Kort overzicht
- Symptomen: Meestal hevige buikpijn, misselijkheid en braken, opgezwollen buik, mogelijk koorts, slechte algemene toestand.
- Ziekteverloop en prognose: Darmobstructie is een levensbedreigende noodsituatie! Hoe eerder het wordt behandeld, hoe groter de overlevingskansen.
- Behandeling: Shocktherapie, vochttoevoer via veneus infuus, lediging van de darm via maag- of dunne darmsonde, medicatie (pijnstillers, middelen tegen misselijkheid en braken, antibiotica etc.); indien nodig operatieve verwijdering van de obstructie, kunstmatige anus.
- Oorzaken en risicofactoren: mechanische obstructies zoals tumoren, littekenvorming, darmbeknelling bij liesbreuk, verlamming of verkramping van de darmwand
- Onderzoek en diagnose: patiëntinterview (geschiedenis), lichamelijk onderzoek, beeldvormingsprocedures (röntgenfoto, echografie, computertomografie indien nodig)
- Preventie: Er is geen algemene preventie bekend. Maatregelen ter ondersteuning van een regelmatige spijsvertering zijn raadzaam.
Darmobstructie (ileus) wordt beschreven als een onderbreking van de doorgang door de dunne of dikke darm. Het voorbereidende stadium van ileus wordt subileus genoemd. Het is een klinisch nog niet volledig ontwikkelde darmobstructie.
Als de darm de inhoud niet meer zoals gewoonlijk kan doorgeven, vermenigvuldigen bacteriën zich daar. Als ze in de bloedbaan terechtkomen, bestaat het risico op bloedvergiftiging (sepsis). Door de ophoping van voedselresten en de vorming van gas zet de darm flink uit. De wand wordt dun en vatbaar voor scheuren en gaten.
Er bestaat een risico op lekkage van de darminhoud en peritonitis.
Tegelijkertijd neemt de darm bij een ileus niet langer bloedzouten (elektrolyten) en vloeistoffen die belangrijk zijn voor het lichaam op in de bloedbaan. Dit verhoogt het risico op een shock in de bloedsomloop.
Wat zijn de symptomen van darmobstructie?
Mechanische ileus: symptomen
Symptomen van darmobstructie bij het mechanische type zijn:
- Hevige, krampende (koliekachtige) buikpijn die in golven toeneemt en afneemt
- Acute wind- en ontlastingsretentie
- Misselijkheid en overgeven
- Opgeblazen buik
- Verhoogde darmwind (winderigheid)
- boeren
- Versnelde hartslag
- Fever
Bij beknelde ileus (dwz als gevolg van darmimpact of wurging) wordt het aangetaste deel van de darm niet langer van bloed voorzien. De pijn is dan blijvend. Bovendien daalt de bloeddruk, versnelt de hartslag en moeten de getroffen personen hevig braken – in extreme gevallen zelfs ontlasting (braken van ontlasting).
Paralytische darmobstructie: symptomen
Symptomen van darmobstructie bij het paralytische (verlamde) type zijn minder ernstig en treden pas later op. Het is waar dat patiënten bij deze vorm van darmobstructie ook last hebben van klachten als misselijkheid en braken. Omdat de darm verlamd is, zijn er echter geen darmgeluiden hoorbaar. Artsen spreken dan ook van “ernstige of doodse stilte”.
Als symptoom van paralytische ileus braken getroffen personen soms de darminhoud uit naarmate deze vordert.
Locatie van de ileus beïnvloedt de symptomen
De symptomen verschillen afhankelijk van in welk deel van de darm de darmobstructie optreedt. Hoe hoger het in de darm zit (zoals in de dunne darm), hoe eerder en ernstiger de getroffen persoon braakt. Vaak is bij een hoge darmobstructie in eerste instantie nog stoelgang mogelijk.
In het geval van een diepe darmobstructie beginnen de symptomen geleidelijker met verlies van eetlust, een gevoel van volheid, misselijkheid en toenemende buikomvang.
Naarmate het vordert, treedt ook braken op.
Darmobstructie of constipatie?
Soms lijken de symptomen van aanhoudende constipatie op die van darmobstructie, zoals koliekachtige buikpijn of een opgezwollen buik. Tijdens het onderzoek verduidelijkt een arts wat het probleem is en start de juiste behandeling voor het specifieke geval.
Wat is de levensverwachting bij een darmobstructie?
Hoe eerder een darmobstructie wordt ontdekt, hoe beter deze kan worden behandeld. Zonder behandeling is ileus levensbedreigend. Levensbedreigende complicaties van darmobstructie omvatten zaken als:
- Doorbraak van de darmwand (perforatie).
