Kort overzicht
- Wat is lupus erythematosus? Zeldzame chronische inflammatoire auto-immuunziekte die vooral jonge vrouwen treft. Twee hoofdvormen: Cutane lupus erythematosus (CLE) en systemische lupus erythematosus (SLE).
- Symptomen: CLE tast alleen de huid aan met typische vlindervormige huidveranderingen op delen van het lichaam die aan de zon worden blootgesteld, SLE tast bovendien inwendige organen aan (bijv. nierontsteking, gewrichtspijn).
- Oorzaken & risicofactoren: De vermoedelijke oorzaak is een aandoening van het immuunsysteem. Factoren zoals UV-licht, medicijnen, hormonale veranderingen, stress en infecties kunnen de ziekte bevorderen of terugval veroorzaken.
- Onderzoeken: Verzameling van medische geschiedenis, huid- en bloedonderzoeken. Bij vermoeden van SLE: aanvullend onderzoek van de inwendige organen.
- Behandeling: Consistente UV-bescherming, medicatie (cortison, andere immunosuppressiva, enz.), vermijden van stress, voorkomen van infecties.
Lupus erythematosus (vlindermos) is een auto-immuunziekte uit de groep collagenosen die gewoonlijk met recidieven verloopt. Dit zijn bindweefselziekten die behoren tot de inflammatoire reumatische aandoeningen.
- Cutane lupus erythematosus (CLE)
- Systemische lupus erythematosus (SLE)
Daarnaast zijn er enkele zeldzamere vormen van lupus. Deze omvatten neonatale lupus erythematosus (NLE) en door geneesmiddelen geïnduceerde lupus erythematosus (DILE).
Cutane lupus erythematosus
CLE heeft meestal uitsluitend invloed op de huid. Het komt voor in verschillende subtypen:
- Acute cutane lupus erythematosus (ACLE)
- Subacute cutane lupus erythematosus (SCLE)
- Chronische cutane lupus erythematosus (CCLE) – met drie subtypen, waarvan de meest voorkomende discoïde lupus erythematosus (DLE) is.
- Intermitterende cutane lupus erythematosus (ICLE) – met één subtype.
Systemische lupus erythematosus (SLE)
Bij deze variant van lupus worden naast de huid ook verschillende inwendige organen aangetast. Ontstekingen van de nieren, longen en het hart komen bijvoorbeeld vaak voor. Zeer veel patiënten ontwikkelen ook gewrichtspijn. Bovendien kunnen de spieren worden aangetast. Over het algemeen kan het verloop van de ziekte sterk variëren van patiënt tot patiënt.
U kunt meer leren over deze vorm van lupusziekte in het artikel Systemische lupus erythematosus.
Lupus erythematosus: incidentie
Lupus erythematosus komt wereldwijd veel voor, maar is zeldzaam. Over het geheel genomen komt de auto-immuunziekte voor bij ongeveer 100 op de 100,000 mensen (wat overeenkomt met 0.1 procent van de bevolking). Vrouwen in de vruchtbare leeftijd worden het vaakst getroffen.
Lupus erythematosus: symptomen
Discoïde lupus erythematosus (DLE)
De roodachtig schilferige huidlaesies verspreiden zich naar buiten, terwijl ze vanuit het midden langzaam genezen met het loslaten van de schubben. Aan de onderkant van de losse schubben is een geile plug te zien. Dit zogenaamde ‘tapestry nail-fenomeen’ is typerend voor discoïde lupus erythematosus. De huidgebieden onder de losse schubben zijn dun, glanzend, wit en – op de harige kop – haarloos.
Subacute cutane lupus erythematosus (SCLE).
Het neemt een tussenpositie in tussen cutane lupus (met de schijfvormige vorm als de meest voorkomende subgroep) en systemische lupus:
Ten tweede kunnen bij subacute cutane lupus erythematosus ook de inwendige organen worden aangetast en kunnen specifieke antilichamen in het bloed worden gedetecteerd – deze twee lupussymptomen zijn overigens typerend voor systemische lupus erythematosus.
Systemische lupus erythematosus
Lees meer over het brede scala aan lupussymptomen die verband houden met deze vorm van de ziekte in het artikel Systemische lupus erythematosus.
Lupus erythematosus: hoe gevaarlijk is de ziekte?
Volgens de huidige kennis is cutane lupus erythematosus niet te genezen. Met de juiste therapie, inclusief zorgvuldige UV-bescherming van de huid, kunnen de symptomen echter meestal goed onder controle worden gehouden.
Het beloop en de prognose van systemische lupus erythematosus (SLE) hangen voornamelijk af van welke inwendige organen zijn aangetast en in welke mate. Als de nieren, het hart en de longen ook betrokken zijn, verloopt SLE vaak ernstig. In individuele gevallen kan lupus zelfs dodelijk zijn. De meeste SLE-patiënten hebben echter een normale levensverwachting.
Lupus erythematosus: oorzaken en risicofactoren
UV-licht moet hier in de eerste plaats worden genoemd. Andere mogelijke beïnvloedende factoren zijn hormonale invloeden, aangezien lupus erythematosus veel vaker voorkomt bij vrouwen en meisjes dan bij mannen en jongens (bij het vrouwelijk geslacht is de hormoonhuishouding onderhevig aan grotere schommelingen dan bij het mannelijk geslacht). Bovendien kunnen andere factoren, zoals stress en infecties, ook een terugval veroorzaken.
