Hoornvlieskromming: beschrijving
Het hoornvlies is het voorste deel van de oogbol dat voor de pupil ligt. Het is licht ovaal van vorm, iets kleiner dan een stuk van 1 cent en ongeveer een halve millimeter dik. Omdat hij op de ronde oogbol rust, is hij zelf bolvormig gebogen, net als een contactlens.
Wat is astigmatisme?
Er is sprake van cornea-astigmatisme (ten onrechte ‘corneale kromming’ genoemd) wanneer het hoornvlies niet gelijkmatig gebogen is. Deze anomalie wordt ook wel astigmatisme genoemd. Artsen spreken van astigmatisme in het geval van kromming van het hoornvlies, wat uit het Grieks komt en zoiets als ‘vlekkeloosheid’ betekent. Beide termen geven al de effecten aan die astigmatisme heeft op het gezichtsvermogen:
Bij astigmatisme is het hoornvlies echter ongelijkmatig gebogen, waardoor het licht niet goed kan worden gefocusseerd. Inkomende lichtstralen worden op sommige punten sterker gefocusseerd dan op andere. Als gevolg hiervan verenigen ze zich op het netvlies niet in één enkel punt, maar op een lijn (brandpuntslijn): er wordt geen enkel duidelijk punt afgebeeld op het netvlies – het zicht is wazig.
Welke soorten cornea-astigmatisme zijn er?
Bij regulier astigmatisme worden invallende lichtstralen afgebeeld op loodrechte brandpuntslijnen (“staaf”). Deze vorm van corneakromming kan verder worden onderverdeeld. Dit is echter vooral relevant voor de opticien om een precies passend visueel hulpmiddel te maken.
Je kunt een kromming van het hoornvlies ook beoordelen aan de hand van de plaats waar de brandpuntslijnen liggen ten opzichte van het netvlies. Vaak bevindt de ene zich in het netvliesvlak, maar de andere bevindt zich ervoor (astigmatisme myopicus simplex) of erachter (astigmatisme hyperopicus simplex). Het is ook mogelijk dat de ene brandpuntslijn vooraan ligt en de andere achteraan (astigmatisme mixtus). Soms is er naast astigmatisme sprake van verziendheid of bijziendheid (respectievelijk verziendheid of bijziendheid): Astigmatisme compositus noemt de specialist dit.
Astigmatisme is ook mogelijk zonder astigmatisme
Hoewel astigmatisme en kromming van het hoornvlies vaak in dezelfde betekenis worden gebruikt, heeft de term ‘astigmatisme’ feitelijk een bredere betekenis. Dit komt omdat onregelmatigheden van de lens (lenticulair astigmatisme) en zelfs van de achterkant van het oog ook tot astigmatisme kunnen leiden. Cornea-astigmatisme is echter de meest voorkomende reden voor astigmatisme.
Astigmatisme: symptomen
- wazig zicht dichtbij en veraf (in tegenstelling tot bijziendheid of verziendheid, waarbij alleen het zicht op afstand of alleen het zicht dichtbij wordt beïnvloed)
- hoofdpijn en oogpijn
- bij kinderen mogelijk een permanent verlies van gezichtsvermogen
Veel patiënten klagen voornamelijk over hoofdpijn en oogpijn met mild astigmatisme. Symptomen van verminderd gezichtsvermogen verschijnen daarentegen vaak later of helemaal niet. Dit komt doordat het oog voortdurend probeert het wazige beeld te corrigeren door de vorm van de lens te veranderen, waardoor op de lange termijn bepaalde oogspieren worden belast en uiteindelijk hoofdpijn en oogirritatie ontstaat.
Wanneer zichtproblemen optreden, lijkt de omgeving voor de getroffenen niet alleen wazig, maar meestal ook vervormd. Omdat er geen brandpunt op het netvlies zit, maar wel brandlijnen, zien ze puntachtige structuren eerder als strepen of staafjes. Dit verklaart ook de term ‘astigmatisme’.
Astigmatisme: oorzaken en risicofactoren
In veel gevallen is astigmatisme aangeboren. Soms is het dan erfelijk: de kromming van het hoornvlies komt dan bij meerdere familieleden voor. Een voorbeeld van een aangeboren hoornvlieskromming is de zogenaamde keratoglobus, waarbij het hoornvlies naar voren gebogen en uitgedund is.
