Lipoedeem: therapie, symptomen, oorzaken

Kort overzicht

• Behandeling: compressietherapie, manuele lymfedrainage, lichaamsbeweging, gewichtsbeheersing, chirurgische ingrepen zoals liposuctie (liposuctie)
• Symptomen: Symmetrische toename van vetweefsel op de benen (en/of armen), druk- en spanningspijn, neiging tot blauwe plekken, disproportioneel, doorgaans worden handen en voeten niet aangetast
• Oorzaken en risicofactoren: Niet volledig begrepen, waarschijnlijk genetische factoren, hormonale invloeden, vooral oestrogeen
• Preventie: Geen algemene preventie mogelijk, gewichtsbeheersing, lichaamsbeweging en vroege therapie om progressie van de ziekte te voorkomen
• Ziekteprogressie en prognose: Geen genezing mogelijk, symptoomverlichting door passende behandelmethoden

Wat is lipoedeem?

Lipoedeem wordt gekenmerkt door een toename van onderhuids vetweefsel in bepaalde delen van het lichaam. Dit treft vooral de billen, heupen en dijen. Naast het verhoogde onderhuidse vet wordt er water in het weefsel afgezet (oedeem). Lipoedeem wordt alleen als een ziekte beschouwd als de veranderingen symptomen veroorzaken.

Hoe verloopt de operatie en welke andere behandelingen zijn er mogelijk?

Het verloop van de ziekte kan echter worden verzacht door middel van conservatieve en/of chirurgische behandelmethoden.

Een belangrijk aspect van de behandeling van lipoedeem is het verminderen van factoren die de aandoening bevorderen.

Deze omvatten vooral

• Overgewicht hebben
• Waterretentie in het weefsel (oedeem)
• Psychologische stress

Fysiotherapie

De therapie omvat manuele lymfedrainage in de vorm van schep-, draai- en pompbewegingen. De therapeut voert deze eerst uit op de romp, weg van het lipoedeem, om zuigkracht te creëren. Vervolgens wordt lymfedrainage uitgevoerd in het gebied van het lipoedeem zelf.

Manuele lymfedrainage wordt aanvankelijk dagelijks gedurende één uur uitgevoerd gedurende een periode van drie tot vier weken.

Compressie behandeling

Andere fysiotherapeutische procedures zijn soms ook nuttig bij de behandeling van lipoedeem. Deze omvatten bijvoorbeeld schokgolftherapie. Het verbetert de bloedcirculatie in het weefsel. De zogenaamde intermitterende pneumatische compressie oefent machinaal afwisselend lage en hoge druk uit op het getroffen gebied.

Bij patiënten met ernstig lipoedeem wordt soms intramurale fysiotherapie aanbevolen.

Sport is een belangrijk onderdeel van de therapie

Hoewel er geen specifieke therapie bestaat om lipoedeem zelf te behandelen, zijn sport en bewegen belangrijke pijlers in de behandeling van lipoedeem. Hoewel dit het aantal vetcellen niet vermindert, is het toch zinvol: fysieke activiteit zorgt ervoor dat je mobiel en lenig blijft.

Lichaamsbeweging helpt ook om overgewicht te verminderen en een gezond lichaamsgewicht te behouden.

Welke rol speelt voeding bij lipoedeem?

Er bestaat geen specifiek lipoedeemdieet dat helpt tegen de symmetrische toename van vetweefsel op de benen en/of armen. Gewichtstoename of obesitas verhogen echter het risico op verergering van lipoedeem. Een uitgebalanceerd dieet is daarom aan te raden om een ​​gezond lichaamsgewicht te bereiken of te behouden.

Andere conservatieve maatregelen

Bij de behandeling van lipoedeem hoort ook huidverzorging. Het voorkomt ontstekingen en infecties in het aangetaste huidgebied. Het is daarom belangrijk om de crème zorgvuldig op de huid aan te brengen, zodat deze niet droog en gebarsten wordt. Het is raadzaam om kleine verwondingen onmiddellijk te behandelen, zodat deze niet ontstoken of geïnfecteerd raken.

Lipoedeemoperatie: liposuctie

Lipoedeem kan operatief worden behandeld met liposuctie. Overmatig onderhuids vetweefsel wordt definitief verwijderd. De ingreep wordt bijvoorbeeld uitgevoerd als de klachten ondanks conservatieve lipoedeemtherapie aanhouden of zelfs toenemen.

Liposuctie is ook geïndiceerd als het onderhuidse vetweefsel ondanks consistente conservatieve behandeling blijft toenemen.

