Kort overzicht
- Behandeling: Openen van het abces door de arts, toediening van antibiotica
- Beschrijving: Ingekapselde verzameling pus in het weefsel.
- Symptomen: Zeer gevarieerd, waaronder: Roodheid, pijn, zwelling
- Oorzaken en risicofactoren: Meestal bacteriën die via wonden, operaties, injecties of andere infectieroutes het lichaam binnendringen
- Diagnostiek: onderzoek van het getroffen lichaamsgebied; indien nodig, bloedonderzoek en beeldvormende onderzoeksmethoden
Hoe een abces behandelen?
Normaal gesproken verwijdert het immuunsysteem dode lichaamscellen en ziekteverwekkers. Een abces (kook) is echter moeilijk te bereiken voor immuuncellen. Om een abces te laten genezen, is het belangrijk dat een arts het van buitenaf opent (bijvoorbeeld opensnijdt) en het zo snel mogelijk laat leeglopen.
Abces operatie
Bij een abcesoperatie opent of splijt de arts een abces zo voorzichtig mogelijk via een incisie en verwijdert in het beste geval de gehele inhoud. Afhankelijk van de omvang en ernst van het abces is een huisarts of chirurg verantwoordelijk voor de operatie.
Bij sommige steenpuisten is het voldoende om ze door te prikken. Dit geldt bijvoorbeeld voor zeer oppervlakkige abcessen van de huid. Bij grotere of diepere abcessen zorgt de arts er daarentegen voor dat hij de pusholte volledig leegmaakt en dat de abcesholte niet meer dichtgaat (open wondgenezing). Op deze manier heeft het abces de mogelijkheid om van binnenuit te genezen nadat het is geopend.
Na een abcesoperatie in het anale gebied raadt de arts aan dat de patiënt de wond 's ochtends en 's avonds en na de ontlasting met schoon water (douche) reinigt.
Hoe lang u ziek of afwezig bent na een abcesoperatie, hangt onder meer af van de locatie van het abces en hoe lang het duurt om te genezen. Hetzelfde geldt voor de duur van de pijn na een abcesoperatie.
Abcesbehandeling met antibiotica
Een bacterie kan duidelijk worden geïdentificeerd door het analyseren van monstermateriaal uit het abces, dat de arts verkrijgt tijdens een abcesoperatie. Deze analyse duurt enkele dagen.
Veelgebruikte antibiotica bij de behandeling van abcessen zijn clindamycine, penicillines, cefalosporines, doxycycline of vancomycine. Bij ernstig zieke patiënten kan de behandeling worden uitgebreid met carbapenems of linezolid.
Andere remedies tegen abcessen
Trekzalven die worden aangebracht op ontstoken en etterende huidgebieden, zoals een abces aan de haarwortel (steenpuisten), stimuleren de bloedcirculatie en hebben daardoor een samentrekkend effect. In sommige gevallen hopen de getroffenen dat huismiddeltjes snel hulp zullen bieden tegen abcessen. Zo zou een overlay met een pasta van lijnzaad en water helpen tegen abcessen. Bovendien zou uitwendig aangebrachte tea tree olie of calendula helpen bij een abces.
Huismiddeltjes hebben hun grenzen. Als de klachten langere tijd aanhouden, niet beter worden of zelfs verergeren, dient u altijd een arts te raadplegen.
Open en knijp abcessen nooit zelf!
Een abces (bijvoorbeeld aan de anus) mag u nooit zelf behandelen of openen; het risico op weefselbeschadiging en verspreiding van de infectie is te groot.
Wat is een abces?
Een abces is een ingekapselde verzameling pus in weefsel (bijvoorbeeld onder de huid). In principe komen abcessen in alle delen van het lichaam voor.
Daarnaast komen abcessen bijvoorbeeld voor langs de wervelkolom (meer bepaald op de wervels).
Inkapseling maakt het moeilijker voor de infectie om zich te verspreiden. Tegelijkertijd hebben verse cellen van het immuunsysteem echter moeite om de focus van de ontsteking te bereiken. Daarom is het belangrijk om een etterend abces door een arts te laten openen en draineren.
Afhankelijk van waar een abces zich bevindt, gebruiken medische professionals verschillende termen. Deze omvatten:
- Brodie-abces: dit is een bijzondere vorm van chronische, etterende ontsteking van het bot en het beenmerg (pyogene osteomyelitis). Een dergelijk abces komt vooral voor bij kinderen met een goed immuunsysteem en weinig ziektekiemen.
- Fossa canina abces: Dit abces komt voor bij ontstekingsprocessen aan de wortels van de bovenste snijtanden.
- Otogeen abces: ophoping van pus als gevolg van een ontsteking in het oor (binnenoor).
- Parafarynx abces: abces aan de zijkant van de keel
- Parodontaal abces: acute verergering van een bestaande ontsteking van het parodontium (parodontitis).
- Peritonsillair abces: een verzameling pus in het weefsel rond de palatinale amandelen.
- Perityflitisch abces: een verzameling pus in het gebied rond de appendix aan het einde van de menselijke appendix. Een dergelijk abces treedt meestal op in combinatie met appendicitis (perforerende appendicitis).
- Longabces: abces in de longen
- Subareolair abces: abces onder de tepelhof rondom de tepel.
- Submandibulaire abces: Deze ontstekingsreactie is meestal afkomstig van de onderste kiezen.
- Subperiostaal abces: een kook onder het periosteum (periosteum)
Hoe herken ik een abces?
