Kort overzicht
- Oorzaken en risicofactoren: Infectie met ziekteverwekkers zoals bacteriën, en minder vaak virussen of schimmels, die een immuunreactie veroorzaken.
- Diagnose: controle van verschillende vitale functies, zoals ademhalingsfrequentie, serumlactaatniveaus, zuurstofverzadiging, ontstekingsniveaus door bijvoorbeeld bloedtesten, evenals classificatie van de hersen- en bewustzijnsfunctie
- Ziekteverloop en prognose: Indien onbehandeld, is sepsis altijd ernstig en leidt vaak tot de dood; met behandeling is het beloop vaak gunstig.
- Preventie: Algemene hygiënemaatregelen in de privéomgeving, uitgebreide ziekenhuis- en kliniekhygiëne om ziekenhuisinfecties te voorkomen, zorgvuldige wondbehandeling, infectieziekten in een vroeg stadium door een arts laten ophelderen, profiteren van vaccinaties.
Wat is bloedvergiftiging of sepsis?
Bloedvergiftiging is dus niet het gevolg van de aanwezigheid van ziekteverwekkers in het bloed, zoals vaak wordt aangenomen, maar van de reactie van het lichaam op deze ziekteverwekkers.
Het immuunsysteem probeert zichzelf te verdedigen tegen de ziekteverwekkers, maar deze strijd schaadt niet alleen de indringers, maar ook het lichaam zelf. Sepsis is een potentieel levensbedreigende aandoening en vereist een zo snel en consistent mogelijke behandeling.
Het gezonde immuunsysteem van het lichaam kan moeiteloos omgaan met zulke kleine hoeveelheden ziekteverwekkers. Pas als dit niet meer het geval is en men ziek wordt als gevolg van deze strijd, spreken artsen van bloedvergiftiging.
Als de bloeddruk door een lichaamseigen ontstekingsreactie niet langer stabiel genoeg is, noemen artsen dit een ‘septische shock’. Deze laatste fase van bloedvergiftiging brengt de bloedtoevoer naar vitale organen in gevaar en leidt vaak tot meervoudig orgaanfalen en zelfs de dood.
SIRS (Systemisch Inflammatoir Respons Syndroom)
Deze criteria zijn echter niet specifiek genoeg en omvatten ook andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen. Dit betekent dat er niet altijd sprake is van sepsis als aan de SIRS-criteria wordt voldaan. Bovendien geven ze weinig indicatie van de potentiële sterfte van de aandoening, wat een belangrijk criterium is bij sepsis.
Lees het artikel SIRS voor meer informatie over triggers en wat er gebeurt als het lichaam een systemische ontstekingsreactie krijgt.
Septische shock
Lees meer over de risico's van sepsis in het eindstadium in het artikel Septische shock.
Neonatale sepsis
Een speciaal geval van bloedvergiftiging is de zogenaamde neonatale sepsis. Het beschrijft bloedvergiftiging bij baby's in de eerste levensmaand. Hierbij worden twee typen onderscheiden, afhankelijk van hoe snel de sepsis na de geboorte ontstaat.
De sepsiscriteria van neonatale sepsis zijn moeilijker te herkennen dan bij volwassen patiënten. Neonatale sepsis wordt gevreesd vanwege het fulminante beloop ervan. Bij baby's leidt sepsis veel sneller tot een levensbedreigende ziekte.
Symptomen van bloedvergiftiging
Alles wat belangrijk is over de typische symptomen van sepsis kunt u lezen in het artikel Bloedvergiftiging – symptomen.
Wat zijn de oorzaken en risicofactoren voor bloedvergiftiging?
Aan het begin van sepsis is er meestal sprake van een plaatselijke infectie, waarvan de oorzaken vaak bacteriën zijn, soms ook virussen, schimmels (Candida sepsis) of zogenaamde protozoa (eencellige organismen). Het immuunsysteem lanceert defensieve reacties tegen de indringers in de vorm van ontstekingen: de bloedtoevoer naar het aangetaste weefsel neemt toe, evenals de doorlaatbaarheid van de bloedvaten.
De geconcentreerde afweer van het immuunsysteem is echter soms niet voldoende om de infectie op het punt van oorsprong te beperken en te elimineren. De ziekteverwekkers krijgen dan de overhand: de ziekteverwekkers en hun gifstoffen komen in de bloedbaan terecht. Volgens de definitie van sepsis spreken artsen in dit geval nog niet van bloedvergiftiging, maar van bacteriëmie (bacteriën in het bloed).
