Kort overzicht
- Beschrijving: Overgevoeligheidsreactie van het immuunsysteem op eiwitten in koemelk, die in ernst kan variëren.
- Symptomen: bijv. huiduitslag, maag-darmklachten, ademhalingssymptomen, zelden allergische shock; symptomen verschijnen vaak onmiddellijk, soms met enige vertraging.
- Behandeling: vermijden van koemelk en daaruit vervaardigde producten (indien individueel passend – voedingsadvies aan te raden!); noodmedicatie indien nodig.
- Diagnose: Overleg met een arts, inname van koemelk onder medische observatie, huidtest, bloedonderzoek.
- Oorzaken en risicofactoren: vermoedelijk erfelijke allergie, te vroege inname van koemelk en veranderde darmflora.
Wat is koemelkallergie?
Mensen met koemelkallergie (CMA) – ook wel koemelkeiwitallergie (CMPA) genoemd – zijn allergisch voor eiwitten in koemelk.
De eerste keer dat het immuunsysteem in contact komt met een allergeen, vindt er sensibilisering plaats: het immuunsysteem classificeert het allergeen als gevaarlijk. Bij het volgende contact wordt er massaal tegen opgetreden: de getroffen persoon vertoont voor het eerst een allergische reactie op het allergeen – in het geval van koemelkallergie op de eiwitten die het bevat.
Melkeiwitten van andere zoogdieren, zoals die in geiten- of merriemelk, kunnen ook allergieën veroorzaken.
Koemelkallergie of lactose-intolerantie?
Lactose-intolerantie is daarentegen geen allergie (het immuunsysteem is hier niet bij betrokken). In plaats daarvan missen de getroffenen een voldoende hoeveelheid van het enzym dat het lichaam nodig heeft om melksuiker te verteren: lactase. Dit enzym breekt de melksuiker (lactose) in de dunne darm af. De hierdoor ontstane bouwstenen kunnen vervolgens via de darmwand in het bloed worden opgenomen.
Lees meer over deze vorm van voedselintolerantie in het artikel Lactose-intolerantie.
Koemelkallergie treft vooral baby’s en peuters
De meest voorkomende vorm van koemelkintolerantie bij baby's en kinderen jonger dan drie jaar is koemelkallergie. In totaal wordt ongeveer twee tot drie procent van de baby- en peuterpopulatie getroffen.
Koemelkallergie eindigt vaak in het derde levensjaar, omdat het lichaam van het kind dan de melkeiwitten verdraagt.
Vanaf zes jaar daalt de incidentie van koemelkallergie tot minder dan één procent. Slechts enkele volwassenen hebben last van deze allergie: de allergie is ofwel nieuw ontwikkeld op volwassen leeftijd, ofwel bestaat al sinds de kindertijd. Het komt echter veel vaker voor dat volwassenen geen koemelk kunnen verdragen vanwege lactose-intolerantie.
De symptomen van koemelkallergie zijn zeer divers. De symptomen kunnen aanzienlijk variëren in type en ernst.
Vaak manifesteert een koemelkallergie zich als huiduitslag. De baby krijgt roodheid van de huid, jeuk en bultjes (netelroos). Neurodermitis (atopische dermatitis) kan opnieuw optreden of verergeren.
Ook mogelijk zijn plotselinge zwellingen in het gezicht (angio-oedeem), bijvoorbeeld in het gebied van de lippen of het strottenhoofd.
Soms veroorzaakt een koemelkallergie symptomen in de luchtwegen van de baby, zoals allergische rhinitis, hoesten of astmatische klachten.
Zeer zelden veroorzaakt de inname van koemelkeiwit een ernstige allergische shock (anafylactische shock) met ademnood en stilstand van de bloedsomloop bij getroffen personen.
Hoe snel verschijnen de symptomen van koemelkallergie?
Ze treffen vooral de huid en het maag-darmkanaal, bijvoorbeeld in de vorm van netelroos, zwelling van de lippen, angio-oedeem, bloederige ontlasting, diarree of braken. Af en toe verschijnen er symptomen in de luchtwegen. In zeldzame gevallen resulteren IgE-gemedieerde symptomen in een anafylactische shock.
De belangrijkste symptomen hierbij zijn maagdarmklachten zoals braken of spugen (reflux), koliek, diarree, constipatie of bloederige ontlasting.
Bovendien kan een baby met koemelkallergie een verminderde groei hebben (niet gedijen).
Hoe koemelkallergie behandelen?
Net als bij andere allergieën moet bij koemelkallergie contact met het veroorzakende allergeen (koemelkeiwit) worden vermeden.
Bij koemelkallergie is een consultatie met een voedingsdeskundige met ervaring in de allergologie aan te raden. Op deze manier kan, in het geval van kinderen, een individueel aangepast menu worden samengesteld, aangepast aan de leeftijdsafhankelijke voedingsbehoeften.
Speciale babyvoeding
Voor getroffen zuigelingen betekent dit: Normale zuigelingenvoeding (meestal bestaande uit koemelk) is voor hen taboe. In plaats daarvan krijgen ze een therapeutische speciale voeding:
- Aminozuurformules: Als koemelkallergie ernstige symptomen bij de baby veroorzaakt (vooral in het spijsverteringskanaal), kunnen speciale formules die alleen de bouwstenen van eiwitten (aminozuren) bevatten, nuttig zijn.
