Geslachtsdysforie: definitie
Als je de term genderdysforie wilt begrijpen, moet je eerst weten wat genderincongruentie is:
Kortom: sommige mensen die met een penis geboren zijn, voelen zich nog steeds een meisje/vrouw en geen jongen/man. Omgekeerd voelen sommige mensen met borsten en een vagina zich mannelijk in plaats van vrouwelijk. Of de getroffenen identificeren zich niet duidelijk met het mannelijke of vrouwelijke geslacht (non-binair).
Anderen hebben echter last van genderincongruentie; experts noemen dit genderdysforie.
Aanhoudend lijden
Concreet betekent dit dat er sprake is van genderdysforie als iemand er blijvend last van heeft:
- niet het gevoel hebben (slechts) te behoren tot het geslacht dat overeenkomt met hun eigen fysieke geslachtskenmerken, en/of
- door anderen gezien worden als man/vrouw, ook al komt dit niet overeen met de eigen genderidentiteit.
Het is daarom belangrijk dat mensen met genderdysforie de juiste hulp en ondersteuning krijgen. Dit kan bijvoorbeeld de vorm aannemen van psychotherapie en eventueel ook medische maatregelen om het lichaam aan te passen aan de eigen genderidentiteit (zie Behandeling).
Trefwoord Trans
Meer over transseksualiteit leest u op ons partnerportaal Mylife.de.
Trefwoord Inter*
De term inter* (intersekse, interseksualiteit) verwijst naar mensen met variaties in de fysieke geslachtsontwikkeling: hun lichaam heeft zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken (geslachtschromosomen, geslachtshormonen, geslachtsorganen).
Lees meer over interseksualiteit op ons partnerportaal Mylife.de.
Trans wordt niet langer beschouwd als een psychische stoornis
Of een aandoening als ziek of normaal wordt geclassificeerd, hangt ook af van de tijdsgeest. Dit komt tot uiting in de Internationale Classificatie van Ziekten en Gerelateerde Gezondheidsproblemen (ICD), die wordt gepubliceerd door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
Zijn voorganger, de ICD-10, gebruikt nog steeds de term transseksualiteit. Het wijst het als een “genderidentiteitsstoornis” toe aan het hoofdstuk over psychische stoornissen – meer precies aan persoonlijkheids- en gedragsstoornissen. Deze vorm van identiteit wordt daarom als pathologisch geclassificeerd.
Dit is veranderd met de ICD-11:
- Enerzijds wordt de term ‘gender-incongruentie’ gebruikt in plaats van ‘transseksualiteit’.
De WHO-lidstaten hebben momenteel een flexibele overgangsperiode van minimaal vijf jaar om zich voor te bereiden op de introductie van het herziene classificatiesysteem.
Het is nog niet duidelijk wanneer de ICD-11 de ICD-10 uiteindelijk in de afzonderlijke landen zal vervangen. Dit hangt onder meer af van hoe snel een officiële vertaling in de betreffende landstaal beschikbaar is. Ook in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland wordt de ICD-10 momenteel nog gebruikt voor facturering.
Hoe getroffenen de discrepantie tussen hun biologische geslacht en hun genderidentiteit in individuele gevallen waarnemen, varieert. De volgende “tekenen” zijn bijvoorbeeld mogelijk:
- een diep gevoel dat je aan de buitenkant een man of vrouw bent, maar je helemaal niet zo voelt
- Afwijzing van het eigen lichaam en een sterk verlangen om zich te ontdoen van geslachtskenmerken (zoals penis, adamsappel, borsten, vulva, vagina) die als ongepast worden ervaren
- het sterke verlangen om door de omgeving bekeken en behandeld te worden op een manier die overeenkomt met de eigen genderidentiteit (bijvoorbeeld als man, als vrouw of als non-binair persoon)
Voordat artsen de diagnose genderdysforie kunnen stellen, moeten deze gevoelens lang aanhouden (zie diagnose) en gepaard gaan met aanzienlijk lijden.
Begeleidende psychische stoornissen
Sommige mensen met genderincongruentie/genderdysforie hebben ook last van psychische problemen of stoornissen. Uit onderzoek blijkt dat deze bij hen vaker voorkomen dan bij de algemene bevolking. Deze psychische stoornissen omvatten
- Depressie
- Suïcidale gedachten en acties
- Angst stoornissen
- Persoonlijkheidsstoornissen
- Dissociatieve stoornissen
- Eetstoornis
- Middelenmisbruik (bijvoorbeeld drugs- of medicatiemisbruik)
Soms is een psychische aandoening ook een aanvankelijk succesvolle (onbewuste) manier om met genderdysforie om te gaan. Anorexia bij adolescenten kan bijvoorbeeld een poging zijn om te voorkomen dat het lichaam zich ontwikkelt in de richting van ongewenste seks (baardgroei, begin van de menstruatie, enz.).