De mogelijke symptomen van een abces zijn zeer divers. Omdat een abces gepaard gaat met ontstekingen, kunnen veel voorkomende tekenen van ontsteking worden gevonden:
- Roodheid
- Zwelling
- Oververhitting
- Pijn
Het type pus, de geur en de kleur variëren afhankelijk van de bacterie die de infectie heeft veroorzaakt.
Wat zijn de oorzaken van een abces?
Een abces wordt meestal veroorzaakt door bacteriën die het lichaam binnendringen. Andere pathogenen zijn parasieten zoals amoeben.
Externe verwondingen
Operaties
Operaties bieden ziekteverwekkers ook mogelijke toegang tot het lichaam. Als er een bijzonder hoog risico op infectie bestaat, plaatst de chirurg vaak een drain. Alle vloeistoffen stromen er onmiddellijk doorheen. Dit voorkomt dat pus zich ophoopt. Patiënten met een hoog risico krijgen ook een antibioticum om potentiële infectiehaarden in de kiem te smoren.
Andere weefselschade
Verzwakt immuunsysteem
Een verzwakt immuunsysteem maakt iemand ook vatbaar voor een abces. Een dergelijke immuundeficiëntie kan het gevolg zijn van bijvoorbeeld een HIV-infectie, maar ook van iedere andere infectie. Chemotherapie bij kanker verzwakt ook het immuunsysteem.
Veel voorkomende plaatsen van abcessen
Abces in de buikholte
Abcessen in de buikholte ontstaan vaak als gevolg van verwondingen of operaties aan de darm. In de darm leven talloze bacteriën en spelen een belangrijke rol bij de spijsvertering (darmflora). In een gezonde darm is de wand ondoordringbaar voor ziektekiemen.
Er ontstaat vooral een ophoping van pus onder het middenrif (subfrenie abces), onder de lever (subhepatisch abces), direct op de darmlussen of tussen het rectum en de blaas/vagina (Douglas-abces).
Abcessen van de inwendige organen
Er ontstaat vooral een ophoping van pus onder het middenrif (subfrenie abces), onder de lever (subhepatisch abces), direct op de darmlussen of tussen het rectum en de blaas/vagina (Douglas-abces).
Abcessen van de inwendige organen
Abces op het gezicht
Bij ernstige acne vormt zich vaak een abces in het gezicht. Wanneer bacteriën de talgklieren binnendringen en verdikt talg de uitgang van de talgklier verplaatst, ontstaat er een puistje. Als de bacteriën dieper in de weefsels doordringen, kunnen verschillende ontstekingshaarden samensmelten en ontstaat er een kook in de gezichtshuid.
Abcessen in de mond
De mondholte is ook zwaar gekoloniseerd met bacteriën. Door schade aan de tanden en het slijmvlies kunnen ze diep in het weefsel doordringen en ontstekingen veroorzaken. Wanneer de ontstekingsreactie ingekapseld raakt, vormt zich een pijnlijk abces in het slijmvlies van de mondholte. Afhankelijk van hoe diep het abces in het weefsel ligt, wordt het een slijm- of submukeus abces genoemd.
Abces op het stuitbeen
Abces bij een haarwortel (steenpuist)
Een abces in het gebied van een haarwortel wordt een steenpuist genoemd. Deze abcessen of steenpuisten komen dus voor op harige delen van het lichaam, de oksel (oksel), het hoofd of de hoofdhuid en het intieme/genitale gebied. Er ontstaat een pijnlijke, uitpuilende knoop. Als meerdere haarzakjes zijn aangetast, wordt dit een karbonkel genoemd.
Abces van de borst
Abcessen als gevolg van spuiten
Als een spuit niet voldoende wordt gedesinfecteerd, bestaat het risico dat bacteriën in diepere weefsellagen doordringen (spuitabces), bijvoorbeeld wanneer een vaccinatie met de naald wordt toegediend. Een zogenaamd bilspierabces wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door een naaldpunctie in de pomusspier (gluteus).
Hoe wordt een abces gediagnosticeerd?
Als onderdeel van het diagnostische proces kan de arts bloedonderzoek of een echografie uitvoeren en het abces doorprikken.
Bloedtesten
Bij leverabcessen is de leverfunctie verstoord. Dit wordt aangegeven door verslechterde leverwaarden.
Ook andere bloedwaarden kunnen wijzen op een ontstekingsproces. Verhoogde niveaus van witte bloedcellen en C-reactief proteïne (kortweg CRP) duiden bijvoorbeeld meestal op ontstekingen in het lichaam.
Beeldvormingsprocedures
Wat is de prognose voor een abces?
Het is onwaarschijnlijk dat een abces vanzelf verdwijnt. Als een arts de kook echter vroegtijdig herkent en afvoert, geneest deze meestal zonder gevolgen.
Als een abces onbehandeld blijft, kan de infectie zich naar het hele lichaam verspreiden – er ontstaat een gevaarlijke en mogelijk levensbedreigende bloedvergiftiging (sepsis) en de patiënt moet naar de eerste hulp.
De prognose voor een abces hangt ook af van de algehele toestand van de patiënt. Hoe zwakker de patiënt en zijn immuunsysteem zijn, hoe moeilijker de strijd tegen de kook zal zijn.
Nadere inlichtingen
Richtlijnen:
- S3 Richtlijn “Odontogene Infecties” van de Duitse Vereniging voor Mond- en Kaakchirurgie en de Duitse Vereniging voor Tandheelkundige, Mond- en Kaakgeneeskunde: https://www.awmf.org/uploads/tx_szleitlinien/007-006l_S3_Odontogene_Infektionen_2017-12-abgelaufen.pdf (Status: 2016, geldig tot september 2021, momenteel herzien)