Niet geschikt bij koemelkallergie
In gedeeltelijk gehydrolyseerde zuigelingenvoeding wordt het aanwezige eiwit gedeeltelijk afgebroken. Het is over het algemeen niet geschikt voor baby's met koemelkallergie. Als een kind het echter wel verdraagt, kan het zeker gebruikt worden.
Ook geiten- en schapenmelk zijn niet geschikt voor de behandeling van koemelkallergie. De eiwitten die ze bevatten zijn vergelijkbaar met die in koemelk.
Ook granen en andere plantaardige dranken (zoals haver-, rijst- of amandelmelk) zijn geen geschikte vervangers voor koemelk.
Koemelkallergie bij baby's die borstvoeding krijgen
De consulent kan tips geven hoe de vrouw toch in haar voedingsbehoefte kan voorzien, bijvoorbeeld op het gebied van calcium (zie hieronder). Het kan ook nodig zijn om voedingssupplementen te nemen.
Bij kinderen met koemelkallergie is spenen zeer zelden nodig.
Individuele tolerantie bepaalt het menu
Vanaf de introductie van aanvullende voeding bij kinderen met koemelkallergie is het belangrijk om het juiste menu te vinden.
- caseïne
- Melk proteïnen
- wei
- dierlijke eiwitten
Een strikte afstand doen is echter vaak helemaal niet nodig. Veel kinderen met koemelkallergie verdragen koemelk in gebakken vorm: Zuivelproducten die tijdens de verwerking minimaal 180 minuten tot minimaal 30 graden Celsius zijn verwarmd, zijn vaak geen probleem. Door de hoge temperatuur veranderen de allergene melkeiwitten zodanig dat ze geen of slechts een mildere allergische reactie veroorzaken.
Met de hulp van een arts is het daarom noodzakelijk om uit te zoeken of een persoon die allergisch is voor koemelk bepaalde zuivelproducten in een bepaalde hoeveelheid kan verdragen. Deze aanvaardbare hoeveelheden moeten in overleg met de arts of voedingsdeskundige regelmatig in de voeding worden opgenomen. Dit kan de ontwikkeling van tolerantie voor melkeiwit bij de getroffen persoon bevorderen.
Het maakt ook het persoonlijke menu gevarieerder en maakt de andere ingrediënten van koemelk toegankelijk voor de getroffen persoon (zoals calcium).
Welke voedingsmiddelen zijn bijzonder geschikt als alternatief voor koemelk en producten (kaas, yoghurt etc.) zodat belangrijke voedingsstoffen niet ontbreken? Het antwoord op deze vraag is enerzijds relevant voor moeders die borstvoeding geven en die het zonder melk en zuivelproducten moeten stellen omdat hun baby's allergisch zijn voor koemelk. Aan de andere kant uiteraard voor de getroffen kinderen zelf, zodra er aanvullende voeding wordt geïntroduceerd.
De focus ligt op eiwitten, calcium, B-vitamines en jodium:
- Goede bronnen van eiwitten zijn mager vlees, aardappelen, peulvruchten, graanproducten en eieren (kippeneiwit).
- Het lichaam haalt B-vitamines voornamelijk uit dierlijk voedsel zoals vlees en vis. Er zijn echter ook plantaardige leveranciers zoals graanproducten.
- Jodium is voldoende aanwezig in zeevis en gejodeerd keukenzout.
Spoedbehandeling met medicijnen
Testen of allergie nog steeds bestaat
Een koemelkallergie bij baby’s verdwijnt meestal na verloop van tijd. Om deze reden controleren artsen doorgaans na enige tijd of het (verregaande) afstand doen van koemelk en koemelkproducten nog steeds noodzakelijk is. Dit gebeurt door middel van een provocatietest (zie hieronder). Bij koemelkallergie bij zuigelingen raden deskundigen aan om met tussenpozen van (zes tot) twaalf maanden te testen, en bij oudere kinderen met tussenpozen van 12 tot 18 maanden.
Wat veroorzaakt een koemelkallergie?
Een koemelkallergie ontstaat wanneer het immuunsysteem eiwitten in koemelk als zogenaamd gevaarlijk beschouwt en deze als gevolg daarvan bestrijdt. In totaal zitten er meer dan 20 verschillende eiwitten in koemelk, en elk daarvan kan een allergie veroorzaken. De meeste patiënten zijn allergisch voor caseïne en de wei-eiwitten β-lactoglobine en α-lactalbumine.
Vaak zijn de symptomen van koemelkallergie IgE-gemedieerd (allergische reacties type I): de immuunsysteemspecifieke IgE-klasse antilichamen tegen koemelkeiwit. Deze verknopen zich met elkaar via de koemelkeiwitten en veroorzaken zo de allergische reactie.
Soms kunnen bij koemelkallergie andere soorten allergische reacties worden waargenomen, zoals immuuncomplex-gemedieerde reacties (allergische reacties type III).
