Vasculaire dementie: beschrijving
Vasculaire dementie wordt veroorzaakt door een verstoorde bloedtoevoer naar het hersenweefsel. Afhankelijk van het mechanisme van deze bloedsomloopstoornis maken artsen onderscheid tussen verschillende vormen van vasculaire dementie. Er is bijvoorbeeld sprake van multi-infarctdementie, die wordt veroorzaakt door meerdere kleine herseninfarcten (ischemische beroertes). Andere vormen zijn onder meer subcorticale vasculaire dementie en gemengde (corticale en subcorticale) vasculaire dementie.
Vasculaire dementie is verantwoordelijk voor ongeveer tien tot vijftien procent van alle vormen van dementie. Gemengde vormen van vasculaire dementie en Alzheimer-dementie zijn verantwoordelijk voor nog eens ongeveer 15 procent.
Vasculaire dementie: symptomen
Vasculaire dementie wordt ook in verband gebracht met focale neurologische stoornissen (veroorzaakt door herseninfarcten): er kunnen bijvoorbeeld hemiplegie, loopstoornissen en verhoogde spierreflexen optreden. Ook blaasledigingsstoornissen (mictiestoornissen) in de vorm van een dwangmatige (dwingende) drang om te plassen of incontinentie zijn mogelijk.
Persoonlijkheid en sociaal gedrag worden niet beïnvloed door vasculaire dementie. De geheugenprestaties worden vaak slechts in geringe mate beïnvloed door de ziekte – in tegenstelling tot de ziekte van Alzheimer, de meest voorkomende vorm van dementie.
Vasculaire dementie: oorzaken en risicofactoren
Vasculaire dementie wordt veroorzaakt door een verminderde bloedstroom in de hersenen (cerebrale ischemie), waardoor zenuwcellen afsterven. Verschillende mechanismen kunnen een dergelijke ischemie veroorzaken:
In andere gevallen wordt vasculaire dementie veroorzaakt door een enkel, soms slechts klein infarct op een strategisch belangrijke locatie (zoals de thalamus), wat leidt tot een onderbreking van de signaalwegen. Artsen noemen dit ‘strategische infarctdementie’.
De stoornis in de bloedsomloop kan ook worden veroorzaakt door een verdikking van de wanden van kleine bloedvaten die bloed naar diepere delen van de hersenen voeren. Dit resulteert in kleine infarcten (lacunes) en schade aan zenuwvezels (mergschade). Artsen noemen dit subcorticale vasculaire encefalopathie (SVE).
Bij sommige patiënten is vasculaire dementie het gevolg van kleine of grote hersenbloedingen (de tweede grootste groep beroertes na herseninfarcten). Dit wordt ‘hemorragische dementie’ genoemd.
Vasculaire dementie: risicofactoren
Verschillende factoren bevorderen vasculaire dementie. Deze omvatten bijvoorbeeld hoge bloeddruk, hartziekten, diabetes mellitus (diabetes), hoog cholesterolgehalte, zwaarlijvigheid, gebrek aan lichaamsbeweging en roken.
Vasculaire dementie: diagnose
Als vasculaire dementie (of een andere vorm van dementie) wordt vermoed, zal de arts eerst de medische geschiedenis van de patiënt (anamnese) afnemen in gesprek met de patiënt en vaak ook met familieleden:
Hij zal de patiënt vragen zijn symptomen te beschrijven en vragen stellen over huidige of eerdere ziekten, zoals hart- en vaatziekten, cerebrovasculaire aandoeningen, hoge bloeddruk, verhoogde bloedlipidenniveaus en diabetes. Ook vraagt hij naar het nicotine- en alcoholgebruik van de patiënt. Daarnaast zal de arts vragen in hoeverre de patiënt lichamelijk actief is en of hij/zij medicijnen gebruikt.
Fysiek onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek
Ook voor de diagnose van vasculaire dementie is het neuropsychologisch onderzoek van bijzonder belang. Om de hersenprestatiestoornis vast te stellen worden verschillende testen uitgevoerd (“dementietesten” zoals de kloktest, MMST en DemTect). Dergelijke tekorten zijn echter zeer inconsistent bij vasculaire dementie.
