Bacteriële vaginose: symptomen en therapie

Kort overzicht

  • Wat is bacteriële vaginose? Verstoring van het evenwicht van de natuurlijke vaginale flora door de proliferatie van potentieel pathogene bacteriën, waardoor de ‘goede’ bacteriën worden verdrongen.
  • Symptomen: Vaak geen. In andere gevallen voornamelijk dunne, grijsachtig witte afscheiding die onaangenaam ruikt (“visachtig”). Incidentele tekenen van ontsteking zoals roodheid, branderigheid en jeuk. Mogelijk ook pijn tijdens seks of plassen.
  • Diagnose: gynaecologisch onderzoek, uitstrijkje (inclusief pH-waardebepaling, detectie van “sleutelcellen”)
  • Behandeling: Noodzakelijk bij klachten en tijdens de zwangerschap. Meestal toediening van antibiotica, die lokaal en oraal (in de vorm van tabletten) kunnen worden gebruikt.
  • Prognose: Soms geneest bacteriële vaginose vanzelf. De behandeling is meestal succesvol, maar de kans op terugval is groot.

Bacteriële vaginose: beschrijving

Bacteriële vaginose (BV) is een onbalans in de samenstelling van de bacteriën die van nature in de vagina leven (fysiologische vaginale flora) – potentieel pathogene ziektekiemen hebben de overhand gekregen en ‘goede’ bacteriën zijn teruggedrongen.

Verschillende invloeden kunnen echter het natuurlijke vaginale milieu verstoren, waardoor potentieel pathogene bacteriën zich kunnen vermenigvuldigen en de ‘goede’ Döderlein-bacteriën kunnen verdringen. Afhankelijk van de individuele patiënt vormen ze waarschijnlijk een biofilm op de vaginawand die uit verschillende ziektekiemen bestaat – er heeft zich bacteriële vaginose ontwikkeld.

Gardnerella geeft een verhoogde hoeveelheid aminen af. Deze stoffen veroorzaken bij getroffen vrouwen de visgeur van vaginale afscheiding. Dit is de reden waarom bacteriële vaginose ook bekend staat als amine vaginose of amine colpitis. De term colpitis beschrijft over het algemeen een ontsteking van het vaginale slijmvlies.

Geen seksueel overdraagbare ziekte

De vaginale infectie met Gardnerella & Co. is geen klassieke seksueel overdraagbare aandoening (SOA). Deskundigen discussiëren echter al enkele jaren steeds vaker over de mogelijkheid van seksuele overdracht. Deze veronderstelling wordt ondersteund door het feit dat koppels van hetzelfde geslacht in 90 procent van de gevallen een bacteriële vaginose gemeen hebben.

Bacteriële vaginose: frequentie

Bacteriële vaginose is de meest voorkomende vorm van vaginale infectie. In Europa worden naar schatting vijf op de tien vrouwen in de vruchtbare leeftijd getroffen. Onder zwangere vrouwen bedraagt ​​dit aandeel tien tot twintig procent. Onder vrouwen die in een kliniek worden behandeld voor een seksueel overdraagbare aandoening, kan bij ruim 20 procent ook bacteriële vaginose worden vastgesteld.

Bacteriële vaginose: symptomen

Bacteriële vaginose is vaak asymptomatisch: ongeveer de helft van de getroffen vrouwen heeft helemaal geen symptomen.

Typische tekenen van ontsteking zoals roodheid, branderigheid of jeuk zijn meestal afwezig. Sommige deskundigen benadrukken daarom dat bacteriële vaginose niet automatisch een bacteriële vaginitis is.

Af en toe melden getroffen vrouwen pijn tijdens geslachtsgemeenschap (dyspareunie) of urineren (dysurie). Alleen in uitzonderlijke gevallen van bacteriële vaginose zijn de lieslymfeklieren gezwollen.

