Kort overzicht
- Symptomen: jeuk, branderig gevoel, pijn, spanningsgevoel in het getroffen lichaamsdeel, daarna typische blaarvorming met vochtophoping, later korstvorming, ook mogelijk met algemene ziekteverschijnselen zoals koorts bij een eerste infectie
- Oorzaken en risicofactoren: Meestal uitstrijkje infectie met herpes simplex virus type 1 en type 2, vaak eerste infectie als kind binnen het gezin, infectie ook mogelijk via geslachtsgemeenschap, herhaalde herpesuitbraken vaak als gevolg van een verzwakt immuunsysteem
- Diagnose: Afhankelijk van het aangetaste lichaamsdeel, op basis van een visuele diagnose van de typische symptomen en laboratoriumtests
- Behandeling: Kan worden behandeld met virusremmende medicijnen (antivirale middelen), verkorte ziekteduur, gebruik van bepaalde huismiddeltjes ook mogelijk bij een eenvoudig ziekteverloop
- Prognose: Niet te genezen, meestal onschadelijk beloop zonder littekens, ziekteduur vaak korter door antivirale middelen, ernstige beloop mogelijk bij immuundeficiëntie of bij pasgeborenen, waarvan sommige levensbedreigend zijn
- Preventie: initiële infectie: in beperkte mate mogelijk door hygiënemaatregelen (geen gedeeld bestek, voedsel etc.) bij een acute herpesuitbraak, nauw lichamelijk contact beperken, reactivering: sterk immuunsysteem belangrijk (gezonde voeding, beweging, voldoende slaap), geen vaccinatie mogelijk tot nu toe
Wat is herpes?
Er zijn in principe verschillende herpesvirussen, die soms heel verschillende ziekten bij de mens veroorzaken. ‘Herpes’ verwijst echter meestal naar de typische symptomen die worden veroorzaakt door het herpes simplex-virus (HSV). Artsen verdelen de virussen van het geslacht herpes simplex in type 1 en type 2, d.w.z. HSV-1 en HSV-2.
Andere herpesvirussen veroorzaken ziekten zoals waterpokken en gordelroos, mononucleosis of driedaagse koorts.
In Duitsland is ruim 90 procent van de volwassenen besmet met het herpes simplex-virus type 1. Bij HSV-2 ligt het percentage aanzienlijk lager: tussen de 10 en 30 procent.
HSV-2 veroorzaakt meestal genitale herpes en wordt voornamelijk overgedragen via geslachtsgemeenschap. Herpes simplex-virus 1 komt daarentegen veel vaker voor en verspreidt zich gewoonlijk al in de kindertijd of in de vroege kinderjaren binnen het gezin.
Hoe verloopt herpes op de respectievelijke locaties?
Herpes volgt altijd hetzelfde patroon, ongeacht het deel van het lichaam: eerst is er jeuk en pijn op het getroffen gebied, soms vergezeld van algemene symptomen zoals vermoeidheid of malaise. Dit wordt gevolgd door de vorming en opening van blaren en de vorming van een korst. Zodra dit wegvalt, is de herpes-uitbraak genezen.
De herpesinfectie is meestal het ernstigst tijdens de eerste infectie, terwijl daaropvolgende uitbraken milder zijn. Vooral herpes in het genitale gebied is soms erg onaangenaam en pijnlijk tijdens de eerste infectie, vooral bij vrouwen.
Hoe besmettelijk is herpes?
Herpes is een uiterst besmettelijke ziekte en is bijzonder besmettelijk wanneer virussen worden uitgescheiden en er nieuwe blaren zichtbaar zijn. Het grootste risico op een herpesinfectie komt van de vloeistof in de blaren, die een groot aantal virussen bevat.
Zodra alle blaren zijn aangekoekt en er geen nieuwe meer verschijnen, is de kans op infectie al aanzienlijk kleiner. Niettemin is het op dit moment nog steeds mogelijk dat het lichaam kleine hoeveelheden virus uitscheidt, nadat de herpeskorst eraf is gevallen.