Meer over de verschillende soorten allergische reacties leest u op onze allergieoverzichtpagina onder de rubriek Allergietypen.
Verklarende benaderingen voor de ontwikkeling van allergieën
Deskundigen gaan er doorgaans van uit dat de aanleg voor het ontwikkelen van een allergie (atopie) erfelijk is. Als koemelkallergieën of andere allergische of atopische ziekten (zoals hooikoorts of neurodermitis) al in het gezin voorkomen, heeft een kind een grotere kans om ook een allergie te ontwikkelen.
Daarnaast blijkt darmkolonisatie door bacteriën een belangrijke rol te spelen bij het ontstaan van allergieën. Borstvoeding bevordert de kolonisatie van de darm met nuttige lactobacillen en bifidobacteriën. Kinderen die borstvoeding krijgen, hebben minder vaak last van allergieën dan anderen.
Roken tijdens de zwangerschap bevordert ook allergieën bij kinderen. Hetzelfde geldt als een kind na de geboorte aan tabaksrook wordt blootgesteld.
Hoe wordt een koemelkallergie vastgesteld?
anamnese
Eerst zal de arts u (als getroffen persoon) of de ouders (in het geval van getroffen kinderen) gedetailleerd vragen naar de geschiedenis van de ziekte (anamnese). Mogelijke vragen zijn onder meer:
- Wanneer verschenen de symptomen voor het eerst?
- Heeft u/heeft uw kind last van diarree, misselijkheid, kortademigheid en/of roodheid van de huid?
- Geeft u uw kind borstvoeding?
- Vult u aan met formule?
- Zijn er allergieën bekend in uw familie?
Testen op koemelkallergie
Het hangt onder meer af van de leeftijd van de getroffen persoon in welke volgorde medische professionals de tests uitvoeren en welke testreagentia ze gebruiken. Bij een (vermoedelijke) voedselallergie (zoals koemelkallergie) bij een baby kunnen de onderzoeken bijvoorbeeld in een andere volgorde en op een andere manier worden uitgevoerd dan wanneer oudere kinderen of zelfs volwassenen er last van hebben.
Priktest en IgE-bepaling
Bij de IgE-test wordt het bloed van de getroffen persoon onderzocht op IgE-antilichamen, die specifiek gericht zijn tegen koemelkeiwitten. Hoe dit precies werkt leest u in het artikel Allergietesten.
Het probleem met de priktest en de test op IgE-antilichamen: Als er bij een getroffen persoon geen IgE-gemedieerde directe reacties optreden, maar alleen andere soorten allergische reacties (zoals type IV-reacties), zijn deze tests negatief ondanks het bestaan van een allergie.
Bij een diagnostisch omissiedieet (eliminatiedieet) vermijdt men gedurende een bepaalde periode op een gecontroleerde manier die voedingsmiddelen waarvan wordt vermoed dat ze een voedselallergie kunnen veroorzaken – in dit geval alles wat koemelk (eiwitten) bevat.
Baby's die geen borstvoeding krijgen, krijgen gedurende de periode van het omissiedieet een extensief gehydrolyseerde zuigelingenvoeding of een aminozuurformule. Dit moet voor elk kind afzonderlijk worden geselecteerd.
Hoe verloopt een koemelkallergie?
Een koemelkallergie kan in ernst variëren. Sommige patiënten reageren op de kleinste hoeveelheden koemelkeiwit met allergische symptomen, anderen tolereren het allergeen in ieder geval in kleine doses en in bepaalde “verpakkingen” (zoals koemelk in gebakken vorm).
De prognose is over het algemeen goed. Een koemelkallergie bij een baby verdwijnt meestal vanzelf. Maar wanneer is er verbetering te verwachten?
Koemelkallergie blijft dus zelden bestaan na de kindertijd tot in de volwassenheid. Het komt ook zelden voor dat het zich bij volwassenen opnieuw ontwikkelt.
Kan een koemelkallergie worden voorkomen?
Een koemelkallergie is deels genetisch bepaald: de neiging tot allergieën (atopie) kan niet worden voorkomen. Er kunnen echter ook andere factoren worden beïnvloed die kunnen bijdragen aan het ontstaan van een allergie:
- Vrouwen mogen niet roken tijdens de zwangerschap en het geven van borstvoeding. Als algemene regel geldt dat kinderen niet mogen opgroeien in een huishouden waar gerookt wordt.
- Baby's moeten gedurende de eerste vier tot zes maanden van hun leven volledige borstvoeding krijgen. Moeders moeten borstvoeding blijven geven zodra aanvullende voeding wordt geïntroduceerd.
- In de eerste levensdagen mogen baby's geen kunstvoeding op basis van koemelk krijgen.
- Een gevarieerd dieet voor het kind in het eerste levensjaar kan atopische of allergische ziekten voorkomen. Dit omvat een beperkte hoeveelheid melk en zuivelproducten als onderdeel van de aanvullende voeding (maximaal 1 ml per dag).
Lees meer over deze en andere tips ter preventie van allergische aandoeningen zoals koemelkallergie in het artikel Allergie – Preventie.