Bacteriële vaginose: oorzaken en risicofactoren

De gezonde vaginale flora

De term ‘vaginale flora’ verwijst naar alle micro-organismen (voornamelijk bacteriën) die het vaginale slijmvlies bij gezonde vrouwen koloniseren. Een gezonde vaginale flora bestaat voornamelijk uit lactobacillen (Döderlein-staafjes). Ze produceren melkzuur en zorgen zo voor een zuur milieu in de vagina (pH-waarde rond de 3.8 tot 4.4). Dit maakt het moeilijk voor andere ziektekiemen om zich te vermenigvuldigen of zelfs te overleven.

Functie van de vaginale flora

De natuurlijke samenstelling van de vaginale flora beschermt de vagina tegen pathogene infecties. Aangenomen wordt dat pathogene ziektekiemen zich niet kunnen verspreiden vanwege de dichte kolonisatie met lactobacillen.

Lactobacillen produceren ook bepaalde stoffen (biosurfactanten) die voorkomen dat andere ziektekiemen zich aan het vaginale slijmvlies hechten. Daarnaast produceren sommige melkzuurbacteriën ook andere stoffen zoals waterstofperoxide of bacteriocines – deze remmen ook de groei van ongunstige ziektekiemen.

Ontwikkeling van bacteriële vaginose

Verschillende soorten bacteriën vermenigvuldigen zich bij bacteriële vaginose. Het is daarom meestal een gemengde bacteriële infectie. Gardnerella vaginalis is bijna altijd betrokken. De ontdekkers Gardner en Duke noemden de bacterie in 1955 Haemophilus vaginalis, waardoor deze term nog steeds in sommige werken voorkomt.

De hoeveelheid lactobacillen neemt echter af. In een onderzoek van de Universiteit van Washington werden vrouwen onderzocht op waterstofperoxide-producerende lactobacillen. Bij gezonde vrouwen werd 96 procent van hen gedetecteerd. Bij vrouwen met bacteriële vaginose werd slechts zes procent gevonden.

Risicofactoren voor bacteriële vaginose

De exacte processen die bacteriële vaginose veroorzaken, zijn nog niet duidelijk begrepen. Er wordt echter vermoed dat sommige risicofactoren de afname van beschermende lactobacillen bevorderen:

Er zijn echter nog andere factoren die de natuurlijke vaginale flora uit balans kunnen brengen. Slechte of overmatige intieme hygiëne (bijvoorbeeld veelvuldig vaginaal douchen) en het gebruik van producten die niet zijn aangepast aan de vaginale omgeving (cosmetica, geursprays, enz.) bevorderen bijvoorbeeld bacteriële vaginose. Ook zwangerschap of bloeding tijdens de zwangerschap kunnen de balans van de vaginale flora verstoren. Ook een tekort aan vitamine D kan bijdragen aan het ontstaan ​​van bacteriële vaginose, vooral bij zwangere vrouwen (maar ook bij andere vrouwen).

Psychosociale stress wordt ook als een belangrijke risicofactor beschouwd. Onafhankelijk van andere factoren kan het de kans op een bacteriële vaginale infectie aanzienlijk vergroten.

Etnische afkomst heeft ook een belangrijke invloed op het optreden van bacteriële vaginose: uit onderzoeken uit de VS blijkt bijvoorbeeld dat Afro-Amerikaanse vrouwen het vaakst last hebben van bacteriële vaginose, gevolgd door Spaanstalige vrouwen. Blanke Amerikaanse vrouwen worden daarentegen veel minder vaak getroffen.

Deze etnische verschillen in de samenstelling van de natuurlijke vaginale flora resulteren in een significant verschillende normale pH-waarde – deze varieert tussen 3.8 en 5.2, afhankelijk van de etniciteit. De hogere waarden worden doorgaans aangetroffen bij vrouwen van Afro-Amerikaanse en Spaanstalige afkomst, waardoor zij vaker last hebben van bacteriële vaginose (hogere pH-waarde = minder zuur en dus gunstiger voor pathogene bacteriën).