Geslachtsdysforie: oorzaken
Het is nog niet bekend waarom sommige mensen genderdysforie ontwikkelen – al in hun kindertijd of later. Deskundigen gaan ervan uit dat er verschillende factoren een rol spelen.
Het lijkt nu zeer waarschijnlijk dat de genderidentiteit vóór de geboorte wordt gevormd. Genetische factoren en/of hormonale invloeden tijdens de ontwikkeling zijn denkbaar.
Geen van deze factoren alleen kan genderdysforie veroorzaken. Deskundigen zijn van mening dat de discrepantie tussen het waargenomen en toegewezen geslacht bij sommige mensen alleen ontstaat als gevolg van de interactie tussen hen.
Wanneer tijdens de puberteit plotseling symptomen van genderdysforie ontstaan, spreken deskundigen van ‘rapid-onset genderdysforie’. De oorzaken van deze snel optredende genderdysforie zijn ook onbekend.
Geslachtsdysforie: diagnose
Getroffenen kunnen dus alleen zelf ontdekken of zij het gevoel hebben tot een ander geslacht te behoren of tot geen van beide geslachten, ongeacht hun eigen biologie – en hoeveel dit hen raakt en welke persoonlijke gevolgen dit heeft.
Ervaren artsen en therapeuten kunnen de getroffenen in dit proces met openheid en respect ondersteunen.
Een holistische kijk op de getroffenen
- Belangrijke ontwikkelingsstappen vóór, tijdens en eventueel na de puberteit
- Eerdere lichaams- en relatie-ervaringen
- Coming-out ervaringen, reacties in de sociale omgeving (bijvoorbeeld familie, vriendenkring)
- Mogelijke ervaringen met discriminatie op grond van genderidentiteit
- Woonsituatie, d.w.z. woonsituatie, school- of beroepssituatie, partnerschap, etc.
- Biografische gegevens (vooral stressvolle levensgebeurtenissen, familierelaties)
- eventuele eerdere ziekten
- Mogelijke aanwijzingen voor varianten in de fysieke seksuele ontwikkeling
- Mentale toestand (met behulp van gestandaardiseerde methoden)
Artsen of therapeuten proberen ook vast te stellen of de genderincongruentie/genderdysforie al enkele maanden constant is, tijdelijk of intermitterend is. Dit is ook mogelijk.
Oriëntatie op DSM-5
Artsen/therapeuten kunnen de DSM-5 als leidraad gebruiken bij het diagnosticeren van genderdysforie. Dit is de vijfde (en momenteel geldige) editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (volgens de ICD-10, die momenteel nog steeds veel wordt gebruikt, wordt transseksualiteit nog steeds geclassificeerd als een psychische stoornis, maar niet langer in de nieuwe ICD- 11 versie).
Volgens dit is de diagnose van genderdysforie bij adolescenten en volwassenen gebaseerd op twee punten:
- Uitgesproken discrepantie tussen het waargenomen geslacht en de primaire geslachtskenmerken zoals eierstokken, penis en/of secundaire geslachtskenmerken zoals borsten, baard (bij adolescenten: de verwachte secundaire geslachtskenmerken)
- uitgesproken wens om van de eigen primaire en/of secundaire geslachtskenmerken af te komen (bij adolescenten: om de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken te voorkomen)
- uitgesproken verlangen om tot het andere geslacht (man/vrouw) of een alternatief geslacht te behoren
- Uitgesproken overtuiging om de typische gevoelens en reacties van het andere geslacht (man/vrouw) of een alternatief geslacht te vertonen
2. klinisch relevant lijden of beperkingen op sociaal, educatief of ander belangrijk terrein van functioneren
Wat gebeurt er nu?
Belangrijke punten zijn bijvoorbeeld:
- Moet de ongewenste puberteitontwikkeling van een adolescent gestopt worden met medicijnen (puberteitblokkers)?
- Is geslachtsverandering gewenst? Zo ja, met welke maatregelen en in welke volgorde (bijvoorbeeld borstamputatie, verwijdering van de testis)?