Imaging
Beeldvormende onderzoeken zoals computertomografie (CT) en magnetische resonantie beeldvorming (MRI) zijn belangrijk om andere oorzaken van de symptomen uit te sluiten. Dit kunnen bijvoorbeeld hersentumoren, hersenbloedingen of hydrocephalus zijn. Karakteristieke weefselveranderingen kunnen ook aangeven welke variant van vasculaire dementie aanwezig is, bijvoorbeeld multi-infarctdementie of dementie als gevolg van een infarct in belangrijke hersencircuits (strategisch infarct).
Laboratoriumtests
Als vasculaire dementie wordt vermoed, wordt ook routinematig een bloedmonster van de patiënt onderzocht. Parameters zoals bloedzouten (elektrolyten), bloedsuikerspiegel en leverwaarden zijn belangrijk om risicofactoren voor vaatschade te identificeren die medisch kunnen worden behandeld. Bloedonderzoek kan ook worden gebruikt om andere oorzaken van dementie te identificeren (zoals hypothyreoïdie of leverdisfunctie).
Als de bevindingen niet doorslaggevend blijven, wordt een monster hersenvocht (CSV) uit de wervelkolom genomen (lumbaalpunctie) en in het laboratorium onderzocht. Op deze manier kunnen bijvoorbeeld ontstekings- of immunologische ziekten van de hersenen worden uitgesloten als oorzaak van de symptomen.
Genetische tests
Vasculaire dementie: therapie
Vasculaire dementie kan niet causaal worden behandeld. Er kunnen echter verschillende therapeutische maatregelen worden gebruikt om de symptomen te verlichten.
Geneesmiddel
Er zijn geen medicijnen die zijn goedgekeurd voor vasculaire dementie zelf en waarvan de effectiviteit wetenschappelijk is bewezen. In individuele gevallen wordt echter medicatie gegeven om de psychiatrische klachten te behandelen. Dergelijke preparaten hebben geen specifieke goedkeuring voor vasculaire dementie en worden daarom off-label gebruikt.
Soms zijn zogenaamde acetylcholinesteraseremmers en memantine nuttig bij vasculaire dementie. Deze medicijnen worden voornamelijk gebruikt als medicijnen tegen dementie bij de ziekte van Alzheimer.
Er zijn ook aanwijzingen dat een bepaald extract uit ginkgobladeren (Ginkgo biloba EGb761) effectief is bij vasculaire dementie.
Niet-medicamenteuze behandeling
Vasculaire dementie moet – net als andere vormen van dementie – ook op een niet-farmacologische manier worden behandeld. Cognitieve training, ergotherapie, muziek- en danstherapie kunnen bijvoorbeeld nuttig zijn bij dementie. Als het looppatroon onstabiel is, moeten de getroffenen loophulpmiddelen en regelmatige looptraining krijgen. Als er sprake is van continentieproblemen, is onder meer een consequente zindelijkheidstraining aan te raden.
Niet-farmacologische maatregelen zijn ook belangrijk voor vasculaire risicofactoren en onderliggende ziekten. De arts zal de patiënt bijvoorbeeld aanbevelen om in de toekomst te stoppen met roken en zijn dieet te veranderen (minder dierlijke vetten, meer plantaardige vetten, enz.).
Vasculaire dementie: progressie en prognose
Het beloop van de ziekte (en de symptomen) wordt mede beïnvloed door het feit dat er niet altijd sprake is van louter vasculaire dementie. Patiënten lijden vaak aan een gemengde vorm, bijvoorbeeld Alzheimerdementie plus vasculaire dementie. De levensverwachting en het verloop zijn dan nauwelijks te voorspellen.
Over het algemeen wordt de levensverwachting van patiënten in veel gevallen verkort. Patiënten met vasculaire dementie sterven vaak aan ziekten zoals longontsteking, beroerte of acute stoornissen van de bloedsomloop van het hart (acuut coronair syndroom = overkoepelende term voor hartaanval en instabiele angina pectoris).