Liposuctie verbetert de symptomen van de meeste patiënten gedurende vele jaren. Met name pijn en de neiging tot blauwe plekken kunnen door de procedure worden verminderd, en ook de omtrek van de aangedane ledematen wordt verminderd.

Conservatieve maatregelen (bijvoorbeeld compressie) zijn na liposuctie vaak niet meer nodig of slechts in mindere mate.

Liposuctie procedure:

Het is raadzaam om liposuctie voor lipoedeem alleen in gespecialiseerde centra te laten uitvoeren, zowel poliklinisch als intramuraal.

Liposuctie wordt grofweg in twee stappen uitgevoerd:

• De arts brengt met een canule een grote hoeveelheid van een speciale irrigatievloeistof in het lipoedeemweefsel. Deze zogenaamde tumescente oplossing bevat onder meer een plaatselijke verdoving, keukenzout en adrenaline.

Deze techniek wordt ook wel ‘natte’ liposuctie genoemd. Soms wordt het ondersteund door een waterstraal of trilling:

• Waterstraalondersteunde liposuctie (WAL): Na toediening van de tumescente oplossing wordt het vet met een waaiervormige waterstraal losgemaakt en weggezogen.
• Trillingsliposuctie: De zuigcanule is trillend gemaakt. Omdat vetcellen inert zijn dan bloedvaten en zenuwcellen, worden ze losgemaakt en weggezogen.

Er kan maximaal vijf liter in één sessie worden verwijderd. In ernstige gevallen zijn daarom meestal meerdere sessies nodig om het lipoedeem aanzienlijk te verminderen.

Zoals bij elke chirurgische ingreep zijn ook bij liposuctie (ernstige) bijwerkingen mogelijk. Er bestaat onder andere een risico op beschadiging van het lymfestelsel. Als gevolg hiervan ontstaat secundair lymfoedeem.

Wat zijn de symptomen van lipoedeem?

Lipoedeem wordt gekenmerkt door een toename van vetweefsel aan de ledematen. Meestal zijn de benen aangetast. Minder vaak ontstaat lipoedeem op de armen (vooral de bovenarmen). Af en toe worden zowel armen als benen aangetast. Zeer zelden ontstaat lipoedeem in andere delen van het lichaam (buik, enz.).

Lipoedeem van de benen treft soms ook gelijkmatig de billen. De voeten worden echter weggelaten. Ook bij lipoedeem aan de armen blijven de handen achterwege. Bij de overgang tussen het lipoedeem en de handen of voeten is soms een zogenaamde ‘dikkraag’ waarneembaar.

Lipoedeem komt vaker voor in combinatie met algemene obesitas, maar dat hoeft niet noodzakelijkerwijs. Het wordt ook vaak waargenomen bij zeer slanke vrouwen. Lipoedeem heeft dus niets met de lichaamsconstitutie te maken!

Ontstekingen en infecties ontstaan ​​gemakkelijker in de huidplooien, veroorzaakt door de proliferatie van vetweefsel.

Vaak zijn kleine knobbeltjes voelbaar in het onderhuidse vetweefsel van de aangedane ledematen, die soms groter worden naarmate de aandoening vordert. In latere stadia vormen zich zogenaamde keelhuiden (dikke lobben).

Pijn en blauwe plekken

De pijn bij lipoedeem is soms zo hevig, vooral in de latere stadia van de ziekte, dat de getroffenen minder bewegen en beperkt worden in hun dagelijks leven.

Symptomen van lipoedeem zijn onder meer een verhoogde neiging tot blauwe plekken: zelfs kleine verwondingen veroorzaken een “blauwe plek”. Er is echter geen stollingsstoornis in het hele lichaam. De vaten in het aangetaste weefsel zijn vermoedelijk kwetsbaarder. Als gevolg hiervan ontstaan ​​blauwe plekken sneller dan bij andere mensen.

Lipoedeem is een progressieve ziekte. Dit betekent dat de symptomen van lipoedeem toenemen als ze niet worden behandeld: eerstegraads, mild lipoedeem ontwikkelt zich bijvoorbeeld meestal tot gevorderd lipoedeem met een grote toename van het vetweefsel.

Dit kan zeer emotioneel stressvol zijn voor de getroffenen. Veel patiënten voelen zich steeds ongemakkelijker in en met hun lichaam. Het gevoel van eigenwaarde lijdt eronder en soms ontwikkelen zich angst en depressie.

Lipoedeem of obesitas? Verschillen met andere ziekten

Symptomen van lipoedeem worden vaak verward met de tekenen van andere ziekten. Zeer overgewicht (obesitas) veroorzaakt bijvoorbeeld soortgelijke symptomen. Hetzelfde geldt voor lymfoedeem en lipohypertrofie.

