikke darm) veroorzaken. De meest voorkomende bacteriesoorten uit de shigella-groep zijn onder meer:

Shigella sonnei: wijdverspreid, voornamelijk in West-Europa; relatief onschadelijk
Shigella flexneri: wijdverspreid, vooral in oostelijke landen en de VS; zeldzamer en tamelijk onschadelijk
Shigella boydii: voornamelijk verspreid in India en Noord-Afrika
Shigella dysenteriae: voornamelijk verspreid in de tropen en subtropen; vormt zowel een endotoxine, dat in ernstige gevallen leidt tot darmzweren, als een exotoxine (Shiga-toxine), dat leidt tot ernstige, zelfs bloederige diarree en problemen met de bloedsomloop

Hoe vindt de overdracht plaats?

Indirecte overdracht van de bacterie vindt plaats via besmet voedsel, besmet drinkwater en besmette voorwerpen (bijvoorbeeld handdoeken), maar ook via het gezamenlijk gebruik van toiletten. Overdracht via met bacteriën verontreinigd zwemwater is ook mogelijk.

Infectie vindt ook plaats via geïnfecteerde personen die geen symptomen vertonen (asymptomatische dragers of “uitscheidingsproducten”). Vliegen kunnen ontlastingsdeeltjes die besmet zijn met bacteriën naar voorwerpen of voedsel transporteren. Het is ook mogelijk dat shigella wordt overgedragen tijdens seksueel anaal contact en soms via besmette medische apparatuur.

Shigella is zeer besmettelijk en veroorzaakt zelfs in kleine hoeveelheden (minder dan 100 ziektekiemen) symptomen.

Wat zijn de symptomen van dysenterie?

Als het lichaam als gevolg van de diarree overmatige hoeveelheden vocht uitscheidt, verliest het vaak ook elektrolyten, vooral natrium en kalium. In ernstige gevallen leidt een gebrek aan vocht en elektrolyten in het verdere beloop tot hemolytisch-uremisch syndroom (HUS). Dit omvat de vorming van kleine bloedstolsels (trombi) door het hele lichaam. Deze blokkeren de bloedtoevoer naar vitale organen (bijvoorbeeld hersenen, hart, nieren). Nierfalen, coma en zelfs falen van de bloedsomloop zijn mogelijke gevolgen.

Symptomen van bacteriële dysenterie in één oogopslag:

Hevige, krampachtige buikpijn (koliek)
Braken
Pijnlijke drang om te poepen
Fever
Waterige tot slijmerige bloederige diarree
Zweren in de darm; darmbloedingen; in ernstige gevallen zet de darm uit en scheurt deze (darmperforatie) of raakt het buikvlies ontstoken (peritonitis)
Gebrek aan vocht (uitdroging), verlies van elektrolyten

Hoe stelt de dokter de diagnose?

Het eerste aanspreekpunt bij vermoeden van een Shigella-infectie is de huisarts. Indien nodig of voor nader onderzoek verwijst hij of zij de patiënt door naar een specialist of ziekenhuis. Om shigellose te diagnosticeren zijn de typische symptomen van de ziekte en een ontlastingsonderzoek meestal voldoende.

Om dysenterie te diagnosticeren, voert de arts eerst een gedetailleerd interview (anamnese) uit met de getroffen persoon. Hierna volgt een lichamelijk onderzoek.

Een bezoek aan de arts is uiterlijk noodzakelijk als ernstige diarree langer dan drie dagen aanhoudt, bloederig is of gepaard gaat met koorts boven de 38 graden Celsius.

Praat met de dokter

Fysiek onderzoek

Vervolgens voert de arts een lichamelijk onderzoek uit. Hij of zij palpeert bijvoorbeeld de buik op verhardingen of controleert op opvallende darmgeluiden met een stethoscoop.

Als shigellose wordt vermoed, stelt de arts de diagnose op basis van een ontlastingsmonster van de getroffen persoon. Zo onderzoekt hij de ontlasting onder een microscoop om te zien of er sprake is van een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocyten).

Shigella kan ook direct in het laboratorium worden gedetecteerd. Daar kan ook worden vastgesteld of het gedetecteerde type Shigella-bacterie al resistentie heeft ontwikkeld tegen een specifiek antibioticum (antibiogram). Dit vertelt de arts of een bepaald antibioticum effectief is tegen de shigella of niet.

Omdat shigella erg gevoelig is, verdient het aanbeveling een ontlastingsmonster, zo vers mogelijk, direct in een speciale transportcontainer naar het laboratorium te vervoeren.

Hoe shigellose behandelen?

In de meeste gevallen behandelt de arts een infectie met shigella met antibiotica. Deze verkorten de duur van de ziekte, verminderen de uitscheiding van de ziekteverwekkers (en daarmee de kans op infectie) en voorkomen complicaties. De werkzame stoffen azitromycine of ciprofloxacine zijn bijzonder effectief gebleken. De arts dient de antibiotica toe in de vorm van tabletten of, in ernstige gevallen, via een infuus.

Sommige shigella zijn resistent tegen bepaalde antibiotica en zijn daarom ongevoelig voor deze medicijnen. In principe adviseren artsen een behandeling met antibiotica pas nadat de effectiviteit ervan op de betreffende bacterie in het laboratorium is getest (antibiogram). Dit zorgt ervoor dat het antibioticum daadwerkelijk effectief is tegen de ziekteverwekker.