Bacteriële vaginose: diagnose en onderzoek

Medische geschiedenis en gynaecologisch onderzoek

Eerst zal de arts uw medische geschiedenis (anamnese) afnemen door u bijvoorbeeld verschillende vragen te stellen

  • Heeft u een verhoogde vaginale afscheiding opgemerkt? Zo ja, hoe ziet dat eruit?
  • Heeft u een onaangename of zelfs “visachtige” genitale geur opgemerkt?
  • Voelt u pijn, jeuk of een branderig gevoel in het genitale gebied?
  • Heeft u in het verleden bacteriële vaginale infecties gehad?
  • Verandert u regelmatig van seksuele partner? Zo ja, let u op veiliger seks (bijvoorbeeld door condooms te gebruiken)?

Diagnose op basis van de Amsel-criteria

De arts baseert de diagnose op de zogenaamde Amsel-criteria:

  • dunne, witgrijze, uniforme (homogene) vaginale afscheiding
  • vaginale pH-waarde boven 4.5 (bij ongeveer 90 procent van bacteriële vaginose)
  • Minimaal 20 procent ‘aanwijzingscellen’ bij microscopisch onderzoek van de cellen op het oppervlak van de vaginawand (epitheelcellen): Deze cellen zijn zo dicht bedekt door een tapijt van verschillende bacteriën (biofilm) dat de celgrenzen niet meer herkenbaar zijn.

Er moet aan ten minste drie van de vier criteria worden voldaan voordat de arts bacteriële vaginose kan diagnosticeren.

Nugent cijfer

Als alternatief of aanvulling op de Amsel-criteria kan de arts de Nugent-score gebruiken om bacteriële vaginose op te sporen. Hierbij worden de bacteriën in het vaginale secretiemonster onderworpen aan een specifieke kleuringsmethode (Gramkleuring) om ‘goede’ van ‘slechte’ ziektekiemen te onderscheiden en deze vervolgens te tellen.

Gramkleuring

  • grote grampositieve staafjes (Lactobacillus-soort)
  • kleine gramvariabele staafjes (type Gardnerella vaginalis)
  • kleine gramnegatieve staafjes (Bacteroides-soort/Prevotella-type)
  • sikkelvormige of gebogen gramvariabele staven (Mobiluncus-soort)

In een gezonde vaginale flora vormen de blauwgekleurde (grampositieve) lactobacillen het grootste aandeel. Typisch voor bacteriële vaginose is de enorme toename van potentiële ziekteverwekkers met hun rode of niet-uniforme kleuring en een gelijktijdige significante afname van blauwgekleurde lactobacillen.

Kwantitatieve evaluatie

  • Totaalscore tussen 0 en 3: normale vaginale flora
  • Totaalscore tussen 4 en 6: onduidelijk resultaat
  • Totaalscore tussen 7 en 10: bacteriële vaginose

In sommige Europese landen, zoals Duitsland, wordt de Nugent-score zelden gebruikt, mede omdat de noodzakelijke stappen (Gramkleuring, microbiologische analyse onder de microscoop) behoorlijk complex zijn.

Kweek van de bacteriën

Om deze reden speelt cultureel bewijs alleen een rol in speciale gevallen – bijvoorbeeld als zeer specifieke ziektekiemen worden vermoed (bijvoorbeeld B-streptokokken tijdens de zwangerschap) of als de behandeling van bacteriële vaginose mislukt, d.w.z. de normale vaginale flora keert ondanks de behandeling niet terug.

Differentiatie met andere vaginale ziekten (differentiële diagnose)

De volgende tabel toont de belangrijkste verschillen tussen bacteriële vaginose, trichomonasinfectie en vaginale schimmel:

Bacteriële vaginose

Trichomonas-infectie

Vaginale candidiasis (schimmelinfectie)

vervelende vaginale geur

ja, visachtig

mogelijk

geen

Ontlading

dun, witgrijs, uniform

groengeelachtig, deels schuimig

witachtig, kruimelig

Irritatie van de vulva

soms, maar nauwelijks roodheid

ja

ja

Pijn tijdens seks

mogelijk

ja

ja

typische cellen (microscopisch bepaald)

sleutelcellen

beweeglijke flagellaten (flagellaten)

Pseudohyfen en schietcellen

PH waarde

> 4,5

> 4,5

normaal (< 4.5)

lactobacilli

verminderde

een

De klinische symptomen van een vaginale infectie zijn zeer gevarieerd en kunnen, afhankelijk van de ziekteverwekker en de vrouwelijke immuun- of hormonale status, zeer verschillend, vergelijkbaar of zelfs geheel afwezig zijn. Om de exacte oorzaak te achterhalen is een medisch onderzoek nodig.

