Hoe oxytocine werkt
Het hormoon oxytocine wordt geproduceerd in de hypothalamus (gedeelte van het diencephalon) en vrijgegeven door de hypofyse (hypofyse). Het werkt zowel in de hersenen als in de rest van het lichaam, waar het via het bloedsysteem terechtkomt.
Volgens wetenschappelijke studies veroorzaakt oxytocine seksuele opwinding, bindingsgedrag en (na de geboorte) moederlijke zorg voor de pasgeborene in de hersenen. Om deze reden wordt het vaak het ‘liefdeshormoon’ genoemd.
Wanneer oxytocine in de bloedbaan terechtkomt, heeft het een aantal effecten die vaak in verband worden gebracht met de bevalling. Het veroorzaakt samentrekkingen van de baarmoederspieren – ook wel bekend als ‘samentrekkingen’ tijdens de bevalling. Het hormoon kan daarom uitwendig worden toegediend als medicijn om een te late geboorte op te wekken of om te zwakke weeën te versterken.
Na de geboorte voorkomt oxytocine een toename van postpartumbloedingen en bevordert het het loskomen van de placenta van de baarmoeder. Tijdens het geven van borstvoeding zorgt het ervoor dat de borstklieren samentrekken, zodat de melk naar de tepel wordt getransporteerd (melkafstotingsreflex).
Bovendien kan oxytocine – vooral in hoge doseringen – de hoeveelheid urine verminderen. Omdat het hormoon echter zeer snel wordt afgebroken, is dit effect in de praktijk nauwelijks significant.
Dit verklaart waarom oxytocine aan het begin van de zwangerschap minder effectief is (lage hoeveelheid oestrogeen), terwijl de prikkelbaarheid van de oxytocinereceptoren aan het einde van de zwangerschap aanzienlijk toeneemt (de placenta produceert meer oestrogenen).
Absorptie, afbraak en uitscheiding
Vanwege de structuur wordt oxytocine in de maag geïnactiveerd en daarom wordt het intraveneus toegediend.
De tijd waarin de oorspronkelijke hoeveelheid hormoon voor de helft wordt afgebroken en dus wordt geïnactiveerd, bedraagt slechts enkele minuten. Het hormoon wordt voornamelijk afgebroken in de nieren en de lever, en ook in de borstklier tijdens de borstvoeding.
Zwangere vrouwen hebben ook een oxytocine-afbrekend enzym in hun bloed, oxytocinase.
Wanneer wordt oxytocine gebruikt?
Oxytocine is goedgekeurd voor gebruik bij zwangere vrouwen om de bevalling op te wekken en tijdens de bevalling om de weeën te versterken of te stimuleren. Na de geboorte wordt het hormoon toegediend om bloedingen te voorkomen (bloedingsprofylaxe) en om de uitdrijving van de placenta te versnellen.
In sommige landen is er een oxytocine-neusspray op de markt verkrijgbaar die wordt gebruikt om de melkafgifte (maar niet de melkproductie) uit de borstklieren te stimuleren.
Buiten de officieel goedgekeurde toepassingsgebieden (dus ‘off-label’) wordt oxytocine soms toegediend bij autisme of andere gedragsstoornissen.
Gebruiksduur
Hoe oxytocine wordt gebruikt
Oxytocine wordt voornamelijk toegediend als infuus. Omdat het actieve ingrediënt zo snel in het lichaam wordt geïnactiveerd (vooral bij zwangere vrouwen), is continue toediening noodzakelijk om de werking te behouden. De oxytocine die in het bloed circuleert, bereikt de hersenen niet omdat het de bloed-hersenbarrière niet kan passeren.
Een oxytocine-neusspray wordt vooral buiten de goedgekeurde toepassingsgebieden gebruikt, omdat dit praktischer is dan een infuus, vooral als het meerdere keren per dag gedurende langere tijd wordt gebruikt. In tegenstelling tot een infuus zorgt een oxytocinespray ervoor dat een deel van het hormoon de hersenen bereikt.
Wat zijn de bijwerkingen van oxytocine?
Vaak voorkomende bijwerkingen die bij één op de tien tot één op de honderd patiënten voorkomen zijn overmatige weeën, hartritmestoornissen, te snelle of te trage hartslag, verhoging van de bloeddruk, hoofdpijn, misselijkheid en braken.
Af en toe (bij elke honderdste tot duizendste patiënt) komen allergische reacties en permanente samentrekkingen van de baarmoeder voor.
Waar moet bij het gebruik van oxytocine rekening mee worden gehouden?
Contra-indicaties
Oxytocine mag in de volgende gevallen niet worden gebruikt
- Pre-eclampsie (zwangerschapsspecifieke ziekte met onder andere hoge bloeddruk en vochtretentie in het weefsel)
- krampachtige bevalling
- mechanische belemmeringen voor de geboorte
- dreigende baarmoederruptuur (baarmoederruptuur)
- voortijdige loslating van de placenta
- Acuut ernstig zuurstoftekort van het kind
- Positionele afwijkingen van het kind
Interacties
Omdat de werkzame stof een natuurlijk hormoon is, zijn interacties met andere geneesmiddelen zeldzaam. Eerst en vooral moeten hier geneesmiddelen worden vermeld die QT-verlenging veroorzaken, d.w.z. een speciale vorm van verandering van het hartritme.
Deze omvatten enkele antidepressiva (zoals amitriptyline, venlafaxine, sertraline), astmamedicijnen (zoals salbutamol, terbutaline), antibiotica (zoals erytromycine, ciprofloxacine, azithromycine) en antischimmelmiddelen (zoals fluconazol, ketoconazol).
Prostaglandinen mogen niet vóór oxytocine worden toegediend, omdat de baarmoederspieren anders veel sterker op de werkzame stof zullen reageren.
Voorzichtigheid is geboden bij het gelijktijdig gebruik van medicijnen die de bloeddruk beïnvloeden (zoals medicijnen tegen hoge bloeddruk).
Leeftijdsbeperking
Volgens de goedkeuring omvat het toepassingsgebied alleen zwangere vrouwen en vrouwen direct na de bevalling. De omvang van de voordelen en risico's van off-label gebruik van het hormoon bij kinderen en volwassenen met voornamelijk psychische aandoeningen is nog niet voldoende opgehelderd.
Off-label gebruik wordt daarom op individuele basis bepaald door de behandelend arts.
Zwangerschap en borstvoeding
Als oxytocine tijdens het geven van borstvoeding wordt gebruikt om de melkstroom te bevorderen, kan een kleine hoeveelheid in de moedermelk terechtkomen. Er bestaat echter geen risico op bijwerkingen bij het kind, aangezien oxytocine zeer snel in de maag wordt geïnactiveerd.
Hoe u medicijnen kunt verkrijgen met oxytocine
Oxytocine wordt meestal toegediend door een arts (meestal als een infuus).
De oxytocine-neusspray is sinds 2008 in Duitsland niet meer als eindproduct in de handel verkrijgbaar, maar kan op individueel recept in de apotheek worden bereid – maar alleen op doktersrecept.
Hoe lang is oxytocine al bekend?
Begin vorige eeuw werd het hormoon oxytocine ontdekt. Het effect ervan op de baarmoeder werd voor het eerst beschreven door de Britse biochemicus Henry Hallett Dale in 1906.
Het hormoon kreeg zijn naam (van het Griekse “okytokos”, wat gemakkelijk draagbaar betekent) in 1927. De structurele samenstelling werd pas in 1953 gedecodeerd, wat de basis legde voor de productie van het actieve ingrediënt in relevante hoeveelheden.