Als u over een goede algemene gezondheid beschikt, is het in sommige gevallen mogelijk om een behandeling met antibiotica te vermijden. De arts beoordeelt of dit in uw geval mogelijk is.

Krampstillende middelen

Levering van vloeistoffen en elektrolyten

Het is ook belangrijk dat patiënten voldoende drinken om het vochtverlies als gevolg van diarree te compenseren. Als ze zelf niet voldoende kunnen drinken, krijgen ze een infuus via een ader.

Om de verloren gegane mineralen en zouten (elektrolyten) in het lichaam aan te vullen, kan de arts eveneens infusies toedienen of elektrolytenoplossingen voorschrijven om uit de apotheek te drinken. Als u tijdens het reizen geen medische voorraad of apotheek bij u in de buurt heeft, kunt u in noodgevallen ook zelf een elektrolytenoplossing bereiden.

Als je geen sap in huis hebt, kun je in plaats daarvan water of milde thee (bijvoorbeeld kamille of rozenbottel) gebruiken. Zorg er echter vooral in het buitenland voor dat u schoon drinkwater gebruikt!

Een zelfgemaakte elektrolytoplossing is niet bedoeld om ernstige ziekten te behandelen. Als uw kind of baby last heeft van diarree, als de diarree langer dan drie dagen aanhoudt of als er bloed in de ontlasting zit, ga dan onmiddellijk naar een arts!

Wat is het beloop van dysenterie?

Het verloop van de ziekte varieert afhankelijk van het type ziekteverwekker. In Duitsland komen infecties vooral voor met Shigella sonnei (ongeveer 70 procent van de gevallen) en Shigella flexneri (ongeveer 20 procent van de getroffenen). Deze twee typen leiden voornamelijk tot mildere ziekten, maar beginnen zeer acuut en zijn meestal zeer besmettelijk.

In de regel treden plotselinge symptomen zoals waterige diarree op tussen ongeveer vier uur en vier dagen na infectie. In sommige gevallen komen ook koorts, verlies van eetlust en buikpijn voor. Bij de mildere, ongevaarlijke vormen verdwijnen de klachten na ongeveer een week.

In zeldzame gevallen nestelen de bacteriën zich permanent in de darm en worden ze nog steeds via de ontlasting uitgescheiden. Mensen bij wie dit het geval is, worden langetermijnuitscheiders genoemd.

Als de bacterie Shigella dysenteriae de ziekte veroorzaakt, is het beloop van shigellose meestal ernstiger. Vaak is er dan sprake van bloederige slijmdiarree, gepaard gaande met hevige buikkrampen. Bovendien is het mogelijk dat er in de loop van de ziekte zweren in de dikke darm ontstaan, waardoor de darm in extreme gevallen uitzet of scheurt (darmperforatie).

Hoe gevaarlijk is dysenterie?

Ernstige en fatale complicaties van bacteriële dysenterie zijn echter zeldzaam. In dit land overheersen mildere vormen van de ziekte, waarbij infecties vaak plotseling en gewelddadig beginnen en zeer besmettelijk zijn.

Hoe lang is iemand besmettelijk?

Geïnfecteerde personen die hersteld zijn en geen symptomen vertonen, zijn nog ongeveer vier tot zes weken besmettelijk. Dit is hoe lang de ziekteverwekkers in de ontlasting van de getroffen persoon kunnen worden gedetecteerd.

Hoe kan dysenterie worden voorkomen?

De beste manier om dysenterie te voorkomen is om uw handen regelmatig en vooral grondig te wassen:

Houd hiervoor uw handen onder stromend water.
Wrijf uw handen op alle plaatsen (handpalmen en handruggen, vingertoppen, ruimtes tussen vingers en duimen) grondig in met voldoende zeep gedurende minimaal 20 tot 30 seconden.
Spoel vervolgens uw handen opnieuw af onder stromend water.
Droog uw handen zorgvuldig. Papieren handdoeken zijn geschikt in openbare toiletten; thuis kun je het beste een persoonlijke, schone handdoek gebruiken.

Indien u niet over stromend water en zeep beschikt, gebruik dan speciale desinfecterende doekjes, gels of sprays van de apotheek. Zorg ervoor dat uw huid droog is en dat u alle gebieden gedurende ongeveer 30 seconden grondig wrijft.

Neem bovendien de volgende maatregelen in acht, vooral in warmere landen met slechte hygiënische omstandigheden:

Drink geen kraanwater, maar alleen water uit originele, afgesloten drinkflessen.
Kook of braad voedsel voordat u het eet.
Eet geen sla of fruit zonder schil (bijv. druiven, aardbeien). Eet in plaats daarvan fruit met schil (bijvoorbeeld bananen, sinaasappels) en schil het zelf.
Vermijd zwemmen in ondiep, warm water.

Als u in hetzelfde huishouden woont met iemand die de ziekte heeft, moet u ook op het volgende letten:

Was beddengoed en handdoeken op een temperatuur van minimaal 60 graden Celsius.
Ontsmet regelmatig alle voorwerpen waarmee de zieke in aanraking is gekomen (bijv. afstandsbediening, lichtschakelaar, deurklinken).