Onder bepaalde omstandigheden treedt een kromming van het hoornvlies pas op volwassen leeftijd op. Dan ontstaat het bijvoorbeeld door:
- Zweren en littekens op het hoornvlies (veroorzaakt door verwondingen, ontstekingen en infecties van het hoornvlies)
- Hoornvlieskegel (keratoconus): Bij deze aandoening puilt het hoornvlies in verschillende episoden uit tot een kegel, wat meestal merkbaar wordt tussen de leeftijd van 20 en 30 jaar.
- Chirurgische ingrepen aan het oog, zoals operaties voor de behandeling van glaucoom.
astigmatisme: onderzoeken en diagnose
Objectieve breking
Het visuele defect kan bijvoorbeeld worden bepaald door zogenaamde objectieve refractie. Hierbij wordt een infraroodbeeld op de achterkant van het oog van de patiënt geprojecteerd en wordt tegelijkertijd gemeten of dit beeld scherp is. Indien dit niet het geval is worden er diverse lenzen voor geplaatst totdat er wel een scherp beeld ontstaat. Hierdoor kan de onderzoeker conclusies trekken over de aard van een visuele afwijking.
Oftalmometrie
Als duidelijk is dat er sprake is van cornea-astigmatisme, kan het hoornvlies nauwkeuriger worden gemeten en kan het astigmatisme dus nauwkeuriger worden bepaald. Dit gebeurt bijvoorbeeld met een oftalmometer. Dit apparaat doet op afstand denken aan een microscoop. Het projecteert een hol kruis en een dradenkruis op het hoornvlies van de getroffen persoon:
Topografie van het hoornvlies
Bij onregelmatig astigmatisme bereikt de oftalmometer zijn grenzen. In dit geval wordt een computergestuurd apparaat (keratograaf) gebruikt om het brekingsvermogen van het gehele hoornvliesoppervlak te analyseren. Dit onderzoek levert de meest nauwkeurige gegevens op over het type en de mate van cornea-astigmatisme.
Subjectieve breking
Zodra de kromming van het hoornvlies door verschillende instrumenten is gespecificeerd, volgt uiteindelijk de subjectieve refractie. Hier is de medewerking van de patiënt vereist. Terwijl de patiënt naar zichtkaarten kijkt, houdt de oogarts verschillende zichthulpmiddelen achter elkaar voor de ogen van de patiënt. De patiënt moet nu zeggen welk visueel hulpmiddel hij of zij gebruikt om de kaarten het duidelijkst te zien. Als dit eenmaal duidelijk is, staat niets de behandeling meer in de weg.
Astigmatisme: behandeling
Zodra de hoek en de brekingsfout van een kromming van het hoornvlies bekend zijn, kunnen pogingen worden ondernomen om het visuele defect te compenseren met geschikte visuele hulpmiddelen. Andere behandelingsopties zijn chirurgie en hoornvliestransplantatie.
Hoornvlieskromming: gezichtshulpmiddelen
De volgende gezichtshulpmiddelen kunnen astigmatisme compenseren:
- lenzen met cilindrische snit (cilindrische lenzen)
- zachte, passend gebogen contactlenzen die zichzelf uitlijnen op het gebogen hoornvlies
- harde contactlenzen, die het hoornvlies correct buigen
Voor de meeste mensen met astigmatisme is de eerste blik door brillenglazen zowel een zegen als een schok. Hoewel ze nu puntscherp zien, lijkt de wereld ongewoon gebogen. En hoe later het astigmatisme wordt gecorrigeerd, hoe langzamer het oog aan het visuele hulpmiddel went. Het is niet ongebruikelijk dat de verandering gepaard gaat met hoofdpijn.
Astigmatisme: correctie door middel van een operatie
Een andere chirurgische behandelmethode is het corrigeren van de kromming van het hoornvlies met een nieuwe lens. Het hoornvlies wordt gelaten zoals het is, en in plaats daarvan wordt de kristallijne lens verwijderd en vervangen door een kunstlens (intraoculaire lens). Het is zo gevormd dat het astigmatisme zo goed mogelijk compenseert. Deze procedure wordt meestal alleen gebruikt in gevallen van ernstig astigmatisme.
Astigmatisme: hoornvliestransplantatie
In zeldzame gevallen kunnen noch visuele hulpmiddelen, noch de bovengenoemde chirurgische ingrepen helpen. Als laatste redmiddel blijft hoornvliestransplantatie bestaan. Het gebogen hoornvlies wordt verwijderd en ter vervanging wordt een intact donorhoornvlies geïmplanteerd.
Hoornvlieskromming: verloop en prognose
Normaal gesproken neemt het astigmatisme niet toe, maar blijft het constant. Een uitzondering is keratoconus: bij deze variant blijft de kromming van het hoornvlies toenemen.
