Kort overzicht
- Wat is maculaire degeneratie? Progressieve oogziekte (LMD), die vooral op oudere leeftijd ontstaat, artsen onderscheiden droge van natte AMD.
- Symptomen: wazig zicht in het centrale gezichtsveld, vermindering van kleurenzicht en helderheidsverschillen, rechte lijnen lijken verbogen of vervormd. In de late stadia: heldere, grijze of zwarte vlek in het midden van het gezichtsveld. In ernstige gevallen uitgebreide blindheid.
- Onderzoeken: Amsler-grid, oftalmoscopie, fluoresceïne-angiografie, optische coherentietomografie, bepaling van de gezichtsscherpte.
- Behandeling: Afhankelijk van de vorm van maculaire degeneratie. Toediening van zink- en koperoxide, vitamines, laserbehandeling, fotodynamische therapie, laserbehandeling, antilichaamtherapie, zelden operatie.
- Prognose: Progressieve, niet-geneesbare ziekte; individuele cursussen; droge AMD vordert meestal langzaam, natte AMD meestal sneller.
Wat is maculaire degeneratie?
Artsen noemen maculaire degeneratie een progressieve ziekte van het oog, die vooral op oudere leeftijd voorkomt. De sensorische cellen in een bepaald gebied van het netvlies, de macula, raken beschadigd en gaan verloren.
Leeftijdsgebonden maculaire degeneratie
Er zijn verschillende vormen van maculaire degeneratie. Veruit de meest voorkomende is leeftijdsgebonden maculaire degeneratie (LMD), die zowel in droge als in natte vorm kan voorkomen. Zeldzamer zijn andere vormen van maculaire degeneratie, waarbij genetische defecten of andere factoren de oorzaak zijn.
In de westerse geïndustrialiseerde landen is deze ziekte over het algemeen de meest voorkomende oorzaak van ernstige visuele beperkingen op oudere leeftijd. Volgens schattingen worden ongeveer 67 miljoen mensen in de Europese Unie getroffen door leeftijdsgebonden maculaire degeneratie. Jaarlijks komen er in Europa ongeveer 400000 nieuwe gevallen bij.
Droge maculaire degeneratie
Omdat droge maculaire degeneratie in de loop van de jaren slechts langzaam voortschrijdt, heeft het aanvankelijk slechts een geringe invloed op het gezichtsvermogen. Het kan echter op elk moment overgaan in natte maculaire degeneratie. Dit verloopt sneller.
Natte maculaire degeneratie
Als reactie hierop probeert het lichaam de bloedtoevoer te herstellen. Het produceert bepaalde boodschapperstoffen die bekend staan als groeifactoren (VEGF-A). Ze stimuleren de vorming van nieuwe kleine bloedvaten. De nieuwe vaten groeien echter ook door de gaten onder het netvlies, waar ze eigenlijk niet thuishoren.
Natte maculaire degeneratie verloopt veel sneller en gevaarlijker dan de droge vorm.
Wat zijn de symptomen van maculaire degeneratie?
Welke symptomen optreden, hangt af van hoe ver de ziekte al is gevorderd.
Symptomen in het vroege stadium
Vaak is maculaire degeneratie in het beginstadium een incidentele bevinding bij de oogarts, vooral omdat het geen pijn veroorzaakt.
Symptomen in het verdere beloop
De eerste symptomen verschijnen wanneer AMD voortschrijdt en beide ogen worden aangetast. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het lezen: het midden van de tekst lijkt enigszins wazig of bedekt met een grijze schaduw.
Bovendien nemen getroffenen hun omgeving soms vervormd waar (metamorfopsie). Dit komt vooral tot uiting bij rechte lijnen, zoals rasterpatronen of tegelvoegen. De rechte lijnen lijken plotseling vervormd of gebogen.
Bovendien lijdt het kleurenzicht, omdat bij maculaire degeneratie een groot deel van de kegeltjes (visuele sensorische cellen voor kleurwaarneming) in het netvlies wordt vernietigd. Kleuren vervagen geleidelijk en de getroffenen zien steeds vaker alleen nog maar zwart-wit.
Als AMD zijn “natte”, exsudatieve fase ingaat, neemt de gezichtsscherpte snel af. Bovendien kunnen plotselinge gezichtsstoornissen tot verlies van het gezichtsvermogen optreden, bijvoorbeeld bij bloedingen uit de instabiele bloedvaten.