Hoe ontstaat een herpesinfectie?
Herpes is in de eerste plaats een virale infectie. De eerste infectie met herpes vindt plaats van persoon tot persoon, voornamelijk via een uitstrijkje. Dit betekent dat het herpesvirus zich vanaf de infectieplaats of vanuit het speeksel van een besmette persoon naar de slijmvliezen van een gezond persoon verspreidt – bijvoorbeeld tijdens zoenen of geslachtsgemeenschap.
Over het algemeen neemt het risico op herpesoverdracht toe bij nauw lichamelijk contact, zodat kinderen bijvoorbeeld soms ook tijdens het spelen besmet raken.
Daarnaast is besmetting ook mogelijk via voorwerpen zoals een gebruikte bril. Herpes heeft echter vocht nodig. Als de herpesvirussen uitdrogen, sterven ze. Volgens recente onderzoeken is het waarschijnlijk mogelijk dat herpesvirussen tot 48 uur buiten het lichaam overleven.
Omdat het speeksel ook met virussen is geïnfecteerd en bij actieve herpesziekte op de lippen en mond besmettelijk is, kunnen de herpesvirussen zelfs door druppelinfectie worden overgedragen als ze in fysieke nabijheid zijn. Bij het spreken worden kleine speekseldruppeltjes geproduceerd die korte afstanden door de lucht afleggen en zo de slijmvliezen van andere mensen bereiken.
De tijd tussen de eerste infectie en het begin van de symptomen bedraagt ongeveer twee tot zeven dagen (incubatietijd); meerdere weken is ook mogelijk.
Hoe vindt herpesreactivatie plaats?
Eenmaal besmet met het herpesvirus blijft het virus levenslang in het lichaam en kan het op elk moment opnieuw worden geactiveerd (reactivatie).
Het herpes simplex-virus kan niet volledig worden vernietigd door het immuunsysteem, maar kan alleen in een soort slapende toestand worden gebracht. Binnen bepaalde cellen blijft het meestal inactief en veroorzaakt het geen schade. Onder bepaalde omstandigheden wordt de herpesziekte echter opnieuw geactiveerd.
Herpesvirussen hopen zich voornamelijk op in zogenaamde zenuwganglia, d.w.z. verzamelingen zenuwcellichamen. Als het immuunsysteem tijdelijk of permanent verzwakt is, migreren individuele herpesvirussen van de ganglia terug naar de epitheelcellen op het huidoppervlak. Daar vermenigvuldigen ze zich weer en veroorzaken opnieuw de typische symptomen.
Hoe vaak dergelijke reactiveringen plaatsvinden, varieert sterk van persoon tot persoon. Bij sommige mensen komt herpes meerdere keren per jaar voor, terwijl anderen na de primaire infectie zelden of nooit last krijgen. Genitale herpes veroorzaakt door HSV-2 heeft de neiging vaker te reactiveren dan koortsblaasjes veroorzaakt door HSV-1.
Wanneer is herpes besmettelijk?
Herpes is alleen besmettelijk tijdens de primaire infectie of reactivering. Dit is het moment waarop virussen worden uitgescheiden. De klassieke symptomen zijn echter niet altijd aanwezig.
Bij zogenaamde latente infecties scheiden de getroffenen virussen uit, maar vertonen ze geen symptomen. Als er geen passende voorzorgsmaatregelen worden genomen, neemt het risico op herpesoverdracht toe.
Hoewel het virus zich in een slapende toestand bevindt, is herpesinfectie niet mogelijk.
Welke symptomen veroorzaakt herpes?
Herpessymptomen tijdens de eerste infectie
Aanvankelijk treden vaak aspecifieke symptomen (prodromale symptomen) op, later gevolgd door de typische symptomen op de huid. De eerste symptomen volgen direct na de incubatieperiode en treden soms op tot twee dagen vóór de daadwerkelijke herpesinfectie. Typische prodromale symptomen van herpes zijn
- Algemene malaise
- 피로
- hoofdpijn
- koorts
- Misselijkheid
Tijdens deze fase is er vaak sprake van jeuk of tintelingen in de gebieden waar uiteindelijk de blaren ontstaan, en is lichte pijn ook mogelijk.