Bacteriële vaginose: therapie

Bacteriële vaginose tijdens de zwangerschap wordt behandeld, zelfs als er geen symptomen zijn, omdat het risico op een miskraam groter is als gevolg van de bacteriële infectie. Bovendien moet symptoomvrije BV worden behandeld als een gynaecologische procedure gepland is (bijvoorbeeld het inbrengen van een spiraaltje).

Behandeling van bacteriële vaginose

Belangrijk: Neem alleen antibiotica als en hoe u dit met uw arts heeft besproken. Onjuist gebruik kan het succes van de behandeling belemmeren. Bovendien kunnen de ziektekiemen resistenter worden, waardoor toekomstige behandelingen moeilijker worden.

Af en toe wordt de behandeling van bacteriële vaginose ook geprobeerd met andere preparaten, bijvoorbeeld preparaten die melkzuurbacteriën bevatten. Het is moeilijk te zeggen hoe effectief deze zijn – melkzuurpreparaten zijn minder goed onderzocht dan antibiotica, vooral omdat ze meestal in combinatie daarmee worden gebruikt (en niet alleen).

Het probleem van bacteriële biofilm

Bacteriële vaginose – huismiddeltjes

Sommige patiënten gebruiken verschillende natuurlijke producten om de symptomen van bacteriële vaginose te behandelen. Hiertoe behoren bijvoorbeeld tampons gedrenkt in melk, zwarte thee, tea tree olie of natuurlijke yoghurt, die in de vagina worden ingebracht. Knoflook, in gaas gewikkeld en ingebracht, zou ook helpen tegen amincolpitis. Azijn of citroenwater zijn ook populaire huismiddeltjes tegen bacteriële vaginose die lokaal worden toegepast.

Huismiddeltjes hebben hun grenzen. Als de klachten langere tijd aanhouden, niet verbeteren of zelfs verergeren, dient u altijd een arts te raadplegen.

Bacteriële vaginose – zwangerschap

Bacteriële vaginose bij zwangere vrouwen wordt altijd behandeld, ook als er geen symptomen zijn. Dit komt omdat de ziektekiemen (net als bij andere vaginale infecties) via de baarmoederhals kunnen opstijgen en gemakkelijk het risico op onder meer vroeggeboorte, vroeggeboorte en miskraam kunnen vergroten.

Medische richtlijnen bevelen een behandeling met antibiotica aan voor zwangere vrouwen. Lokale behandeling met clindamycine (bijvoorbeeld als crème) is in elk stadium van de zwangerschap mogelijk. Metronidazol kan ook lokaal worden toegepast vanaf het tweede trimester (in uitzonderlijke gevallen zelfs eerder). Systemische behandeling met tabletten (bijvoorbeeld metronidazol, clindamycine) wordt ook pas aanbevolen vanaf het tweede trimester (of eerder indien nodig).

Geen medebehandeling van de partner

Voor homoseksuele paren geldt hetzelfde: medebehandeling van de seksuele partner is doorgaans niet geïndiceerd.

Bacteriële vaginose: verloop van de ziekte en prognose

Bacteriële vaginose geneest in ongeveer een derde van de gevallen vanzelf. Als het echter symptomen veroorzaakt of als de patiënt zwanger is, moet het worden behandeld. In de meeste gevallen is de behandeling succesvol.

Bacteriële vaginose kan ook tot verschillende complicaties leiden:

  • Risico op verdere infecties
  • Complicaties tijdens de zwangerschap

Bacteriële vaginose: risico op verdere infecties

Vrouwen met bacteriële vaginose hebben een verhoogd risico op verdere gynaecologische infecties. De ziektekiemen van BV kunnen zich verspreiden, waardoor de uitwendige vrouwelijke genitaliën (vulva) of de gepaarde vaginale vestibule (de klier van Bartholin) ontstoken raken.

