Kort overzicht
- Symptomen: Waaronder koorts, zwakte, vermoeidheid en pijn in de grote gewrichten
- Oorzaken en risicofactoren: Bepaalde bacteriën, zogenaamde bèta-hemolytische groep A-streptokokken
- Diagnose: Aan de hand van de Jones-criteria, keeluitstrijkje, bloedonderzoek, onder andere
- Behandeling: antibioticatherapie, ontstekingsremmende en pijnstillende medicijnen, steroïden
- Verloop van de ziekte en prognose: Bij behandeling in een vroeg stadium is de prognose goed. Gevolgschade (bijvoorbeeld aan het hart) kan onomkeerbaar zijn.
- Preventie: tijdige antibioticabehandeling voor streptokokkeninfectie
Wat is reumatische koorts?
Reumatische koorts is een auto-immuunreactie die wordt veroorzaakt door bepaalde bacteriën die bekend staan als bèta-hemolytische streptokokken. Wanneer besmet met deze ziekteverwekkers, valt het lichaamseigen immuunsysteem ze aan en richt zich op bepaalde oppervlaktestructuren van de bacteriën.
Als het immuunsysteem antistoffen tegen een bepaalde ziekteverwekker heeft gevormd, blijven deze voor langere tijd in het lichaam aanwezig, ook al is de ziekte zelf al genezen. Zo kan het immuunsysteem nieuwe infecties met dezelfde ziekteverwekker snel en effectief tegengaan.
Het komt echter soms voor dat antilichamen niet alleen vreemd materiaal herkennen, maar zich ook per ongeluk binden aan de lichaamseigen structuren, bijvoorbeeld het oppervlak van de hartkleppen. Dit weefsel wordt dus gemarkeerd als vreemd voor de rest van het immuunsysteem en er vindt een defensieve reactie tegen het eigen lichaam van de patiënt plaats. Dit wordt een auto-immuunreactie genoemd, dat wil zeggen een reactie tegen zichzelf.
Bij reumatische koorts worden vooral hart-, gewrichts- en huidcellen getroffen door de verkeerd gerichte immuunreactie.
Hoe vaak komt reumatische koorts voor?
Slechts een zeer klein deel van de mensen die besmet raken met bèta-hemolytische streptokokken ontwikkelt reumatische koorts.
In landen met goede medische zorg kan deze complicatie vaak worden voorkomen met de juiste behandeling. In veel ontwikkelingslanden komt reumatische koorts echter veel vaker voor en is het de meest voorkomende oorzaak van hartziekten bij kinderen.
Wereldwijd krijgen jaarlijks iets minder dan een half miljoen mensen reumatische koorts, vooral kinderen en adolescenten tussen de drie en zestien jaar.
Wat zijn de symptomen?
Deze langdurige en later optredende symptomen worden meestal veroorzaakt door structurele schade aan de organen, die moeilijk te voorkomen is.
Acute reumatische koorts
Acute reumatische koorts treedt meestal enkele weken na de streptokokkeninfectie op. De ziekte manifesteert zich heel anders en is niet gemakkelijk te herkennen, omdat niet alle symptomen altijd even duidelijk lijken.
Veel patiënten komen naar de dokter met koorts, hoofdpijn, zwakte en vermoeidheid. Jonge kinderen klagen soms ook over buikpijn. Pijn in de grote gewrichten, zoals de knie, heup of schouder, zijn ook typische symptomen van reumatische koorts. De gewrichten doen vaak niet alleen pijn, maar zijn ook rood en gezwollen.
Ten slotte kan het immuunsysteem het zenuwstelsel aanvallen tijdens reumatische koorts. Dit kan leiden tot persoonlijkheidsveranderingen, spierzwakte, evenwichtsproblemen en stoornissen in de fijne motoriek.
Als de hersenen worden aangetast, kan er een speciale bewegingsstoornis ontstaan, bekend als de chorea van Sydenham. Kinderen worden veel vaker door dit neurologische syndroom getroffen dan volwassen patiënten.
Ongecontroleerde, doelloze bewegingen zijn typerend voor Sydenhams chorea. De kinderen gedragen zich onhandig, ze morsen bijvoorbeeld soep of breken borden. In tegenstelling tot een hartontsteking genezen de neurologische symptomen meestal zonder enige gevolgen. De chorea van Sydenham duurt bijvoorbeeld meestal maar een paar maanden.
Welke late effecten zijn mogelijk?
Zelfs op oudere leeftijd kunnen ze last hebben van terugkerende aanvallen met toenemende fysieke beperkingen. Het is echter onwaarschijnlijk dat reumatische koorts voor het eerst volwassenen zal treffen zonder dat dit in de kindertijd heeft plaatsgevonden.
Schade aan het hart als gevolg van reumatische koorts komt relatief vaak voor en duurt vaak een leven lang. Tot 60 procent van alle getroffenen vertoont langdurige schade aan het hart.
Dit treft vooral patiënten bij wie de diagnose te laat wordt gesteld of die geen behandeling hebben gekregen. Het immuunsysteem valt vooral de hartkleppen aan. Deze functioneren als een klep en zorgen ervoor dat het hart het bloed continu in één richting pompt. Als de hartkleppen beschadigd raken, leidt dit tot chronische overbelasting en uiteindelijk tot pompfalen van het hart.