De daadwerkelijke herpes-uitbraak gaat dan gepaard met met vocht gevulde blaren op een rode huid, zwelling en huidbeschadiging. De term ‘herpesstadia’ kan slechts in beperkte mate worden gebruikt, omdat de overgangen vloeiend zijn. Zelfs nadat blaren barsten en korstvorming vertonen, is het mogelijk dat er weer nieuwe blaren ontstaan.
Herpessymptomen tijdens reactivering
In tegenstelling tot de initiële infectie is de initiële fase van herpes bij een gereactiveerde uitbraak meestal veel zwakker en duurt slechts een paar uur.
De getroffenen hebben vaak helemaal geen symptomen voordat de daadwerkelijke tekenen van herpes verschijnen. Hoewel de uitbraak vaak minder ernstig is dan de initiële herpesinfectie, zijn het beloop en het soort symptomen hetzelfde.
Hoe lang duurt herpes?
Hoe lang de ziekte duurt, hangt ook af van het stadium van de ziekte. Bij een eerste infectie zijn de klachten vaak wat hardnekkiger; in het geval van reactivering is de afweer van het lichaam al bekend met het herpesvirus en krijgt de infectie sneller onder controle.
Als de herpessymptomen ongewoon lang aanhouden, kan er naast een immuundeficiëntie ook sprake zijn van een zogenaamde superinfectie. Dit is een extra bacteriële infectie van de aangetaste huidgebieden. Dit komt omdat de beschadigde huid een ideaal toegangspunt is voor bacteriën als de afweer van het lichaam verzwakt is.
Herpes bij kinderen
Het eerste optreden van herpes bij kinderen is vaak ernstiger dan bij volwassenen. Kinderen voelen zich vaak erg ellendig, met hoge koorts, vergelijkbaar met een ernstige verkoudheid of griep. De klassieke herpessymptomen komen niet noodzakelijkerwijs voor. Herpes bij zuigelingen en kinderen is daarom soms niet zo gemakkelijk te herkennen.
Een bijzondere vorm van herpes bij kinderen is gingivostomatitis herpetica, waarbij sprake is van een uitgesproken infectie in de mond. Soms worden ook volwassenen getroffen.
Meer hierover leest u in het artikel Herpes in de mond.
Speciale vormen van herpes en complicaties
Herpes op de huid
Het herpes simplex-virus kan worden overgedragen van de eigenlijke infectieplaats – bijvoorbeeld door te krabben – naar andere delen van de huid. Dit gebeurt bij voorkeur op gewonde of zeer dunne delen van de huid. Herpes op het ooglid en herpes op de rug komen bijvoorbeeld net zo vaak voor als herpes op de arm of herpes op de vinger.
Een speciaal geval is eczeem herpeticatum. Dit is een uitgebreidere herpesinfectie met snel barstende blaren bij patiënten die ook last hebben van huidziekten zoals neurodermitis of psoriasis. Een uitgesproken ziektegevoel is typisch.
Herpes op het oog
Herpes aan het oog is een speciaal geval. De virussen kunnen verschillende gebieden infecteren, zoals het ooglid of het hoornvlies, maar ook het netvlies. Er bestaat dan een risico op blindheid in het aangedane oog. Hoe u oculaire herpes herkent en hoe artsen dit behandelen, leest u in ons artikel Herpes aan het oog.
Herpes encefalitis
Herpes-encefalitis (ontsteking van de hersenen) kan ook worden veroorzaakt door het virus, meestal HSV-1. Als herpes zich in de hersenen bevindt, kan dit tot levensbedreigende complicaties leiden.
Gegeneraliseerde herpes simplex
Een andere complicatie is de gegeneraliseerde vorm van de ziekte. In dit geval komen de virussen in de bloedbaan terecht en vermenigvuldigen zich buitensporig (viremie). Artsen noemen ernstige vormen ook wel herpes simplex sepsis, d.w.z. bloedvergiftiging met herpesvirussen.