- Bacteriële toxine komt via de darm in de bloedbaan terecht (bloedvergiftiging = sepsis)
- Bloedsomloop of multi-orgaanfalen als gevolg van sepsis
- Shock als gevolg van vocht- en elektrolytentekort
Doordat de voedselpulp in de darm achterblijft, neemt de druk op de darmwand gevaarlijk toe. Het gevoelige slijmvlies is gewond (mucosale erosies). Er bestaat een risico dat delen van de darmwand afsterven (darmwandnecrose). Bacteriën migreren er vervolgens doorheen en veroorzaken peritonitis.
Het sterftecijfer voor darmobstructie bedraagt vijf tot 25 procent. Elk uur dat verstrijkt zonder behandeling verhoogt het risico op overlijden met ongeveer één procent.
Hoe wordt darmobstructie behandeld?
De behandeling hangt af van de oorzaak van de darmobstructie en in welk deel van de darm deze voorkomt. Conservatieve maatregelen zijn vaak voldoende. In ieder geval dient de patiënt voorlopig af te zien van eten en drinken. Meestal krijgt hij of zij een maag- of dunne darmsonde om de achtergebleven darminhoud af te voeren.
Patiënten krijgen ook een infuus (veneus infuus) om het lichaam snel van voedingsstoffen en vloeistoffen te voorzien. Geneesmiddelen (bijvoorbeeld tegen misselijkheid en braken) kunnen ook rechtstreeks in de bloedbaan worden toegediend. Om de urineproductie onder controle te houden, plaatst de arts soms een blaaskatheter.
Andere conservatieve maatregelen die nuttig kunnen zijn bij de behandeling van darmobstructie zijn onder meer klysma's, warme en vochtige buikkompressen en de toediening van medicijnen om de darmperistaltiek te stimuleren.
Na de operatie krijgt de patiënt een aantal dagen een infuus. Pas na de eerste stoelgang begint men de stoelgang langzaam in beweging te krijgen – eerst met thee, dan met vloeistof en later met gezeefd voedsel. Tenslotte is na ongeveer tien dagen licht verteerbaar voedsel in de vorm van beschuit, bananen of aardappelen toegestaan.
Wat zijn de oorzaken van darmobstructie?
Er zijn verschillende oorzaken van darmobstructie. In principe worden de volgende hoofdgroepen van een ileus onderscheiden:
- Mechanische darmobstructie: meest voorkomende vorm van darmobstructie als gevolg van een mechanische obstructie, bijvoorbeeld tumoren, verklevingen of verklevingen, vreemde voorwerpen of beknelling van de darm
- Functionele darmobstructie: darmobstructie als gevolg van een aandoening van de darmspieren. Het gaat hierbij vooral om paralytische ileus (oorzaak: verlamming van de darmspieren). In zeldzame gevallen treedt spastische ileus (oorzaak: spasmen van de darmspieren) op.
Mechanische ileus
Een mechanische darmobstructie wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door verwurging van de bloedvaten die de darm voeden (verstrikte ileus). Dit gebeurt bijvoorbeeld bij een liesbreuk waarbij een stukje darm vastzit in de herniale opening (opsluiting). Een wurgingileus ontstaat echter ook wanneer de darm om zijn eigen as draait (volvulus) of wanneer een stukje darm het volgende darmsegment overlapt (invaginatie).
In andere gevallen is mechanische darmobstructie het gevolg van obstructie van het darmlumen, bijvoorbeeld door een vreemd lichaam, wormen of een tumor (zoals darmkanker). Ook harde fecale stenen verstoppen soms de darm (preciezer gezegd: dikke darm).
Soms is een mechanische darmobstructie te wijten aan een vernauwing van het darmlumen van buitenaf. Een mogelijke oorzaak zijn verklevingen in de buikholte als gevolg van een ontsteking of operatie. Dergelijke verklevingen worden ‘briden’ genoemd en daarom wordt dit ook wel ‘bridenileus’ genoemd.
Ook tumoren in de buikholte drukken soms zo op de darm dat de darmpassage belemmerd of onderbroken wordt. Dit gebeurt bijvoorbeeld in sommige gevallen van uitgebreide kanker van het peritoneum (peritoneale carcinomatose).
Vaak zijn suizende darmgeluiden, ook wel peristaltiek genoemd, hoorbaar als er van buitenaf hard op de darm wordt gedrukt. De geluiden ontstaan wanneer de voedselpulp met druk door de vernauwing in de darm wordt geperst.
Pathologische processen in de darmwand, zoals bij chronische inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, colitis ulcerosa) of ontstoken darmuitsteeksels (diverticulitis) zijn ook mogelijke oorzaken van mechanische darmobstructie.
In tegenstelling tot mechanische darmobstructie is het bij paralytische ileus geen obstructie die het verdere transport van de voedselpulp blokkeert, maar een verlamming van de darmspieren.