Vaten door het hele lichaam verwijden zich, waardoor de bloeddruk daalt. Tegelijkertijd nemen de tekenen van ontsteking in het bloed dramatisch toe, terwijl het hart en de longen proberen het gebrek aan retourbloedstroom en de verrijking ervan met zuurstof te compenseren door harder te werken. Als gevolg hiervan nemen de ademhaling en de hartslag toe.
Door de veranderde bloedstroom en schade aan bloedvaten en weefsels door ziekteverwekkers en het immuunsysteem, stolt het bloed sneller.
In principe omvatten de oorzaken van sepsis alle plaatselijke infecties zoals longontsteking of urineweginfecties. Ziekenhuisinfecties (nosocomiale infecties) zijn vaak de oorzaak van sepsis. Het risico op sepsis is bijzonder hoog bij:
- Zowel zeer jonge (pasgeborenen) als zeer oude mensen en zwangere vrouwen.
- Wonden of verwondingen, zoals grote brandwonden
- Bepaalde behandelingen en onderzoeken zoals katheters in bloedvaten, blaaskatheters, wonddrains
- Verslavende stoornissen, bijvoorbeeld alcoholisme, drugsverslaving
- Genetische aanleg voor sepsis
Onderzoeken en diagnose
Daarom worden aanvullende criteria gebruikt: De zogenaamde Sequential Organ Failure Assessment (SOFA, Sequential Organ Failure Assessment) is een zeer complex screeningsinstrument dat bekend is uit de intensive care-geneeskunde.
Een enigszins vereenvoudigd model wordt ‘quick SOFA’ (qSOFA) genoemd en omvat drie belangrijke klinische parameters:
- Ademhalingsfrequentie/ademhalingsfrequentie ≥ 20 ademhalingen/min.
- Glasgow Coma Scale (GCS) < 15 (gebruikt om stoornissen van bewustzijn en hersenfunctie te beoordelen).
Bloedvergiftiging wordt vermoed wanneer twee of meer van deze items van toepassing zijn op getroffen personen.
Artsen beoordelen andere klinische symptomen volgens de onderstaande SIRS-criteria, zoals:
- Aanwezigheid van infectie, bijvoorbeeld door microbiologisch bewijs van ziekteverwekkers in een patiëntmonster (bloedmonster, urinemonster, wonduitstrijkje) of longontsteking op een röntgenfoto
- Hartslag op of boven 90 slagen per minuut (tachycardie).
- Bepaalde veranderingen in de CBC: aantal leukocyten (witte bloedcellen) ofwel verhoogd (≥12,000/μL) of verlaagd (≤4,000/μL) of ≥ tien procent onrijpe neutrofielen (subset van witte bloedcellen)
- Verhoging van de ontstekingsparameters CRP (C-reactief proteïne) of pro-calcitonine.
- Stollingsstoornissen, afnemend aantal bloedplaatjes (trombocyten).
- Chirurgische of verborgen oorzaken van sepsis door echografie, computertomografie (CT) of magnetische resonantie beeldvorming (MRI)
Als organen slechts in beperkte mate functioneren, spreken artsen van een infectie in termen van ernstige sepsis. Dit geldt zelfs als de oorzaken van sepsis nog niet zijn geïdentificeerd. Als er ook sprake is van een kritische daling van de bloeddruk, wordt dit septische shock genoemd.
Een voorwaarde voor de succesvolle behandeling van sepsis is de behandeling van de onderliggende ziekte, dat wil zeggen de infectie die tot de bloedvergiftiging heeft geleid. Dit gebeurt operatief of met medicijnen.
De behandeling van sepsis begint altijd met het zoeken naar de bron van de infectie, zoals een ontstoken appendix, een geïnfecteerde gewrichtsprothese of zelfs ogenschijnlijk triviale zaken als een vasculaire toegang in de arm of een urinekatheter.
Vreemd materiaal in het lichaam is soms ook de zetel van de infectiebron, bijvoorbeeld schroeven en platen die worden gebruikt bij botchirurgie of bijvoorbeeld de “spiraal” (spiraaltje) voor anticonceptie.
Bij wat oorzaakcontrole wordt genoemd, elimineert de arts dit beginpunt van sepsis zo snel mogelijk. Bij sommige sepsispatiënten kan het beginpunt van de infectie echter niet worden gelokaliseerd.
Als de infectie schimmel (Candida sepsis), viraal of parasitair is, wordt deze dienovereenkomstig behandeld. Immuungecompromitteerde personen krijgen daarom naast een breedspectrumantibioticum meestal ook een antimycoticum tegen mogelijke schimmelpathogenen.