Sommige mensen vragen zich af hoe cellulitis en lipoedeem van elkaar te onderscheiden zijn. Hoewel cellulitis (“sinaasappelhuid”) vaak voorkomt als een golfachtige huidaandoening op de billen en dijen van vrouwen, is het geen ziekte.

In onderstaande tabel staan ​​de belangrijkste verschillen tussen lipoedeem, lymfoedeem, lipohypertrofie en obesitas:

Lipoedeem	Lymfoedeem	Lipohypertrofie	zwaarlijvigheid
Anders is de getroffen persoon meestal slank. Hierdoor lijkt het lichaam duidelijk onevenredig.	Asymmetrische (eenzijdige) toename van vetweefsel. Als een been of arm aangedaan is, dan meestal ook de voet/hand. Het lichaam lijkt enigszins onevenredig.	Symmetrische toename van vetweefsel op beide benen (en billen). Het lichaam lijkt duidelijk buitenproportioneel.	Overtollige vetkussentjes min of meer overal op het lichaam. Normale of enigszins ongelijkmatige lichaamsverhoudingen.
	Met waterretentie in het weefsel (oedeem).	Geen waterretentie in het weefsel.	Waterretentie in het weefsel (oedeem) mogelijk.
Drukpijn.	Geen drukpijn.	Geen drukpijn.	Geen drukpijn.
Aanzienlijke neiging tot blauwe plekken.	Geen neiging tot blauwe plekken.	Neiging tot blauwe plekken mogelijk.	Geen neiging tot blauwe plekken.

De individuele ziektebeelden komen soms in combinatie voor, bijvoorbeeld als de getroffenen naast lipoedeem ook overgewicht hebben.

Hoe is lipoedeem te herkennen?

Maar welke arts kun je het beste raadplegen als je lipoedeem hebt? Bij vermoeden van lipoedeem is het raadzaam een ​​specialist te raadplegen. Hiertoe behoren dermatologen, maar ook ader- en lymfespecialisten (flebologen en lymfologen).

Arts-patiëntoverleg

Allereerst zal de arts uitgebreid met u praten om uw medische geschiedenis (anamnese) op te nemen. Mogelijke vragen die de arts kan stellen zijn:

• Heeft u de neiging om blauwe plekken te krijgen in het getroffen lichaamsgebied?
• Hoe lang heeft u deze klachten? Zijn ze in de loop van de tijd veranderd?
• Gebruikt u hormoonsupplementen (mannen en vrouwen) of bevindt u zich in een fase van hormonale verandering (vrouwen, bijvoorbeeld puberteit, zwangerschap, menopauze)?
• Wat heeft u tot nu toe gedaan om de sterke toename van vetweefsel tegen te gaan (pogingen tot gewichtsverlies, sporten, etc.)?
• Zijn soortgelijke gevallen bekend in uw familie?

Fysiek onderzoek

Samen met de bevindingen uit het consult is een gericht lichamelijk onderzoek voor de arts meestal voldoende om de diagnose lipoedeem te stellen. Zelfs de symmetrische toename van vetweefsel op de ledematen bij een verder slanke torso geeft een duidelijke indicatie.

Om lipoedeem en lymfoedeem te onderscheiden, bijvoorbeeld aan het been, wordt het zogenaamde teken van Stemmer gebruikt. Het is positief als er geen huidplooi van de voorvoet kan worden opgetild. Bij lymfoedeem is dit niet mogelijk. Bij lipoedeem kan het wel: de huid van de voet (aan de hand) kan iets gelift worden.

Maar let op: omdat er ook mengvormen van lipoedeem en lymfoedeem bestaan, sluit een negatief teken van Stemmer lipoedeem niet uit!

De arts inspecteert het getroffen gebied zorgvuldig en zoekt naar huidveranderingen. Hij controleert bijvoorbeeld of de huid strak staat en of er knobbeltjes in het onderhuidse weefsel voelbaar zijn. Het getroffen gebied is meestal erg pijnlijk en kwetsbaar. Bovendien ontstaan ​​er bij lipoedeem soms ontstekingen en infecties in huidplooien.

Ook is het handig om de verhouding tussen tailleomtrek en heupomtrek of lichaamslengte te berekenen. Hierdoor is het makkelijker te herkennen of de vetverdeling disproportioneel is.