- Is psychotherapie nuttig (bijvoorbeeld om dergelijke kwesties op te helderen) of zelfs noodzakelijk (bijvoorbeeld voor psychische stoornissen)?
Geslachtsdysforie: behandeling
De juiste ondersteuning kan cruciaal zijn om mensen met genderdysforie te helpen hun eigen manier te vinden om met de discrepantie tussen hun biologische en waargenomen geslacht om te gaan. Welke vorm van ondersteuning het beste is, hangt af van het individuele geval.
De eerste stap is vaak het inwinnen van advies bij een competente contactpersoon, bijvoorbeeld bij een relevant adviescentrum. Psychotherapie kan ook nuttig zijn bij genderdysforie.
Counseling
Bij trans*-organisaties en gemeenschapsadviescentra vindt u competente contacten op het gebied van genderincongruentie en genderdysforie.
In het kader van een informatief consult kunt u bijvoorbeeld informatie krijgen over juridische kwesties (zoals het veranderen van uw naam) of in het algemeen over verschillende behandelmogelijkheden voor genderdysforie (inclusief de risico's ervan).
Counseling kan zich ook richten op psychologische kwesties (interventiecounseling) – bijvoorbeeld als iemand worstelt met het hem toegewezen geslacht en op zoek is naar zijn eigen genderidentiteit. Empathische begeleiders kunnen ook een luisterend oor en steun bieden in moeilijke levenssituaties (zoals op school of in het gezin).
Psychotherapie
- kunnen niet in het reine komen met het feit dat hun eigen lichaam van het ‘verkeerde’ geslacht is (mogelijk geassocieerd met gevoelens van minderwaardigheid, schuld of schaamte)
- ondersteuning nodig hebben bij het ontwikkelen van hun eigen identiteit
- ondersteuning nodig hebben bij besluitvormingsprocessen (bijvoorbeeld met betrekking tot geslachtsverandering)
- ondersteuning nodig hebben na geslachtsverandering (bijvoorbeeld door hormoonbehandeling)
- problemen hebben in het gezin, het partnerschap of met de eigen ouderrol
Psychotherapie is vooral geïndiceerd bij begeleidende psychische problemen zoals angst of depressie.
Geslachtsdysforie is complex. De psychotherapeut moet daarom zoveel mogelijk ervaring hebben met het onderwerp!
Puberteitsblokkade bij kinderen en adolescenten
Kinderen en adolescenten met geslachtsdysforie kunnen zogenaamde puberteitblokkers krijgen (zoals leuproreline).
Deze medicijnen stellen de puberteit uit. Dit geeft adolescenten de tijd om definitief duidelijkheid te krijgen over hun genderidentiteit en, indien nodig, een definitief besluit te nemen voor of tegen een geslachtsverandering (en in welke vorm).
Meer over dit onderwerp kun je lezen in ons artikel over puberteitblokkers.
Lichaamsmodificatiebehandelingen hebben tot doel het lichaam in harmonie te brengen met het waargenomen geslacht (genderidentiteit). Dit kan bijvoorbeeld worden bereikt door hormoonbehandelingen en/of een operatie. Ook andere behandelingsmaatregelen (zoals stem- en spraaktraining en diverse hulpmiddelen) kunnen getroffenen ondersteunen bij geslachtsverandering.
Hormoon behandelingen
Het is belangrijk dat elke hormoontherapie onder toezicht staat van een arts. Hormonen beïnvloeden veel processen in het lichaam en brengen ook risico’s met zich mee. Het is daarom niet aan te raden om zelf hormonen in te nemen (bijvoorbeeld preparaten van internet)!
Logopedie
Stem- en spraaktraining kan ervoor zorgen dat de stem van mensen met genderdysforie mannelijker of vrouwelijker overkomt voor de mensen om hen heen.
Doorslaggevende factoren zijn onder meer de stemfrequentie, spraakpatronen, timbre en spraakmelodie. Door regelmatig speciale oefeningen uit te voeren, kun je je eigen stem veranderen, zodat deze mannelijker of vrouwelijker klinkt.
Masculiniserende interventies en hulpmiddelen
Verschillende interventies kunnen ervoor zorgen dat een lichaam er vanuit biologisch oogpunt mannelijker uitziet. De getroffenen voelen zich daarna vaak meer in harmonie met hun lichaam, wat een grote psychologische opluchting kan zijn.
