Kort overzicht
- Prognose: In sommige gevallen vanzelf stabilisatie; therapie voorkomt progressie; conservatieve therapie verlicht vaak de symptomen; in ernstige gevallen symptoomverlichting na een operatie
- Symptomen: Aanvankelijk vaak zonder symptomen; met toenemende ernst rugpijn, mogelijk bewegingsstoornissen en gevoelsstoornissen die zich uitstrekken tot in de benen
- Oorzaken en risicofactoren: Congenitale of verworven gespleten vorming tussen wervelgewrichten; overmatig gebruik, vaak bij risicovolle sporten zoals gymnastiek of speerwerpen; na de operatie; letsel aan de ruggengraat
- Diagnose: medische geschiedenis, lichamelijk onderzoek, röntgenfoto's, magnetische resonantiebeeldvorming, classificatie van spondylolisthesis in Meyerding-graden
- Behandeling: Meestal conservatieve behandeling met fysiotherapie, fysiotherapie, elektrotherapie en toediening van pijnstillers; operatie in ernstige gevallen, meestal met verstijving van de aangetaste wervels.
- Preventie: Geen preventie bij aangeboren vorm; vermijd risicovolle sporten bij de eerste signalen, rugvriendelijk werk en draagtechnieken
Wat is spondylolisthesis?
De wervelkolom – structuur en functie
De wervelkolom draagt de belasting van het lichaam en brengt deze over op de benen. Het bestaat uit 33 wervels en 23 tussenwervelschijven. Sommige wervels zijn met elkaar versmolten. Een sterk spier- en ligamentair apparaat versterkt de wervelkolom.
Twee wervels vormen elk samen met de tussenwervelschijf ertussen een zogenaamd bewegingssegment. Ze zijn verbonden door ligamenten, spieren en gewrichten. Als deze verbindingen verzwakt zijn, is het mogelijk dat de wervel naar voren of zelfs naar achteren glijdt. Meestal bevinden de aangetaste wervels zich in het lumbale gebied. Omdat de onderste lendenwervel stevig met het bekken is verbonden, treft spondylolisthesis vooral de op een na laatste lendenwervel (L4).
Wat is spondylolisthesis in de lumbale wervelkolom?
Verreweg de meest getroffen etnische groep ter wereld zijn de Inuit. Ongeveer 40 procent van hen heeft een verschoven wervel. Buiten deze etnische groep lijden wedstrijdsporters, wier wervelkolom bijzonder belast wordt door overstrekking, aan spondylolisthesis. Hiertoe behoren bijvoorbeeld speerwerpers of worstelaars. Atletische oefeningen zoals trampolinespringen, gymnastiek of dolfijnenzwemmen gelden ook als ‘risicosporten’ voor spondylolisthesis.
Verloop van de ziekte en prognose
Niet alle spondylolisthesis vordert. Het is mogelijk dat spondylolisthesis vanzelf stabiliseert.
Progressie van een gediagnosticeerde spondylolisthesis kan ook worden voorkomen met consistente therapie. Als de spondylolisthesis verergert, nemen het ongemak, de bewegings- en zenuwproblemen gewoonlijk toe. Als de problemen snel verergeren, is doortastend therapeutisch ingrijpen noodzakelijk.
Drie maanden intensieve conservatieve therapie voor spondylolisthesis verbetert in de overgrote meerderheid van de gevallen de symptomen aanzienlijk.
Hoe lang is een spondylolisthesis arbeidsongeschikt?
Of u als gevolg van spondylolisthesis niet kunt werken, hangt af van het individuele geval. Enerzijds hangt het af van hoe uitgesproken de symptomen zijn, en anderzijds hangt het af van de activiteit van de getroffen persoon.
Als de klachten met conservatieve therapie kunnen worden verlicht, kan de periode van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid korter zijn. Na een operatie is de patiënt afhankelijk van het beroep doorgaans tussen de twee en twaalf weken ziek.
Symptomen
Spondylolisthesis verloopt vaak zonder klachten. Andere getroffen personen lijden echter aan pijn die vooral optreedt onder stress en tijdens bepaalde bewegingen. De pijn veroorzaakt door spondylolisthesis verspreidt zich dan vaak in een riemachtig patroon van achteren naar voren. Bovendien is er een gevoel van instabiliteit in de wervelkolom.
Er zijn echter geen specifieke symptomen van een verschoven wervel, omdat de klachten vaak vergelijkbaar zijn met die van andere rugklachten, zoals een hernia. Sommige patiënten melden een “krakend” gevoel.
Bij de aangeboren vorm van spondylolisthesis hebben patiënten meestal geen of slechts milde symptomen, omdat het een langzaam progressief proces is. Dit geeft de zenuwen de mogelijkheid zich aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden.