Oorzaken en risicofactoren
Omdat het netvlies rond de gele vlek echter vaak intact blijft, wordt men bij deze ziekte niet volledig blind. Dienovereenkomstig worden bij maculaire degeneratie nog steeds de randen van het gezichtsveld waargenomen, maar niet wat men in het midden van het gezichtsveld fixeert.
Wat is de macula?
Alleen met een intacte macula is het mogelijk om iets scherp te fixeren en te zien. Zonder een macula zou men niet kunnen lezen, gezichten herkennen en de omgeving slechts vaag waarnemen. Omdat de macula door de vele sensorische cellen ook qua kleur afwijkt van de rest van het netvlies, wordt hij ook wel de “gele vlek” genoemd.
Metabolisme en afbraakprocessen in het netvlies
Zodra het licht de sensorische cellen heeft bereikt, wordt het visuele pigment (rhodopsine) verbruikt. Bovendien splitsen kleine deeltjes (membraanschijven) zich af van de staafjes. Om klaar te zijn voor de volgende lichtprikkel moeten de staafjes eerst regenereren.
Risicofactoren voor AMD
Verschillende risicofactoren kunnen de ontwikkeling van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie bevorderen. Deze omvatten met name:
Roken: Nicotineconsumptie verslechtert de bloedstroom, ook naar het oog. Als gevolg hiervan krijgt het netvlies niet genoeg zuurstof. Bovendien worden stofwisselingsproducten in het netvlies minder gemakkelijk verwijderd door roken. Mensen die jarenlang roken zijn daarom gevoeliger voor maculaire degeneratie.
Mogelijk bevorderen ook hoge bloeddruk (hypertensie), verharding van de slagaders (arteriosclerose) en een verhoogde BMI (body mass index) maculaire degeneratie. Ook wordt vermoed dat frequente blootstelling aan zonlicht met onbeschermde ogen een risicofactor is.
Soms ontwikkelen patiënten die het medicijn chloroquine gebruiken voor de profylaxe van malaria of de behandeling van inflammatoire reumatische aandoeningen in de loop van de tijd maculaire degeneratie. Dit zijn echter uitzonderlijke gevallen.
Maculadegeneratie als gevolg van een genetisch defect
Sommige mensen ontwikkelen de typische symptomen van maculaire degeneratie als gevolg van een genetisch defect, al in de kindertijd en adolescentie. Voorbeelden van dergelijke genetische defecten zijn de ziekte van Best (vitelliforme maculaire degeneratie) en de ziekte van Stargardt. In het geval van de ziekte van Stargardt gaan de fotoreceptoren verloren als gevolg van toxische afbraakproducten.
Maculadegeneratie als gevolg van bijziendheid
Onderzoeken en diagnose
De eerste contactpersoon bij zichtstoornissen is de oogarts. De typische veranderingen in het gezichtsvermogen geven de arts aanwijzingen voor AMD, maar zijn op zichzelf niet voldoende voor een diagnose. Ook andere oogziekten kunnen soortgelijke klachten veroorzaken. Nadat de arts heeft geïnformeerd naar de medische geschiedenis, risicofactoren en huidige symptomen, volgen daarom gedetailleerde onderzoeken van het oog:
Amsler-raster
Een opvallende bevinding is nog geen bewijs voor een maculaire degeneratie, maar eerst slechts een algemene indicatie voor een netvliesbeschadiging!
Het Amsler-raster is ook beschikbaar op internet. Wie dat wil, kan zich eerst laten testen bij een vermoeden van maculaire degeneratie (of netvliesbeschadiging in het algemeen).
Onderzoek van de oculaire fundus (oftalmoscopie)
Bij maculaire degeneratie zijn vaak typische structuren zoals drusen en gedegenereerd, uitgedund weefsel zichtbaar. Bij natte maculaire degeneratie zijn ook uitlopende vaten, gelekt vocht (exsudaat) en bloedingen zichtbaar.
Meestal fotografeert de onderzoeker tijdens de oftalmoscopie de achterkant van het oog om de toestand te vergelijken met latere foto's. Hierdoor kan de progressie van de ziekte worden gedocumenteerd.
Fluorescentie-angiografie
Optische coherentietomografie
Optische coherentietomografie (OTC) is een beeldvormingstechniek die wordt gebruikt om het netvlies zichtbaar te maken. Met behulp van zwak en onschadelijk laserlicht maakt de arts schijfafbeeldingen met hoge resolutie van het netvlies. Dit maakt het mogelijk om de dikte of fijne structuur ervan te beoordelen. Het onderzoek is eenvoudiger uit te voeren dan fluoresceïne-angiografie (geen injectie nodig) en pijnloos voor de patiënt.