Als alternatief of als begeleiding kunnen verschillende hulpmiddelen de geslachtsverandering ondersteunen. Hieronder vindt u een selectie van masculiniserende procedures en hulpmiddelen:
Compressievesten of -shirts: Deze zogenaamde bindmiddelen zijn een mogelijk alternatief voor een borstamputatie. Ze kunnen worden gebruikt om de borsten visueel plat te maken.
Dergelijke bindmiddelen kunnen ook worden gedragen om de tijd vóór de borstamputatie te overbruggen om de ongewenste borstomvang op zijn minst visueel te verkleinen.
Bij het dragen van bindmiddelen moet ervoor worden gezorgd dat de compressie de bloedtoevoer naar het weefsel niet blokkeert of houdingsschade veroorzaakt.
Chirurgen kunnen dergelijke toegangswegen ook gebruiken om de eierstokken en eileiders te verwijderen (adnectomie). Omdat deze belangrijke geslachtshormonen produceren, moet je de rest van je leven hormonen zoals testosteron slikken. Anders bestaat het risico op gezondheidsproblemen zoals osteoporose.
Penoïdreconstructie is een zeer complexe procedure. De meest voorkomende complicaties zijn urethrale stricturen en fistels. Ontvang uitgebreide informatie van ervaren chirurgen!
Penis-testikel-epithese: Dit is een penisimitatie gemaakt van siliconen die met een medische lijm aan het genitale gebied kan worden bevestigd. Het lijkt en voelt erg op een echte penis.
Het dragen van een penis-testiculaire epithese is een mogelijk alternatief voor de chirurgische constructie van een penis. Het kan de getroffenen ook helpen bij het beslissen voor of tegen chirurgische penoïdreconstructie.
Ook na zo'n operatie kan de epithese nuttig zijn: iedereen die (nog) geen corpora cavernosa-prothese heeft laten inbrengen, kan hiermee zichzelf een stijve penis geven voor geslachtsgemeenschap.
Feminisering van procedures en hulpmiddelen
Ontharen (epilatie): Het mannelijke haartype (hard, borsthaar etc.) kan een groot probleem zijn voor transvrouwen. Epileren kan worden gebruikt om ongewenst haar te verwijderen. Het kan nodig zijn de behandeling te herhalen als het haar teruggroeit (bijvoorbeeld op het gezicht).
Vraag advies aan een specialist (bijvoorbeeld een dermatoloog) als u niet zeker bent over de keuze van de epilatieprocedure.
Operatie aan het stemapparaat: Dit kan helpen als iemand er veel last van heeft dat zijn stem ondanks logopedie niet vrouwelijker klinkt. Door de procedure op de stemplooien klinkt de stem hoger. Logopedie kan ook worden ingezet om het spraakpatroon achteraf ‘vrouwelijker’ te maken.
Borstprothesen: Ze kunnen u ook helpen de borsten te krijgen die u wilt, althans visueel. De siliconen borstimplantaten worden in de beha ingebracht of met een speciale lijm op de huid bevestigd.
Correctie van de adamsappel: Een prominente adamsappel komt mannelijk over en kan zeer verontrustend zijn voor mensen met genderdysforie die zichzelf meer als vrouw ervaren. Of de procedure zinvol is of niet, hangt niet af van de grootte van de adamsappel, maar van hoe schrijnend mensen met genderdysforie deze vinden.
U kunt bijvoorbeeld uw penis en testikels laten verwijderen. Net als bij ovariëctomie moeten hormonen levenslang worden ingenomen na verwijdering van de testis (orchiectomie). Dit kan het verlies aan hormoonproductie compenseren.
Een andere mogelijke chirurgische stap in het proces van aanpassing aan het vrouwelijk geslacht is het creëren van een vagina (neovagina). De clitoris en schaamlippen kunnen ook operatief worden hervormd.
Geslachtsverandering – zorgvuldig overwogen
Voor veel mensen met genderdysforie is een geslachtsverandering de uitweg uit jarenlang lijden. Dit blijkt uit onderzoeken met gegevens van in totaal ruim 2,000 transgenders die een hormoonbehandeling en/of chirurgische ingreep hebben ondergaan:
Niettemin moeten geïnteresseerde partijen vooraf uitgebreide informatie over het onderwerp verkrijgen – indien nodig uit verschillende competente bronnen:
- Welke methoden van geslachtsverandering zijn in mijn geval mogelijk?
- Welke resultaten kan ik verwachten?
- Hoe werkt de hormoontherapie/operatie precies?
- Welke bijwerkingen en risico's kan ik verwachten?
- Welke kosten zijn aan de procedures verbonden? Vergoedt de zorgverzekering een deel van de kosten?