Deze verlamming is bijvoorbeeld het gevolg van vasculaire occlusie, zoals bloedstolsels (trombi). In dit geval spreken deskundigen van primaire paralytische ileus.
Vaker komt secundaire paralytische ileus voor: in dit geval worden de darmspieren verlamd door mechanische prikkels, bijvoorbeeld als gevolg van een operatie of ernstige buikziekten (zoals peritonitis of blindedarmontsteking).
Meer informatie over de oorzaken, tekenen en behandeling van darmobstructie als gevolg van verlamming van de darmwand kunt u lezen in het artikel Paralytische ileus.
Spastische ileus
Darmobstructie bij ouderen
Ouderen hebben vaker last van chronische obstipatie, waardoor ze soms het risico lopen op darmobstructie. Het risico is groter voor senioren omdat zij vaker last hebben van ziekten (zoals diabetes mellitus) of medicijnen gebruiken (zoals bepaalde pijnstillers) die constipatie en ileus bevorderen.
Ouderen drinken vaak onvoldoende vocht, bewegen minder en hun spijsvertering verloopt trager. Het is daarom bijzonder belangrijk dat ouderen zelf – of, in het geval van zorgbehoevende, hun familieleden en zorgverleners – hun normale spijsvertering in de gaten houden.
In het geval van chronische obstipatie wenden sommige mensen zich tot laxeermiddelen. Bepaalde laxeermiddelen beroven het lichaam echter van vocht en leiden op de lange termijn tot gewenning – op de langere termijn bestaat het risico dat constipatie verergert. Het is daarom raadzaam om laxeermiddelen alleen in overleg met een arts te gebruiken.
Intestinale obstructie bij zuigelingen
Darmobstructie komt soms ook bij baby's voor. Eén reden is bijvoorbeeld dat een deel van de darm vanaf de geboorte geblokkeerd is (darmatresie). Een andere mogelijke oorzaak is dat de eerste, harde ontlasting (meconium) van de pasgeborene de darm blokkeert. Artsen noemen dit meconiumileus.
Het meconium bestaat onder meer uit haar-, huid- en slijmvliescellen die in de baarmoeder zijn ingeslikt.
Meconium ileus is meestal een vroege indicatie van een aangeboren stofwisselingsziekte, cystische fibrose.
Darmobstructie: onderzoeken en diagnose
Bij een vermoeden van een darmobstructie zal de arts de patiënt uitvoerig vragen stellen over zijn of haar medische voorgeschiedenis (anamnese): Hij vraagt onder meer hoe lang de klachten al bestaan, waar de pijn precies optreedt, wanneer de ontlasting en de stoelgang duren opgetreden en of de patiënt een buikoperatie heeft ondergaan.
Als er darmgeluiden worden gehoord, is de kans groter dat dit op een mechanische darmobstructie duidt. Bij afwezigheid van darmgeluiden (“ernstige/doodse stilte in de buik”) is er daarentegen waarschijnlijk sprake van paralytische ileus.
Bij lichamelijk onderzoek bij darmobstructie houdt de arts ook in dat de arts met een vinger via de anus de endeldarm palpeert (rectaal onderzoek).
Met behulp van röntgenonderzoek kan een ileus in beeld worden gebracht. Al vier tot vijf uur na het begin van de ileus laten de röntgenfoto’s uitgezette darmlussen zien die vocht bevatten.
Als er een vermoeden bestaat van een dikke darmobstructie, krijgt de patiënt vóór de röntgenfoto vaak een klysma met contrastmiddel. Op de afbeeldingen is precies te zien waar de obstructie zich bevindt.
In bepaalde gevallen is een computertomografie (CT)-scan nuttig, bijvoorbeeld bij vermoeden van tumoren of ter voorbereiding op een chirurgische behandeling.
Darmobstructie: preventie
Darmobstructie of de verschillende oorzaken ervan kunnen over het algemeen niet worden voorkomen. Sommige maatregelen zijn echter nuttig voor een regelmatige stoelgang. Deze omvatten een vezelrijk dieet met veel fruit, groenten en volle granen. Vezels stimuleren de darmactiviteit.
Voldoende vochtinname (1.5 tot 2 liter per dag) en regelmatige lichaamsbeweging zijn ook belangrijk voor een regelmatige spijsvertering.
Na een buikoperatie ontstaan er soms verklevingen in de buikholte, die soms een ileus kunnen veroorzaken. Na een buikoperatie is het daarom raadzaam om te letten op mogelijke tekenen van darmobstructie (buikpijn, geen stoelgang kunnen krijgen, etc.) en indien nodig in een vroeg stadium een arts te raadplegen.