Gegeneraliseerde vormen komen meestal alleen voor bij hoogrisicopatiënten met een ernstig verzwakt immuunsysteem – bijvoorbeeld na chemotherapie of orgaantransplantaties.
Koortsblaasjes
Meer details over de meest voorkomende variant van herpes vindt u in de tekst Koortsblaasjes.
Genitale herpes
Herpes in het genitale gebied is bijzonder lastig en gaat meestal gepaard met een hoge mate van schaamte. De belangrijkste informatie over dit onderwerp kunt u lezen onder Genitale herpes.
Herpes in de mond
De eerste keer dat herpes bij kinderen voorkomt, leidt soms tot een uitgebreide infectie in de mond. Meer hierover onder Herpes in de mond.
Herpes tijdens de zwangerschap
Er zijn een paar dingen waarmee u rekening moet houden met betrekking tot herpes tijdens de zwangerschap. Meer informatie hierover vindt u onder Herpes tijdens de zwangerschap.
Hoe ontstaat een herpesinfectie?
Kinderen hebben vaak nauw lichamelijk contact, dus herpes is onder hen bijzonder besmettelijk. De vloeibare inhoud van de blaren is de belangrijkste oorzaak van herpesinfectie. Om deze reden is het nooit raadzaam om de herpesblaren door te prikken.
Risicofactoren voor herpes-reactivatie
Reactivering van herpes treedt meestal op wanneer het immuunsysteem verzwakt is of de zenuw waarlangs het virus zich verplaatst geïrriteerd is. Hier zijn veel redenen voor. Veel voorkomende oorzaken van herpes zijn
- Verkoudheid en griepachtige infecties
- Mentale en fysieke stress
- Bepaalde medicijnen, zoals cortison of chemotherapie
- Overmatige blootstelling aan UV-licht
- Hormonale veranderingen
- verwondingen
- Immunodeficiëntieziekte HIV
Verkoudheid verzwakt het immuunsysteem en moedigt sluimerende herpesvirussen uit de zenuwknopen aan om weer op de huid op te duiken. De herpessymptomen gaan dan vaak gepaard met koorts en worden daarom doorgaans “koortsblaasjes” genoemd. Koorts alleen veroorzaakt echter geen blaren.
Waarom krijg je vaak herpes na zonnebrand? Overmatige UV-straling irriteert niet alleen de huid, maar ook zenuwen en herpesvirussen kunnen hierdoor worden geactiveerd. Huidletsels bevorderen ook reactivering.
Maar niet iedereen die klaagt over ‘constante herpes’ heeft een immuundeficiëntie. Sommige mensen hebben vaker last van reactivaties dan anderen, zonder dat ze daar specifieke redenen voor kunnen vinden. Vooral stress, zowel fysiek als emotioneel, lijkt de voorkeur te geven aan herpes en frequente reactivaties.
Hoe wordt herpes gediagnosticeerd?
De arts herkent herpes meestal gemakkelijk op basis van de medische geschiedenis en symptomen van de patiënt. Vaak is een eenvoudige visuele diagnose voldoende. Afhankelijk van het getroffen lichaamsdeel is het in sommige gevallen zinvol om de ziekteverwekker in het laboratorium te identificeren.
Onderzoeksmethoden voor herpes
De volgende methoden zijn beschikbaar om soortgelijke ziekten uit te sluiten of om herpesvirussen te controleren op mogelijke resistentie tegen medicijnen:
Antilichaambepaling (serologie)
Wanneer het lichaam geconfronteerd wordt met een ziekteverwekker, maakt het gezonde immuunsysteem zogenaamde antilichamen aan. Deze spelen een belangrijke rol bij de vernietiging van ziekteverwekkers.