Lupus erythematosus: onderzoeken en diagnose
Huidonderzoek
Typische huidveranderingen komen voor bij de verschillende vormen van lupusziekte. Een lupustest door een dermatoloog is daarom belangrijk voor de diagnose. Hiervoor neemt de arts een weefselmonster (huidbiopsie) van de aangetaste huidgebieden. Vervolgens wordt dit in het laboratorium met verschillende methoden nader onderzocht.
Verdere onderzoeken
Bloedonderzoek kan ook belangrijke informatie opleveren over de auto-immuunziekte. Bij systemische lupus erythematosus en in de meeste gevallen van subacute cutane lupus erythematosus kunnen bijvoorbeeld specifieke antilichamen in het bloed worden gedetecteerd.
Lees meer over de uitgebreide diagnose van deze vorm van lupus in het artikel Systemische lupus erythematosus.
Lupus erythematosus: behandeling
De behandeling van lupus erythematosus hangt af van de vorm en de ernst van de ziekte.
Cutane lupus erythematosus: therapie
Lokale therapie
Door middel van lokale (topische) therapie worden de inflammatoire huidveranderingen bij cutane lupus erythematosus specifiek uitwendig behandeld:
- plaatselijke glucocorticoïden (“cortison”): Afgebakende gebieden met huidveranderingen worden bij voorkeur behandeld met plaatselijke cortisonpreparaten (bijv. cortisonzalf). Vanwege de mogelijke bijwerkingen moet de toepassing zo kort mogelijk zijn.
- Topische retinoïden: Lokale behandeling met deze derivaten van vitamine A-zuur (zoals tazaroteen, tretinoïne) wordt overwogen in ernstige gevallen van cutane lupus erythematosus.
- Koudebehandeling, lasertherapie: Als andere behandelingsmaatregelen niet helpen tegen de huidveranderingen, adviseren artsen in geselecteerde gevallen een koudebehandeling (cryotherapie) of lasertherapie.
Systemische therapie
- Antimalariamiddelen: Middelen zoals chloroquine of hydroxychloroquine behoren tot de belangrijkste basismedicijnen voor cutane lupus. Vanwege het risico op netvliesbeschadiging is regelmatig oogonderzoek tijdens de behandeling raadzaam.
- Glucocorticoïden: Het gebruik van cortisonpreparaten moet in de tijd worden beperkt vanwege de mogelijke bijwerkingen. De behandeling moet zo snel mogelijk worden stopgezet door de dosis geleidelijk te verlagen (afbouwen van de behandeling).
- Retinoïden: In bepaalde gevallen van huidlupus kan het gebruik van retinoïden nuttig zijn. Ze worden ook bij voorkeur gecombineerd met antimalariamiddelen.
- Dapsone: Dit antibacteriële en ontstekingsremmende middel wordt door artsen voorgeschreven voor de bulleuze vorm van cutane lupus erythematosus (behalve in Zwitserland, waar momenteel geen dapsongeneesmiddelen zijn geregistreerd).
Bij patiënten die momenteel zwanger zijn of borstvoeding geven, mogen bepaalde geneesmiddelen niet worden gebruikt (bijvoorbeeld retinoïden). De behandelend arts moet hiermee rekening houden bij het plannen van de therapie.
Verdere maatregelen
De behandeling van cutane lupus erythematosus omvat een consistente bescherming tegen licht: patiënten moeten direct zonlicht vermijden en zonnebrandmiddelen gebruiken met een hoge beschermingsfactor tegen UV-A- en UV-B-straling. Kunstmatige UV-bronnen (zoals in zonnestudio's) zijn eveneens ongunstig.
Het wordt ook sterk aangeraden om zich te onthouden van actief en passief roken. Nicotineconsumptie wordt beschouwd als een risicofactor voor cutane lupus erythematosus.
Systemische lupus erythematosus: therapie
De behandeling van systemische lupus erythematosus is uitgebreider omdat naast de huid ook de inwendige organen worden aangetast. Welke organen zijn aangetast en hoe ernstig de ziekte is, kan van patiënt tot patiënt verschillen. Dienovereenkomstig wordt de behandeling individueel aangepast.
Meer hierover leest u in het artikel Systemische lupus erythematosus.
Lupus erythematosus: preventie
Naast stress omvat dit vooral intens UV-licht (zon, kunstmatige UV-bronnen zoals in zonnebanken). U moet deze vermijden, zelfs als u de ziekte heeft, omdat lupus erythematosus de huid gevoeliger maakt voor zonlicht.
Het innemen van vitamine D kan ook preventief nuttig zijn, in overleg met een arts.
Over de bijzonderheden van vaccinatie bij immuungecompromitteerde patiënten kunt u lezen in het artikel Immunosuppressie en vaccinatie.
Lupus erythematosus en voeding
Een uitgebalanceerd dieet kan enkele van de begeleidende symptomen van systemische lupus erythematosus verlichten. Gewrichtspijn kan bijvoorbeeld worden voorkomen door regelmatig vis aan het dieet toe te voegen.