Reumatische koorts: oorzaken en risicofactoren
Het resultaat is een felrood slijmvlies in de keel met kleine gele plaques (streptokokkenangina). Streptokokken zijn ook verantwoordelijk voor de kinderziekte roodvonk, evenals voor verschillende huidinfecties.
Waarom reumatische koorts bij sommige mensen optreedt na een streptokokkeninfectie en bij anderen niet, is niet helemaal duidelijk. Er wordt aangenomen dat een bepaalde gevoeligheid voor een dergelijke valse reactie van het immuunsysteem erfelijk is.
Leeftijd is ook een belangrijke risicofactor. Reumatische koorts komt veel vaker voor bij kinderen dan bij ouderen. Dit risico is vooral groot tussen de leeftijd van vijf en vijftien jaar, omdat keelinfecties met streptokokken in deze periode vaker voorkomen.
Onderzoeken en diagnose
De arts denkt altijd aan reumatische koorts als een kind of jongere binnenkomt met hoge koorts en gewrichtspijn en de afgelopen weken ook keelpijn heeft gehad. Het is echter niet altijd gemakkelijk om reumatische koorts te herkennen, omdat de symptomen zich bij veel patiënten heel anders uiten.
De zogenaamde Jones-criteria, die al in 1944 werden ontwikkeld, dienen als diagnostisch hulpmiddel voor artsen. Ze beschrijven symptomen die samen duiden op reumatische koorts. De belangrijkste criteria omvatten
- Gewrichtspijn als gevolg van gewrichtsontsteking (artritis)
- Carditis (ontsteking van de hartspier)
- Huiduitslag (vooral op de romp)
- Kleine knobbeltjes onder de huid (vooral op de ellebogen, polsen, knieën en achillespezen)
- Chorea Sydenham (bewegingsstoornis)
Daarnaast zijn er enkele secundaire criteria, zoals verhoogde ontstekingsniveaus in het bloed, koorts, elektrocardiografische veranderingen of tekenen van streptokokken in de afgelopen weken.
Als er al symptomen van reumatische koorts aanwezig zijn, maar de acute keelontsteking al genezen is, zijn er andere manieren om de ziekteverwekker op te sporen. Met de zogenaamde antistreptolysine-titer (ASL-titer) en de anti-DNase B-titer (ADB-titer) kunnen in het bloed tekenen van een immuunreactie tegen de triggerende bacteriën worden gevonden.
De diagnose reumatische koorts wordt gesteld volgens een specifieke beslissingscatalogus met behulp van de Jones-criteria. Over het algemeen geldt dat hoe meer factoren vervuld zijn, des te waarschijnlijker het is dat er sprake is van reumatische koorts, waarbij de belangrijkste criteria zwaarder wegen.
Verdere klinische onderzoeken en beeldvormende onderzoeken helpen de diagnose vast te stellen. De arts maakt gebruik van echografie en elektrocardiografie (ECG) om mogelijke hartschade te beoordelen.
Reumatische koorts: behandeling
Het belangrijkste antibioticum in de strijd tegen reumatische koorts is penicilline. Afhankelijk van het geval kunnen ook andere antibiotica zoals cefalosporines of macroliden worden gebruikt. De arts kan ook pijnstillende medicijnen (analgetica) voorschrijven.
Als het hart betrokken is, zal de arts ook ontstekingsremmende medicijnen voorschrijven, zoals ibuprofen of naproxen, zodra de diagnose is bevestigd. Als het hart ernstig wordt aangetast, zal de arts ook steroïden voorschrijven. Of ze op de lange termijn verbetering brengen of alleen de symptomen acuut bestrijden, is controversieel. Het is ook belangrijk dat patiënten elke fysieke inspanning vermijden.
Als de hartkleppen op de langere termijn verstopt raken, kan een operatie nodig zijn om de hartklep opnieuw te openen of volledig te vervangen. Artsen voeren een dergelijke operatie echter pas minimaal een jaar na de acute ontstekingsfase uit.
Ook kan het voor getroffenen nodig zijn om de rest van hun leven antibiotica te gebruiken tijdens invasieve, dat wil zeggen chirurgische ingrepen (bijvoorbeeld in de nasopharynx, op de tanden of op de huid). Dit is om te voorkomen dat bacteriën die tijdelijk in de bloedbaan terechtkomen, zich aan het hart hechten.
Verloop van de ziekte en prognose
Het beloop en de prognose van reumatische koorts hangen vooral af van hoe snel een arts de koorts herkent en adequaat behandelt.
Als reumatische koorts zich nog in een vroeg stadium bevindt, is de prognose goed. Het geneest meestal zonder verdere problemen. De gewrichtspijn verdwijnt ook over een langere periode.
Als er echter al hartschade is opgetreden, kan dit meestal niet meer worden gerepareerd. Bovendien bestaat er een verhoogd risico op een nieuwe aanval van reumatische koorts, wat de schade kan verergeren.
het voorkomen
Als bij een streptokokkeninfectie een antibioticakuur wordt gegeven terwijl de keel nog ontstoken is, kan reumatische koorts meestal worden vermeden.