De detectie van bepaalde antistoffen duidt op een herpesinfectie, al is de testuitslag niet altijd doorslaggevend. Vooral bij immuungecompromitteerde patiënten worden soms geen herpesantilichamen gevonden, ook al is de patiënt geïnfecteerd.
Antistofbepaling helpt bij het bepalen van de verspreiding van de infectie in een bevolkingsgroep.
Antigeenbepaling
Directe virusdetectie met PCR
De meest nauwkeurige methode voor het betrouwbaar detecteren van herpesvirussen is de kunstmatige vermenigvuldiging van viraal DNA in het laboratorium. Zelfs met de kleinste hoeveelheden virus kan het genetische materiaal van het virus met deze methode worden vermenigvuldigd totdat het uiteindelijk detecteerbaar is. Artsen noemen deze methode polymerasekettingreactie (PCR).
Teelt van de herpesvirussen
De meest complexe detectiemethode is de kweek van herpesvirussen. Hiervoor wordt een monster in een kweekmedium geplaatst – door medicatie toe te voegen kan de reactie van de virussen worden getest en therapieën worden aangepast. Het is ook mogelijk om onderscheid te maken tussen HSV-1 en -2.
Hoe wordt herpes behandeld?
Hoe herpes precies wordt behandeld, leest u in de tekst Herpes: Behandeling
Home remedies voor herpes
Sommige patiënten gebruiken huismiddeltjes om herpes te behandelen. Welke huismiddeltjes er zijn en welke nuttig zijn, kunt u vinden in de tekst Huismiddeltjes voor herpes.
Kan herpes genezen worden?
Het herpes simplex-virus blijft na de eerste infectie levenslang in het lichaam aanwezig, zelfs als het zelden of nooit uitbreekt.
Als de herpessymptomen aanzienlijk langer dan twee weken aanhouden, is het raadzaam een arts te raadplegen om complicaties of ziekten met een soortgelijk uiterlijk uit te sluiten.
Wat moet worden vermeden tijdens een actieve herpesuitbraak?
Als u acuut last heeft van een herpes-uitbraak, is het raadzaam om op een aantal zaken te letten. Op deze manier is het mogelijk om de duur van de ziekte te beperken en onnodige verspreiding van het virus te voorkomen.
- Vermijd zoveel mogelijk het besmette gebied aan te raken.
- Was uw handen grondig nadat u een besmet gebied heeft aangeraakt.
- Als u contactlenzen draagt, draag dan een bril tijdens een herpes-uitbraak. Zo voorkom je dat het virus via een uitstrijkje in je oog terechtkomt.
- Deel geen glazen, servetten, handdoeken, bestek etc. met andere mensen tijdens een herpesinfectie.
- Gebruik een herpespleister om de herpes te bedekken en draag geen make-up. Dit komt omdat de virussen op het make-upgerei terechtkomen en zich verder kunnen verspreiden.
- Vermijd direct huidcontact, vooral kussen, met andere mensen.
- Als u herpes heeft, krab of prik dan niet aan de blaren en verwijder de korst niet.
Hoe kan herpes worden voorkomen?
Een sterk immuunsysteem is de belangrijkste manier om frequente herpesuitbraken (reactivaties) te voorkomen. Om dit te bevorderen is het raadzaam om op de volgende zaken te letten:
- Een gezond en uitgebalanceerd dieet
- Voldoende slaap
- Regelmatige lichaamsbeweging
- Stress verminderen
Goede huidverzorging is ook belangrijk bij koortsblaasjes. Vooral in het koude seizoen kan de juiste lipverzorging veel reactivaties voorkomen, omdat gesprongen, ruwe lippen de infectie gemakkelijker maken. In de zomer is het raadzaam om de lippen te beschermen tegen UV-schade met voldoende bescherming tegen de zon.
Bestaat er een herpesvaccinatie?
Een effectieve, regelmatig gebruikte vaccinatie tegen het herpes simplex-virus bestaat nog niet. Omdat het type 1 herpes simplex-virus slechts minimaal verschilt van type 2, zou een effectief vaccin automatisch effectief zijn tegen beide typen.