Oorzaken en risicofactoren
Om de aangetaste wervel de kans te geven naar voren te schuiven, moet er een opening ontstaan in het zogenaamde interarticulaire gedeelte. Dit is het gebied tussen de gewrichtsuitsteeksels van de wervels naar boven en naar beneden, die een flexibele verbinding tussen de wervels vormen. Als deze gewrichtsverbindingen beschadigd zijn, wordt de wervel mobieler en glijdt hij mogelijk uit de wervelkolom – er ontstaat spondylolisthesis.
Een hoge belasting van de wervelkolom, gecombineerd met ernstige hyperextensie van de rug, kan leiden tot isthmische spondylolisthesis. Risicosporten zijn onder meer speerwerpen, gymnastiek en gewichtheffen. Vaak is er sprake van een genetische aanleg.
Ernstige verwondingen (trauma's) aan de wervelkolom verminderen ook de stabiliteit aanzienlijk en kunnen dus tot spondylolisthesis leiden.
In verband met bepaalde botziekten, zoals de ziekte van broze botten, is het mogelijk dat een zogenaamde pathologische spondylolisthesis optreedt. Dit is echter zeer zeldzaam.
Spondylolisthesis is ook mogelijk als complicatie na een wervelkolomoperatie (postoperatieve vorm).
Soms heeft spondylolisthesis echter aangeboren oorzaken. Dit is vooral het geval bij misvormingen (dysplasieën, spondylolyse) van de wervelboog. De triggers hiervoor zijn vrijwel altijd onduidelijk. Eerstegraads familieleden van getroffen personen hebben ook een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen. Bij jongens komt deze schade drie tot vier keer vaker voor dan bij meisjes. Bij meisjes is spondylolisthesis echter meestal meer uitgesproken.
Onderzoeken en diagnose
Als u last heeft van ernstige rugpijn, raadpleeg dan eerst uw huisarts. Hij of zij zal u doorverwijzen naar een orthopedist als er een vermoeden bestaat van een ziekte aan de wervelkolom, mogelijk spondylolisthesis. Als u echter hevige pijn ervaart, ernstige stoornissen in de motorische functie of gevoeligheid, of problemen met de stoelgang of het plassen, dient u onmiddellijk een kliniek te raadplegen.
Spondylolisthesis is echter slechts zelden een noodgeval. In de meeste gevallen is daarom de orthopeed in de privépraktijk de juiste specialist, die onder meer de volgende vragen zal stellen:
- Is de pijn afhankelijk van inspanning of beweging?
- Heeft u sensorische of motorische stoornissen?
- Voelt uw wervelkolom instabiel aan?
- Beoefent u een bepaalde sport?
- Heeft u letsel aan uw wervelkolom?
- Zijn er soortgelijke klachten in uw familie?
- Bent u voor uw klachten bij andere artsen geweest?
- Heeft u behandelingen voor uw ongemak geprobeerd?
Fysiek onderzoek
Het kan zijn dat bij het bekijken van de wervelkolom al een bult in de loop van de wervelkolom zichtbaar is (verschansingsfenomeen). De arts vindt dergelijke stappen ook door de achterste processen van de wervels (uitsteeksels van de wervelkolom) te palperen. Bovendien registreert hij zo de spierstatus rond de wervelkolom en definieert hij de positie van het bekken. Door te tikken en te drukken identificeert hij pijnlijke plekken.
Functionele test van de wervelkolom
Dit wordt gevolgd door fysieke tests om de functie van de wervelkolom te controleren. Een van de tests die hiervoor worden gebruikt, is het Schober-teken. De arts markeert een afstand van tien centimeter vanaf de bovenste staartwervel. Vervolgens wordt de patiënt gevraagd zo ver mogelijk naar voren te buigen. De eerder gedefinieerde afstand moet met vijf centimeter toenemen. Als de beweging beperkt is of de wervelkolom overstrekt is, blijft de afstand kleiner.
Imaging-onderzoeken
Ter verduidelijking maakt de arts een röntgenbeeld vanuit verschillende richtingen (vlakken). In bepaalde gevallen is het nodig om deze beelden aan te vullen met meer gespecialiseerde procedures zoals magnetische resonantie beeldvorming (MRI), voornamelijk om de tussenwervelschijven te beoordelen, en computertomografie (CT) voor een gedetailleerder onderzoek van de botten.
Verdere maatregelen
In uitzonderlijke gevallen is een nucleair geneeskundig onderzoek (zoals een skeletscintigrafie) noodzakelijk. Ook in individuele gevallen zijn neurologische elektrofysiologische onderzoeken nuttig, bijvoorbeeld als (mogelijk) een zenuwwortel geïrriteerd is door de spondylolisthesis en de pijn uitstraalt.
Als er aanwijzingen zijn dat de patiënt last heeft van bijkomende psychische stoornissen (zoals depressie) of dat de pijn chronisch wordt, kan een bezoek aan een psychotherapeut aangewezen zijn.