Classificatie van lipoedeem

Lipoedeem kan op basis van verschillende criteria worden ingedeeld:

Afhankelijk van de locatie van het lipoedeem maken artsen onderscheid tussen het dijtype, het hele beentype, het onderbeentype, het bovenarmtype, het hele armtype en het onderarmtype. Veel patiënten hebben ook een gemengd patroon (zoals dij- en bovenarmtype).

• Lipoedeem stadium 1 (beginstadium): Glad huidoppervlak, gelijkmatig verdikte en homogene onderhuid
• Lipoedeem stadium 2: Oneffen, overwegend golvend huidoppervlak; nodulaire structuren in de subcutis
• Lipoedeem stadium 3: Uitgesproken toename van de omtrek in het aangedane lichaamsgebied met overhangende delen van het lichaam (kauwhuid)

Beeldvorming en functionele onderzoeken

Beeldvormend onderzoek is niet nodig voor de diagnose van lipoedeem. Ervaren artsen onderzoeken het getroffen gebied echter soms met echografie om de grootte van het lipoedeem en de toestand van de bloedvaten te beoordelen.

Magnetische resonantie beeldvorming (MRI) of computertomografie (CT) wordt alleen in individuele gevallen uitgevoerd bij patiënten met lipoedeem. Deze procedures worden meestal gebruikt om andere ziekten op te helderen.

Alternatieve diagnoses

Omdat lipoedeem soms op andere ziekten lijkt, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen andere oorzaken.

Deze differentiële diagnoses omvatten

• Ernstig overgewicht (obesitas)
• lymfoedeem
• Lipohypertrofie
• Lipoom (omschreven, ingekapselde en onschadelijke vettumor)
• Andere vormen van oedeem zoals myxoedeem (oedeemachtige zwelling van het onderhuidse weefsel als gevolg van een schildklieraandoening)
• Ziekte van Dercum (obesitas dolorosa)
• Madelung-syndroom (toename van vetweefsel in de nek, rond de schouderregio of in het bekkengebied)
• Fibromyalgie (chronische reumatische ziekte met ernstige spierpijn)

Wat zijn de oorzaken van lipoedeem?

De exacte oorzaken van lipoedeem zijn niet bekend. Deskundigen hebben echter enkele aannames. Zo blijken het hormonale systeem en een genetische aanleg een beslissende rol te spelen bij het ontstaan ​​van lipoedeem.

Tegelijkertijd is er volgens de huidige kennis geen bewijs dat een slecht dieet, te weinig lichaamsbeweging of ander ‘slecht gedrag’ lipoedeem veroorzaakt.

hormonen

Met name het hormoon oestrogeen speelt vermoedelijk een belangrijke rol bij het ontstaan ​​van lipoedeem. Vetcellen reageren op oestrogeen via speciale dockingplaatsen (receptoren) op hun oppervlak.

Bij de weinige mannen met lipoedeem is altijd een hormonale stoornis waarneembaar. Dit suggereert ook dat hormonen betrokken zijn bij de ontwikkeling van lipoedeem.

Oorzaken van hormonale veranderingen bij mannen met lipoedeem zijn bijvoorbeeld

• Een tekort aan testosteron of groeihormoon
• Hormoontherapie, b.v. als onderdeel van de behandeling van prostaatkanker

De hormonale veranderingen en stoornissen leiden tot onevenwichtigheden in de interne gewichtscontrole van het lichaam, de zenuwen in het vetweefsel en tot ontstekingsprocessen.

Genetische aanleg – is lipoedeem erfelijk?

Vasculaire schade

Naast de vetweefselaandoening wordt aangenomen dat lipoedeem wordt veroorzaakt door een inflammatoire disfunctie van de bloedvaten in het onderhuidse weefsel van de patiënt. Er wordt gezegd dat de bloedvaten in het getroffen gebied ‘lekken’ hebben die de overdracht van vocht naar het weefsel bevorderen. Dit maakt ze ook gevoeliger voor blauwe plekken en draagt ​​bij aan de pijn.

Kan lipoedeem worden voorkomen?

Er zijn echter maatregelen die kunnen helpen de progressie of verergering van lipoedeem te voorkomen. Deze omvatten een uitgebalanceerd dieet, een gezond lichaamsgewicht en regelmatige lichaamsbeweging. Vroegtijdige behandeling is ook belangrijk om de progressie van lipoedeem te voorkomen.

Is er een remedie voor lipoedeem?

Als lipoedeem is vastgesteld, is behandeling essentieel. Dit kan verdere voortgang van de ziekte verhinderen en de levenskwaliteit van de getroffenen beperken. Volgens de huidige kennis is het niet mogelijk om lipoedeem te genezen. Moderne behandelmethoden kunnen de symptomen echter aanzienlijk verlichten.