Trypanosomen zijn eencellige eukaryote parasieten uitgerust met een flagellum en worden ook geclassificeerd als protozoa. Trypanosomen, die over de hele wereld worden aangetroffen, hebben slanke cellichamen en worden geclassificeerd op basis van het uitgangspunt van hun flagellen. Kenmerkend voor deze veroorzakers van sommige tropische ziekten, zoals slaapziekte, is de verplichte waardeschakeling tussen een ongewervelde vector en een gewervelde.
Wat zijn trypanosomen?
Trypanosomen zijn eencellige parasieten met flagellen die vanwege hun kern en andere organellen ook tot de protozoa worden gerekend. Van de honderden soorten van het geslacht Trypanosoma zijn er slechts enkele pathogeen voor de mens en veroorzaken ze ziekten zoals slaapziekte in West- en Oost-Afrika en Chagas ziekte in Midden- en Zuid-Amerika. Trypanosomen hebben slanke cellichamen en worden gekenmerkt door verplichte waardeschakeling tussen een ongewervelde vector, ook wel een vector genoemd, en een gewervelde, die reptielen, vogels en vissen omvat. Omdat veel soorten zeer gastheerspecifiek zijn, zijn de overeenkomstige soorten trypanosomen alleen te vinden in de distributie bereik van de tussenliggende host en de "laatste host". Trypanosomen kunnen worden onderverdeeld in trypomastigote, epimastigote en amastigote vormen met betrekking tot het bevestigingspunt van hun flagella. Bij trypomastigote trypanosomen ontstaan de flagella aan het achterste uiteinde van de cel, bij epimastigote in het midden en bij amastigote vormen is er geen flagella van buitenaf te zien. Een verder onderscheid kan worden gemaakt met betrekking tot de infectieroute. Trypanosomen die zich vermenigvuldigen in het terminale deel van de insectendarm en worden uitgescheiden in de ontlasting, worden Sterocoraria genoemd, en die die tijdens het zuigen door de slurf worden overgedragen bloed worden Salivaria genoemd.
Voorkomen, verspreiding en kenmerken
Trypanosomen worden wereldwijd gedistribueerd, hoewel voor mensen pathogene soorten grotendeels beperkt zijn tot tropisch Afrika en Midden- en Zuid-Amerika. ziekteverwekkers pathogeen voor mensen zijn onder andere Trypanosoma brucei (Afrikaanse slaapziekte) en Trypanosoma cruzi (Midden-Amerikaanse Chagas ziekte Slaapziekte wordt overgedragen door de tseetseevlieg wanneer hij bijt met zijn slurf, terwijl hij de veroorzaker is van Chagas ziekte wordt overgedragen door de uitwerpselen van roofwantsen. Het kleinste huid laesies zijn voldoende om Trypanosoma cruzei toegang te geven tot het menselijk organisme en bloed schepen Bij gewervelde dieren leven trypanosomen meestal in de bloed plasma, weefselvocht, of zelfs hersenvocht. De pathogenen van slaapziekte hebben een geavanceerd systeem ontwikkeld van afwisselende antigeenexpressie op hun oppervlak. Eens het adaptieve immuunsysteem zich heeft aangepast aan het antigeentype, wordt het geconfronteerd met een veranderd antigeen waaraan het immuunsysteem zich eerst moet aanpassen in een uitgebreid proces. Trypanosoma cruzi neemt een andere route om de immuunrespons te omzeilen. De ziekteverwekker verandert in een amastigote vorm en vermenigvuldigt zich in de gastheercellen om aan de aandacht van de immuunsysteem In het geval van trypanosomen die worden overgedragen door bijtende vliegen, ontwikkelt zich typisch een zwelling, ook wel trypanosoomkans genoemd, op de injectieplaats. Ongeveer twee weken na infectie, de pathogenen komen in de bloedbaan en weefselvocht knooppunten. De weefselvocht knooppunten zwellen op en, indien onbehandeld, periodieke episodes van koorts optreden. In sommige gevallen kunnen de ziekteverwekkers de bloed-hersenbarrière, soms pas na jaren, en oorzaak hersenvliesontsteking in het midden zenuwstelsel (CNS). In principe moet er onderscheid gemaakt worden tussen Oost-Afrikaanse slaapziekte en West-Afrikaanse slaapziekte vanwege de verschillende gastheerwisselingen. Strikt genomen is Trypanosoma brucei rhodesiense (Oost-Afrikaanse slaapziekte) de veroorzaker van een zoönose, aangezien dieren zoals antilopen, springbokken en andere savannebewoners de belangrijkste reservoirs zijn zonder de ziekte zelf op te lopen. Tsetse-vliegen worden dan voornamelijk geïnfecteerd door de wilde dieren en geven de ziekteverwekker door aan mensen zonder de gebruikelijke generatiewisseling bij de tseetseevlieg te ondergaan. De facto is dit een infectie van wilde dieren of boerderijdieren op mensen. Opmerkelijk is dat zowel de vrouwelijke als de mannelijke tseetseevlieg als vectoren fungeren. Daarentegen is de overdracht van malaria ziekteverwekkers voor mensen komen uitsluitend voor via de vrouwelijke Anopheles-mug.
Ziekten en kwalen
Van de veelheid aan trypanosoomsoorten die wereldwijd voorkomen, komen er slechts drie voor als pathogenen voor de mens. Dit zijn met name de veroorzakers van West-Afrikaanse en Oost-Afrikaanse slaapziekte en de veroorzaker van de ziekte van Chagas, die veel voorkomt in landen in Midden-Amerika en Noord-Zuid-Amerika. Het risico van het oplopen van een trypanosoominfectie is uitsluitend beperkt tot regio's waar tseetseevliegen inheems zijn en tot Midden-Amerika. De veroorzakers van de ziekte van Chagas worden niet overgedragen door vliegen of muggen, maar door een bepaalde soort roofwantsen, die de sporozoïeten echter niet overbrengen tijdens de bloedmaaltijd, maar ze uitscheiden met de ontlasting. De sporozoïeten kunnen het lichaam binnendringen via een uitstrijkje, waar ze de infectie infecteren hart- spieren, zenuwondersteunend weefsel (neuroglia) en bepaalde cellen van de immuunsysteem De ziekte van Chagas, indien onbehandeld, vordert in verschillende stadia en is dodelijk voor ongeveer 10 procent van de geïnfecteerde personen. Er is een verhoogd risico op infectie bij jonge kinderen en bij mensen met een natuurlijk of kunstmatig verzwakt immuunsysteem. Na de incubatietijd van ongeveer drie weken verschijnen de eerste symptomen, zoals huid laesies, koorts dat is constant of komt voor in afleveringen, en gezwollen lymfeklieren De symptomen tijdens deze acute fase lijken sterk op die van een invloed infectie. Een local huid reactie genaamd een chagoma ontwikkelt zich op de plaats van binnenkomst van de ziekteverwekker.
