Kort overzicht
- Symptomen: Soms helemaal geen symptomen, vaak vooral ernstige menstruatiepijn, buikpijn ook onafhankelijk van de menstruatie, pijn tijdens geslachtsgemeenschap, plassen of ontlasting, uitputting, psychologische stress, onvruchtbaarheid.
- Diagnose: Op basis van symptomen (anamnese), gynaecologisch onderzoek, echografie (transvaginale echografie), laparoscopie, weefselonderzoek, zelden verder onderzoek zoals magnetische resonantie beeldvorming (MRI), blaas- of colonoscopie.
- Behandeling: medicatie (pijnstillers, hormoonpreparaten), operatie meestal minimaal invasief door laparoscopie; ondersteunende, soms psychosomatische zorg, maar ook alternatieve methoden zoals ontspanningstechnieken, acupunctuur, enz.
- Oorzaken: Onbekend, maar er zijn verschillende theorieën; Zowel aandoeningen van het immuunsysteem als genetische en hormonale factoren spelen waarschijnlijk een rol
Wat is endometriose?
Bij endometriose verschijnen baarmoederslijmvliesachtige clusters van cellen van buiten de baarmoederholte. Artsen noemen deze eilandjes van cellen endometriosehaarden. Afhankelijk van hun locatie onderscheiden ze drie hoofdgroepen van endometriose:
- Endometriosis genitalis interna: endometriosehaarden in de spierlaag van de baarmoederwand (myometrium). Artsen noemen dit adenomyose (adenomyose uteri). Haardpunten in de eileider behoren ook tot deze groep.
- Endometriose genitalis externa: de meest voorkomende vorm van de ziekte. Endometriosehaarden in het genitale gebied (in het bekken), maar buiten de baarmoeder. Bijvoorbeeld in de eierstokken, op de vasthoudende ligamenten van de baarmoeder, of in de Douglas-ruimte (depressie tussen de baarmoeder en het rectum).
- Endometriose extragenitalis: brandpunten van endometriose (buiten het kleine bekken), bijvoorbeeld in de darm (endometriose colon), blaas, urineleiders of – zeer zelden – in de longen, hersenen, milt of skelet.
De celresten en het bloed kunnen echter niet via de vagina worden uitgescheiden – zoals het geval is met het reguliere slijmvlies in de baarmoederholte. Toch is het soms mogelijk dat het lichaam de endometrioselaesies ongemerkt via het omringende weefsel opneemt en afbreekt.
In veel gevallen leiden de weefselresten en het bloed van de endometrioselaesies echter tot ontstekingen en verklevingen of verklevingen die min of meer hevige pijn veroorzaken. Bovendien vormen zich soms zogenaamde chocoladecysten (endometriomen), bijvoorbeeld op de eierstokken.
Waar komt de term ‘chocoladecysten’ vandaan? Cysten zijn met vloeistof gevulde holtes. Bij endometriosepatiënten zijn deze gaatjes gevuld met oud, gestold bloed, waardoor ze bruinachtig lijken.
Endometriose: frequentie
Omdat endometriose vaak onopvallend is en ook voor artsen moeilijk te detecteren, duurt het meestal lang (meerdere jaren) voordat een diagnose wordt gesteld.
Omdat er nog geen eenvoudige test of zelftest bestaat voor de diagnose van endometriose. Momenteel is de standaard een weefselonderzoek dat artsen via abdominale endoscopie (laparoscopie) laten uitvoeren om het vermoeden van endometriose vast te stellen.
Wat zijn de symptomen?
De verspreide celclusters van het endometrium veroorzaken vaak min of meer ernstige symptomen bij getroffen vrouwen. Endometriose kan echter ook geheel zonder symptomen blijven. De belangrijkste symptomen die soms voorkomen bij endometriose, evenals mogelijke gevolgen van de ziekte, zijn:
Andere buikpijn: min of meer hevige pijn in verschillende delen van de buik, ook onafhankelijk van de menstruatie, soms uitstralend naar de rug of benen. Dit wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door verklevingen tussen verschillende organen in de buik, zoals tussen de eierstok, darm en baarmoeder. Soms leidt dit ook tot aanhoudende pijn. Bovendien geven endometriosehaarden in sommige gevallen ontstekingsstoffen af die het weefsel bovendien irriteren en pijn veroorzaken.
Pijn tijdens geslachtsgemeenschap: Pijn treedt vaak op tijdens of na seks (dyspareunie). Getroffen vrouwen beschrijven het vaak als brandend of krampachtig. De oorzaak is vaak endometriosehaarden op de elastische ligamenten, die zoals gebruikelijk verschuiven tijdens geslachtsgemeenschap. Getroffen vrouwen onthouden zich volledig van seks vanwege het soms zeer ernstige ongemak. Dit leidt vaak tot problemen in de samenwerking.