Bepaling van de gezichtsscherpte
Behandeling
AMD is een chronische, progressieve ziekte die niet causaal kan worden genezen. Met behulp van speciale therapieën is het echter mogelijk om de progressie van de ziekte te vertragen en de levenskwaliteit van de getroffenen te verbeteren. Hoe de arts maculaire degeneratie behandelt, hangt af van het feit of het om natte of droge AMD gaat en hoe ver de ziekte al is gevorderd.
Behandeling van droge maculaire degeneratie
Er zijn slechts enkele behandelingsopties voor droge maculaire degeneratie. Eerst en vooral is er de beheersing van de risicofactoren die de ziekte bovendien verergeren. Artsen raden daarom aan om te stoppen met roken en hoge bloeddruk en overgewicht onder controle te krijgen.
Laat uw ogen regelmatig onderzoeken door een oogarts! Alleen zo kan de overgang van droge naar natte AMD tijdig worden gedetecteerd!
Behandeling van natte maculaire degeneratie
De behandeling van natte maculaire degeneratie heeft tot doel de vorming van nieuwe bloedvaten in het gebied van de macula te voorkomen. Vasculaire neoplasmata zijn de reden dat natte AMD gewoonlijk snel vordert. Er zijn verschillende behandelmethoden beschikbaar.
Fotodynamische therapie
Bij fotodynamische therapie injecteert de arts een niet-giftige kleurstof in de armader van de patiënt. Dit hoopt zich op in de zieke bloedvaten. Vervolgens bestraalt de arts de vaten met een speciale laser. Het laserlicht activeert de kleurstof en veroorzaakt een chemische reactie die specifiek de bloedvaten in het netvlies vernietigt. Omringend gezond weefsel zoals sensorische cellen, zenuwvezels en gezonde bloedvaten blijven zo behouden.
Monoklonale antilichamen zijn speciale medicijnen die de progressie van de ziekte kunnen vertragen en de gezichtsscherpte kunnen verbeteren. Ze binden zich aan en blokkeren zo die eiwitten (VEGF-A) die de groei van nieuwe netvliesvaten stimuleren. Zonder de groeiprikkel ontstaan er geen of in ieder geval minder nieuwe bloedvaten. Artsen noemen deze antilichamen ‘VEGF-remmers’.
De arts injecteert de antistoffen met een fijne naald rechtstreeks in de oogbol (intravitreale chirurgische medicijntoepassing = IVOM). Omdat het effect, afhankelijk van het preparaat, slechts een bepaalde tijd aanhoudt, zijn regelmatige injecties noodzakelijk.
Chirurgische ingrepen
Chirurgische ingrepen zoals ‘subretinale chirurgie’ of ‘retinale rotatie’ (retinale rotatie) met verplaatsing van de macula zijn slechts in zeldzame gevallen zinvol. Sommigen van hen worden nog getest of verder ontwikkeld.
Therapeutische benaderingen zonder bewezen werkzaamheid
Sommige mensen gebruiken alternatieve behandelingen voor maculaire degeneratie: acupunctuur kan bijvoorbeeld in individuele gevallen positieve effecten bereiken, vooral bij droge maculaire degeneratie.
Maatregelen die geen bewezen werkzaamheid hebben en waarvan de wetenschappelijke achtergrond twijfelachtig is, zijn hooguit geschikt naast een behandeling met bewezen werkzaamheid.
Verloop van de ziekte en prognose
Droge maculaire degeneratie verloopt meestal langzaam. Soms kan het zelfs voor langere tijd stilstaan. Vervolgens merken de patiënten maanden, soms zelfs jaren lang geen verergering van de klachten. Een volledige stilstand is echter zeer onwaarschijnlijk, hoewel dergelijke gevallen af en toe zijn beschreven.
het voorkomen
De kans op het ontwikkelen van AMD neemt toe met de leeftijd. Daarom is het zinvol om vanaf de leeftijd van 40 jaar regelmatig naar de oogarts te gaan. Zo kan hij leeftijdsgebonden maculaire degeneratie in een vroeg stadium opsporen en behandelen.
Nicotineconsumptie wordt bovendien als een veilige risicofactor beschouwd. Daarom is een volledige stop met roken aan te raden! Hetzelfde geldt voor hoge bloeddruk en overgewicht: probeer je bloeddruk op een normaal niveau te houden en een normaal gewicht te bereiken!