Bacteriële vaginose kan daarom door de verspreiding of opstijging van ziektekiemen tot de volgende ziektebeelden leiden:

  • Vulvitis (ontsteking van de uitwendige vrouwelijke genitaliën)
  • Bartholinitis (ontsteking van de Bartholin-klieren)
  • Cervicitis (ontsteking van de baarmoederhals)
  • Endometritis (ontsteking van het baarmoederslijmvlies)
  • Salpingitis (ontsteking van de eileiders)
  • Adnexitis (gecombineerde ontsteking van de eileiders en eierstokken)
  • Tuboovarieel abces (ophoping van pus in het gebied van de eileiders of eierstokken)

Verhoogd risico tijdens medische procedures

Het risico op oplopende infecties wordt ook vergroot als een medische ingreep wordt uitgevoerd. Dit komt omdat slijmvliescellen beschadigd zijn, wat een besmetting met ziektekiemen bevordert. Het inbrengen van een spiraaltje (spiraaltje) voor anticonceptie of een abortus kan bijvoorbeeld leiden tot bacteriële vaginose.

Risico op seksueel overdraagbare aandoeningen

Bacteriële vaginose verhoogt niet alleen het risico op verdere infecties veroorzaakt door uw ‘eigen’ ziektekiemen – het bevordert ook de kolonisatie van andere ziektekiemen. Vrouwen met BV zijn daarom vatbaarder voor seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA's) zoals chlamydia, trichomonas of gonorroe.

Bacteriële vaginose en zwangerschap: complicaties

De prostaglandinen zorgen er ook voor dat de baarmoederspieren samentrekken (belangrijk tijdens het geboorteproces). Ze verhogen ook het aantal metalloproteasen (enzymen gemaakt van eiwitten). Deze eiwitten kunnen bijvoorbeeld voortijdig breken van de vliezen veroorzaken.

Bovendien kunnen de ziekteverwekkers van bacteriële vaginose het vruchtwater of het eimembraan (amnion, onderdeel van de binnenste vruchtzak) infecteren en tot ernstige infecties van de moeder (bacteriële bloedvergiftiging in het puerperium = puerperale sepsis) en het kind leiden.

  • vroeggeboorte
  • voortijdige breuk van de vliezen
  • vroeggeboorte of miskraam
  • Amnionitis, vruchtwaterinfectiesyndroom
  • Infecties van de pasgeborene
  • Ontstekingswondgenezingsstoornissen bij de moeder na een perineale of keizersnede (bijv. abces in de buikwand)

Bacteriële vaginose: preventie

Er bestaat geen eenduidige tip voor preventie. In principe wordt veiliger seks aanbevolen als profylaxe voor alle ziekten die seksueel overdraagbaar zijn, bijvoorbeeld het gebruik van condooms. Dit is vooral aan te raden bij vaak wisselende seksuele partners.

Vermijd ook overmatige intieme hygiëne. Dit betekent bijvoorbeeld niet vaginaal douchen en het intieme gebied niet reinigen met andere hulpmiddelen of middelen.

Het lokaal aanbrengen van lactobacillus, melkzuur of andere zuurpreparaten na professionele behandeling van bacteriële vaginose kan helpen de normalisatie van de vaginale flora te behouden en een terugval te voorkomen.

Speciale tips voor zwangere vrouwen

De campagne ter preventie van vroeggeboorte in Erfurt en Thüringen uit 2000 leverde veelbelovende resultaten op. De deelnemende zwangere vrouwen maten zelf twee keer per week de pH-waarde in hun vagina. Als de gemeten waarde boven de 4.4 lag, werd een medisch onderzoek naar bacteriële vaginose uitgevoerd. Als de diagnose werd bevestigd, werd een behandeling met antibiotica gestart. Dit verminderde feitelijk het vroeggeboortecijfer gedurende de duur van het onderzoek.