Vermoeidheid en uitputting: Omdat ernstige en/of frequente symptomen van endometriose op de lange termijn fysiek zeer stressvol zijn, ervaren sommige patiënten bijgevolg ook algemene uitputting en vermoeidheid.
Psychologische stress: Naast fysieke stress betekent endometriose vaak ook psychologische stress. Veel getroffen vrouwen lijden mentaal onder de ernstige of frequente pijn. Dit geldt vooral als er talloze doktersbezoeken nodig zijn voordat de oorzaak van de klachten wordt vastgesteld – wat helaas heel vaak gebeurt.
De omvang van de klachten hangt niet specifiek samen met het stadium van de endometriose. Het is bijvoorbeeld heel goed mogelijk dat vrouwen met weinig of kleine endometriosehaarden heviger pijn hebben dan patiënten met veel of grote haarden.
Meer over de oorzaken en behandeling van onvrijwillige kinderloosheid met endometriose en verschillende behandelmogelijkheden leest u in het artikel Endometriose & Onvruchtbaarheid.
Hoe kan endometriose worden getest?
Als endometriose wordt vermoed, is het belangrijk dat de getroffenen een gynaecoloog raadplegen. De gynaecoloog zal eerst een gedetailleerde medische geschiedenis afnemen. Hij zal onder meer vragen stellen over de volgende aspecten:
- Wat zijn de symptomen (hevige menstruatiepijn, pijn tijdens geslachtsgemeenschap, enz.)?
- Hoe lang zijn ze aanwezig?
- Beïnvloeden ze het dagelijks leven en een mogelijk partnerschap?
- Is er wellicht al sprake van endometriose in de familie (bijvoorbeeld bij de moeder of zus)?
Vaak veroorzaakt endometriose helemaal geen symptomen en ontdekt de arts het (of helemaal niet) alleen bij toeval. Bijvoorbeeld wanneer een vrouw zichzelf nader laat onderzoeken vanwege ongewenste kinderloosheid.
- Pijn
- Verhardingen
- verklevingen
De arts verkrijgt ook waardevolle informatie uit echoscopisch onderzoek via de buikwand en de vagina (transvaginale echografie). Het is vaak mogelijk om grotere endometrioselaesies, cysten en verklevingen te detecteren.
Echografie via de vagina is bijzonder geschikt voor het opsporen van cysten in de eierstokken. Transvaginale echografie is ook nodig wanneer endometriosehaarden worden vermoed in de gespierde baarmoederwand (adenomyose).
Specifieke bloedwaarden of een gevalideerde test die specifiek endometriose aangeeft en aantoonbaar zou zijn met een eenvoudige bloedtest, bestaan momenteel niet voor de diagnose van deze aandoening.
Als de arts endometriose van de urinewegen vermoedt, onderzoekt hij ook de nieren met behulp van echografie: als de endometriosehaarden de urineleiders vernauwen, is het mogelijk dat de urine in de nier terechtkomt en het orgaan beschadigd raakt.
In sommige gevallen zijn aanvullende onderzoeken ook nuttig. Bij een vermoeden van blaas- of rectumaandoening kan bijvoorbeeld een cystoscopie of een colon-/rectoscopie duidelijkheid verschaffen. In zeldzamere gevallen worden naast echografie ook andere beeldvormingsprocedures gebruikt, zoals magnetische resonantiebeeldvorming (MRI).
Hoe kan endometriose worden behandeld?
Endometriosetherapie is altijd afhankelijk van de ernst van de symptomen. Endometriose die bij toeval wordt aangetroffen en geen problemen veroorzaakt, hoeft niet noodzakelijkerwijs te worden behandeld. Situaties waarin behandeling raadzaam is, zijn echter:
- Aanhoudende pijn
- Onvervulde wens om kinderen te krijgen
- Een verstoring van een orgaanfunctie (zoals eierstok, urineleider, darm) veroorzaakt door endometriosehaarden
Bovendien kunnen psychosomatische therapiemethoden ook zeer nuttig zijn bij endometriose: emotionele problemen en psychosociale spanningen intensiveren de pijn bij sommige patiënten, of worden veroorzaakt door de ziekte of hun ontwikkeling wordt op zijn minst bevorderd door endometriose. In sommige gevallen leidt dit tot een vicieuze cirkel die de kwaliteit van leven van de patiënt aanzienlijk vermindert.
Vroegtijdige ondersteuning en begeleiding, bijvoorbeeld door een psycholoog, pijntherapeut of seksuoloog, kan psychosomatische klachten tegengaan.