Behandeling voor een ernstig beloop
Voor de best mogelijke therapie is het noodzakelijk om de ziekteverwekker te identificeren. Afhankelijk van de ziekteverwekker wordt vervolgens gerichte therapie met een antibioticum of antischimmelmiddel gegeven.
Aanvullende maatregelen voor sepsisbehandeling op de intensive care zijn:
- Hydratatie door infusie (zoutoplossing of kristalloïde oplossing) om de bloeddruk en het cardiovasculaire systeem te stabiliseren en de weefselperfusie in stand te houden.
- Indien nodig, vervanging van bloedcellen en plasma door transfusie
- Ondersteuning van de functie van aangetaste organen, bijvoorbeeld door kunstmatige beademing bij (dreigend) longfalen of dialyse, waardoor de nier wordt ontlast van het filteren van het bloed
- Het toedienen van pijnstillers en kalmerende middelen
- Indien nodig, bloedsuikerverlagende insulinetherapie, omdat de bloedsuikerspiegel bij sommige patiënten met sepsis stijgt
- De toediening van anticoagulantia om bloedstolsels (trombose) te voorkomen, die zich overal in het lichaam kunnen vormen tijdens een ernstige sepsis-episode
Nieuwere therapieën met kunstmatige antilichamen (immunoglobulinen) staan nog steeds ter discussie bij ernstige kuren. Tot nu toe bestaat er een gebrek aan kennis over welke antilichamen het meest effectief zijn bij welke vorm van sepsis. Daarom wordt deze behandeling bij sepsis nog niet standaard aanbevolen.
Ziekteverloop en prognose
Zonder behandeling breidt de strijd tegen de bloedvergiftigingspathogenen zich steeds verder uit, totdat uiteindelijk schade aan bloedvaten en organen optreedt (ernstige sepsis).
Hoe snel sepsis voortschrijdt, hangt af van de veroorzaker, de leeftijd van de patiënt en de prestaties van zijn immuunsysteem.
Orgaanschade leidt vaak tot levenslange schade – bijvoorbeeld een verminderde of falende nierfunctie waarvoor levenslange dialyse (bloedspoelen) nodig is.
Bij sommige patiënten kan sepsis niet met succes worden behandeld en leidt dit tot de dood.
Grofweg neemt het risico op overlijden door sepsis zonder adequate behandeling met ongeveer één procent per uur toe. Na één dag zonder behandeling is het risico dus al 24 procent.
In Duitsland overlijdt 26.5 procent van de mensen die getroffen zijn door een septische shock na 30 dagen aan een falen van de bloedsomloop als gevolg van bloedvergiftiging.
Risico op secundaire schade
Na ontslag uit het ziekenhuis melden veel patiënten late gevolgen van sepsis, zoals zenuwbeschadiging (polyneuropathieën), spierzwakte of posttraumatische stress, en depressie (microscopische zenuwbeschadiging).
Dit geldt vooral voor mensen die in het ziekenhuis of in verpleeginstellingen zijn opgenomen, voor immuungecompromitteerde patiënten en voor patiënten die net een operatie hebben ondergaan. Deze patiëntengroepen dienen hun arts onmiddellijk te informeren bij koorts, koude rillingen, kortademigheid en/of duizeligheid.
Voorzorgsmaatregelen (preventie) zijn een belangrijk onderwerp, vooral in ziekenhuizen. Hygiënemaatregelen, goede wondverzorging en consistente bescherming van immuungecompromitteerde patiënten kunnen in veel gevallen bloedvergiftiging voorkomen.
De beschikbare opties om sepsis te voorkomen zijn afhankelijk van de specifieke oorzaak van de sepsis.
Ziekenhuisinfecties voorkomen
Vaak is de oorzaak van sepsis een infectie die optreedt tijdens een verblijf in het ziekenhuis (nosocomiale infectie).
Preventie thuis
Het kan moeilijk zijn om bloedvergiftiging in de thuisomgeving te voorkomen. Niettemin zijn er maatregelen die kunnen worden genomen om het risico op sepsis te verminderen:
- Neem algemene hygiënemaatregelen in acht, zoals handen wassen en eten.
- Maak open wonden altijd grondig schoon met schoon water en bescherm ze tegen nieuwe besmetting – door een verband of wondpleister te gebruiken
- Krab niet aan insectenbeten, dit zal resulteren in open wonden
- Voer vaccinaties uit volgens de aanbevelingen van de Permanente Vaccinatiecommissie van het Robert Koch Instituut (STIKO).