Indeling in graden van ernst
Spondylolisthesis wordt geclassificeerd in verschillende graden van ernst. Deze classificatie werd in 1932 gemaakt door de Amerikaanse arts Henry William Meyerding:
- Graad I: spondylolisthesis <25 procent
- Graad II: 25 tot 50 procent
- Graad III: 51 tot 75 procent
Wanneer de wervelverschuiving groter is dan 100 procent, zijn de twee aangrenzende wervellichamen niet langer in contact met elkaar. Artsen spreken dan van spondyloptose. Het wordt soms graad V genoemd op de ernstschaal.
Behandeling
Het belangrijkste doel van de therapie is het verbeteren van de kwaliteit van leven, vooral het verminderen van pijn. Dit wordt voornamelijk bereikt door het stabiliseren van de wervels. Spondylolisthesis-therapie is gebaseerd op twee pijlers: conservatieve en chirurgische behandeling. Hoewel counseling en conservatieve therapie in milde gevallen meestal voldoende zijn, is intramurale behandeling soms nodig als tweede stap. Alleen in ernstige gevallen is een operatie noodzakelijk.
Conservatieve therapie
Een verschoven werveltherapie begint altijd met een uitgebreid consult. Tijdens dit consult leert de patiënt hoe hij of zij de wervelkolom gericht kan ontlasten. Als de patiënt de fysieke belasting thuis en op het werk vermindert, verbeteren de klachten vaak aanzienlijk. In het bijzonder moeten bij spondylolisthesis bepaalde sporten worden vermeden die de wervelkolom belasten door veelvuldig overstrekken.
Patiënten met een verhoogd lichaamsgewicht wordt geadviseerd hun gewicht te verminderen als onderdeel van de spondylolisthesistherapie.
Er zijn verschillende pijnstillers beschikbaar om de pijn te beheersen. Bovendien helpen ontstekingsremmende en spierverslappende medicijnen vaak. In sommige gevallen worden deze medicijnen lokaal in de pijnlijke gebieden van spondylolisthesis geïnjecteerd.
Fysiotherapie in verschillende vormen en intensiteiten moet de pijn verminderen. Sterke spieren garanderen een stabiele wervelkolom en gaan spondylolisthesis tegen. Dit kun je het beste bereiken door middel van gymnastiek.
In een achterschool leren de getroffenen strategieën voor training en omgaan met de aandoening. Patiënten leren onder andere gunstige houdingen en oefeningen voor het verschuiven van de wervels om de spanning te verlichten. Bovenal is de therapie bedoeld om patiënten te helpen zichzelf te helpen. Het consequent voortzetten van de oefeningen na voltooiing van de begeleide fysiotherapie is van cruciaal belang voor therapeutisch succes.
Elektrotherapie helpt ook vaak bij spondylolisthesis. Hier verminderen stroomstromen de pijn en activeren ze de spieren.
Bij kinderen met spondylolisthesis ligt de initiële focus op een goede spiertraining. Totdat de botgroei voltooid is, worden ze nauwlettend gevolgd op ziekteprogressie. De kinderen moeten elke bijzondere belasting van de wervelkolom vermijden.
In ernstigere gevallen is soms een operatie aan te raden om het getroffen gebied van de wervelkolom te laten samensmelten.
Chirurgische therapie
Chirurgische ingrepen om spondylolisthesis te behandelen worden spondylodese genoemd. Door middel van een operatie stabiliseert de chirurg de wervels in de juiste positie, waardoor ze verstijven en de druk op de zenuwen wordt verlicht. Deze stabilisatie is ook van bijzonder belang voor de biomechanica van de gehele wervelkolom en de juiste verdeling van belastingen.
Chirurgische interventie is niet noodzakelijkerwijs vereist. Factoren die pleiten voor een operatie zijn:
- De belasting als gevolg van spondylolisthesis is hoog.
- Conservatieve therapie helpt niet voldoende.
- De spondylolisthesis vordert of is zeer uitgesproken.
- Neurologische symptomen verschijnen zoals reflexstoornissen, sensorische of motorische stoornissen.
- De patiënten zijn nog niet oud.
Risico's van een operatie bestaan voornamelijk uit algemene complicaties, zoals wondgenezingsstoornissen of vaat- en zenuwbeschadigingen. Na de operatie is de beweeglijkheid van de wervelkolom in sommige gevallen verminderd.
Na een spondylolisthesisoperatie wordt meestal fysiotherapie gevolgd. Daarnaast is het soms nodig om enige tijd een medische brace te dragen ter stabilisatie.
het voorkomen
Aangeboren vormen kunnen niet worden voorkomen. De veel voorkomende oorzaak van overbelasting en slijtage kan echter het gemakkelijkst worden voorkomen door rugvriendelijk gedrag. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan ‘juist’ zitten tijdens sedentaire activiteiten (zo rechtop mogelijk) of rugvriendelijke draag- en tiltechnieken (vanuit de knieën in plaats van vanuit de heupen).
Als er symptomen optreden, vooral bij kinderen die aan sport doen, adviseren artsen hen om te stoppen met het beoefenen van risicovolle sporten om verergering van spondylolisthesis te voorkomen.