In principe zijn er speciale centra voor de behandeling van endometriose, evenals gynaecologen die gespecialiseerd zijn in deze ziekte. Meer informatie vindt u hier: https://www.endometriose-sef.de/patienteninformationen/endometriosezentren
Medicinale behandeling van endometriose
Pijnstillers
Veel endometriosepatiënten gebruiken zogenaamde niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) zoals acetylsalicylzuur (ASA), ibuprofen of diclofenac. Van deze middelen is aangetoond dat ze ernstige menstruatiepijn verlichten. Of ze ook effectief zijn bij andere endometriosepijn is nog niet wetenschappelijk bewezen.
Mogelijke bijwerkingen van NSAID's zijn maagklachten, misselijkheid, hoofdpijn en bloedstollingsstoornissen. Om deze reden is het belangrijk om de preparaten niet vaker of voor langere tijd zonder medisch toezicht te gebruiken.
Hormoonpreparaten
De hormonen zorgen ervoor dat de klachten verdwijnen. Tot nu toe is het onduidelijk of hormoonbehandeling ook regressie van de endometrioselaesies kan veroorzaken of dat endometriose daardoor volledig verdwijnt. Er worden verschillende hormoonpreparaten gebruikt:
- Progestagenen (corpus luteum-hormonen)
- Bepaalde hormonale anticonceptiva zoals de ‘pil’ of de anticonceptiepleister
- GnRH-analogen (gonadotropine-releasing hormoon)
Progestageenpreparaten (corpus luteumhormonen) met bijvoorbeeld de werkzame stof Dienogest lopen voorop in de hormoontherapie bij endometriose. Ze verzwakken de endometriosepijn. Ze worden meestal permanent in tabletvorm ingenomen.
Als de pijn zelfs na een endometrioseoperatie aanhoudt, kunnen artsen ook aanbevelen een progestageenhoudend spiraaltje (hormonaal spiraaltje met levonorgestrel) in de baarmoeder te plaatsen. Soms is dit succesvoller tegen de symptomen dan alleen een operatie.
- Gewichtstoename
- Bloeden tussen periodes
- Hoofdpijn
- Stemmingswisselingen
- Verminderde seksuele interesse (verlies van libido)
Soms raadt de arts endometriosepatiënten aan bepaalde hormonale anticonceptiva te gebruiken, zoals de ‘pil’ of de anticonceptiepleister. Er zijn enkele ‘pilpreparaten’ die continu (zonder pauze) moeten worden ingenomen. In het geval van endometriose heeft dit als voordeel dat onttrekkingsbloedingen (na voltooiing van een cyclus/pak pillen) worden geëlimineerd, wat voor sommige patiënten zeer pijnlijk is.
Omdat de ‘pil’ echter niet officieel is goedgekeurd voor de behandeling van endometriose, maar eigenlijk ‘alleen’ voor hormonale anticonceptie, is het voorschrijven een zogenaamd ‘off-label gebruik’.
- Stemmingswisselingen
- opvliegers
- Slaapproblemen
- @ vaginale droogheid
Bovendien is het mogelijk dat GnRH-analogen de botdichtheid verminderen bij langdurig gebruik. Meestal schrijven artsen dan ook aanvullende medicijnen voor (add-back-therapie) om deze bijwerking te minimaliseren.
In de regel schrijven artsen deze hormonale endometriosebehandeling voor ongeveer drie tot zes maanden voor, afhankelijk van de verdraagbaarheid en als er geen andere aspecten zijn die dit tegenspreken, zelfs langer. De uitzondering zijn GnRH-analogen. Deze mogen niet langer dan zes maanden worden ingenomen zonder aanvullende medicatie om de bijwerkingen te verzachten.
Chirurgische behandeling van endometriose
Als hormoontherapie voor de behandeling van endometriose niet reageert en ernstig ongemak en/of onvruchtbaarheid veroorzaakt, adviseren artsen gewoonlijk een operatie.
Als de endometriose diep in het weefsel van andere organen (zoals vagina, blaas, darm) is gegroeid, raden artsen aan de operatie te laten uitvoeren in een kliniek die veel ervaring heeft met dergelijke ingrepen.
Het doel van een operatie voor endometriose is om de verspreide eilandjes van het endometrium zo volledig mogelijk te verwijderen. Artsen verwijderen de endometriosehaarden met behulp van laser, elektrische stroom of scalpel. Soms is het ook nodig om een deel van de aangetaste organen te verwijderen.
De procedure wordt meestal uitgevoerd tijdens een abdominale endoscopie (laparoscopie). In zeldzamere gevallen is een grote incisie in de buik (laparotomie) noodzakelijk.
Als endometriose zeer ernstige klachten geeft, andere behandelingen niet helpen en er geen kinderwens is, kiezen sommige vrouwen voor een volledige verwijdering van de baarmoeder (hysterectomie). In sommige gevallen is het ook nodig om de eierstokken te verwijderen, de belangrijkste productieplaats van oestrogenen.
Medicatie plus operatie
Soms adviseren artsen een gecombineerde medicamenteuze en chirurgische endometriosebehandeling: patiënten krijgen hormoonpreparaten voor en/of na een abdominale endoscopie.
- De hormonale voorbehandeling heeft tot doel de omvang van de endometriosehaarden te verkleinen.
- Na de operatie gebruiken artsen hormoontoediening om de resterende endometriosehaarden te immobiliseren en te voorkomen dat zich nieuwe haarden vormen.
Endometriose: verdere therapiemogelijkheden
Sommige vrouwen met endometriose gebruiken alternatieve of complementaire geneesmethoden om hun symptomen te bestrijden. Deze variëren van geneeskrachtige planten en homeopathie tot acupunctuur, ontspannings- en bewegingstechnieken (zoals yoga of tai chi), psychologische pijnbeheersingstrainingen, chiropractische behandelingen en TENS (transcutane elektrische zenuwstimulatie).
In sommige gevallen kunnen alternatieve geneeswijzen mogelijk de symptomen en de levenskwaliteit van de getroffenen verbeteren, maar deze methoden hebben hun beperkingen. Bovendien bestaat er meestal geen wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van deze methoden. Als de symptomen niet verbeteren of zelfs verergeren, moet dringend een arts worden geraadpleegd.
Hoe ontstaat endometriose?
Waarom en hoe endometriose precies ontstaat, is onbekend. Er zijn echter verschillende theorieën over:
- Implantatie- of transplantatietheorie: Via de bloedcirculatie of via een “omgekeerde” (retrograde) menstruatie – dat wil zeggen via een terugstroom van menstruatiebloed via de eileiders naar de buikholte – verplaatsen cellen van het baarmoederslijmvlies zich van de baarmoederholte naar andere delen van het baarmoederslijmvlies. lichaam.
Endometriose bij mannen? In zeer zeldzame gevallen spreken artsen ook van de aanwezigheid van endometriumachtig weefsel bij mannen, dat oorspronkelijk afkomstig is van embryonale cellen. Dit zou verklaard kunnen worden door de metaplasietheorie.
Artsen en wetenschappers bespreken andere factoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van endometriose. Bijvoorbeeld:
- Disfunctie van het immuunsysteem: Normaal gesproken zorgt het immuunsysteem ervoor dat cellen geen andere delen van het lichaam koloniseren. In het bloed van sommige patiënten kunnen antilichamen tegen het endometrium worden gedetecteerd, waardoor ontstekingen rond de endometrioselaesies ontstaan. Of dit de oorzaak of het gevolg van de ziekte is, is nog onduidelijk.
- Genetische factoren: soms komt de ziekte bij meerdere vrouwen binnen een gezin voor. Er is echter geen bewijs dat endometriose direct erfelijk is.
Risicofactoren
Net zoals de oorzaak van endometriose onbekend is, zijn de risicofactoren ook ongrijpbaar. Onderzoekers hebben echter factoren geïdentificeerd bij vrouwen die aan endometriose lijden. Gemeenschappelijke kenmerken omvatten vaak het volgende:
- Cyclusduur van of minder dan 27 dagen
- Een bepaalde duur van menstruatiebloedingen
- Een bepaald aantal zwangerschappen en miskramen
Aan de andere kant zijn andere mogelijke risicofactoren zoals voeding, roken, leeftijd bij de eerste menstruatie, lichaamsgewicht (BMI) of pilgebruik niet duidelijk waarneembaar.
Hoe verloopt endometriose?
Endometriose is meestal chronisch en recidiverend. Hoe dit zich in individuele gevallen zal ontwikkelen, is niet te voorspellen.
Maar zelfs na het staken van de medicatie keren de klachten relatief vaak terug na een succesvolle hormoonbehandeling van endometriose. Dit geldt ook voor chirurgische behandelingen.
Met het begin van de menopauze ervaren de meeste vrouwen een verbetering van de symptomen van endometriose.
Endometriose en kankerrisico
Endometriose is een goedaardige ziekte en gaat niet gepaard met een algemeen verhoogd risico op kanker. In zeer zeldzame gevallen is het mogelijk dat zich een kwaadaardige tumor ontwikkelt op de bodem van endometriose (meestal eierstokkanker). Bovendien is waargenomen dat endometriose soms voorkomt in combinatie met verschillende kankerziekten. Deze omvatten bijvoorbeeld:
- Zwarte huidkanker (kwaadaardig melanoom)
- Colorectale kanker (colorectaal carcinoom)
- Non-Hodgkin-lymfoom (vormen van lymfeklierkanker)
- Borstkanker (borstcarcinoom)
De betekenis van deze observatie is echter nog niet duidelijk.
