Kort overzicht
- Wat is reactieve artritis? Een ontsteking van de gewrichten veroorzaakt door een bacteriële infectie in een ander deel van het lichaam (meestal in de urinewegen en geslachtsorganen of in het maag-darmkanaal). Oude naam van de ziekte: de ziekte van Reiter of het syndroom van Reiter.
- Symptomen: pijnlijke gewrichtsontsteking (meestal in de knie-, enkel-, heupgewrichten), conjunctivitis en urethritis – samen de triade van Reiter genoemd. Soms ook huid- en slijmvliesveranderingen, zelden ontstekingen in het gebied van pezen, wervelkolom of inwendige organen. Koorts kan gepaard gaan.
- Oorzaak: onduidelijk. Waarschijnlijk kan het immuunsysteem de veroorzakende bacteriële infectie niet adequaat bestrijden – bacteriële eiwitten of levende bacteriën blijven achter in de gewrichten en slijmvliezen, waarop het immuunsysteem blijft reageren.
- Behandeling: Medicijnen zoals antibiotica, cortisonvrije pijnstillers en ontstekingsremmers (zoals ibuprofen), cortison (in ernstige gevallen), zogenaamde DMARD's (in chronische gevallen). Begeleidende fysiotherapeutische maatregelen.
- Prognose: Reactieve artritis geneest meestal vanzelf binnen een paar maanden. In de overige gevallen hebben patiënten er langere tijd last van. Bovendien zijn terugvallen mogelijk.
Reactieve artritis: definitie
Mensen van alle leeftijden over de hele wereld kunnen reactieve artritis ontwikkelen. De meeste getroffenen zijn echter jonger dan 40 jaar. In Duitsland lijden 30 tot 40 op de 100,000 volwassenen aan reactieve artritis.
Oude naam: ziekte van Reiter
In 1916 beschreef de Berlijnse arts, bacterioloog en hygiënist Hans Reiter voor het eerst een ziekte met de drie belangrijkste symptomen: gewrichtsontsteking (artritis), urethritis (urethritis) en conjunctivitis – gezamenlijk bekend als de “Reiter-triade”.
De ziekte werd naar hem vernoemd als de ziekte van Reiter (syndroom van Reiter, ziekte van Reiter). Omdat Hans Reiter echter een hoge ambtenaar was in het nationaal-socialistische regime, werd de ziekte aan het begin van de 21e eeuw omgedoopt tot ‘reactieve artritis’, eerst in het buitenland en daarna ook in Duitsland.
Reactieve artritis: symptomen
Symptomen bij reactieve artritis verschijnen gewoonlijk ongeveer twee tot vier weken na een infectie van de urinewegen of geslachtsorganen, het maag-darmkanaal of de luchtwegen. Het kan echter tot zes weken duren voordat de eerste klachten merkbaar worden.
Gezamenlijke klachten
Meestal zijn slechts één of enkele gewrichten aangetast (mono- tot oligoartritis) en slechts zelden meerdere gewrichten tegelijk (polyartritis), zoals bij andere reumatische aandoeningen. Soms verandert de ontsteking van het ene gewricht naar het andere.
De ontstekingsgerelateerde pijn, roodheid en hyperthermie komen vooral veel voor in de knie- en enkelgewrichten en in de heupgewrichten. Meestal worden ook één of meer teengewrichten aangetast, en soms ook de vingergewrichten (dactylitis). Als een hele teen of vinger opgezwollen is, wordt dit 'worstteen' of 'worstvinger' genoemd.
Oogontsteking
Ook vaak voorkomend bij reactieve artritis is een ontsteking van één of beide zijden van het oog, vooral een ontsteking van het bindvlies (conjunctivitis). Soms ontstaat er een ontsteking van de iris of het hoornvlies (keratitis). Typische symptomen zijn fotofobie, rode, branderige, pijnlijke ogen en mogelijk verminderd gezichtsvermogen.
In ernstige gevallen kan oogontsteking zelfs tot blindheid leiden.
Huid- en slijmvliesveranderingen
Soms veroorzaakt reactieve artritis ook verschillende huidveranderingen – vaak op de hand- en voetzolen: de getroffen gebieden kunnen op psoriasis lijken, of de huid is overmatig verhoornd (keratoma blennorrhagicum).
Sommige patiënten met de ziekte van Reiter hebben pijnlijke, roodachtig blauwachtige huidknobbels in het gebied van de enkel en het onderbeen (erythema nodosum).
In sommige gevallen wordt ook het mondslijmvlies aangetast. Er is vaak sprake van een verhoogde speekselproductie en afzettingen op de tong. In de loop van enkele dagen ontwikkelen de afzettingen zich vervolgens tot een zogenaamde kaarttong, waarin bruinachtige of wit verkleurde gebieden worden afgewisseld met gebieden die er nog normaal uitzien.
Ontsteking van de urinewegen en geslachtsorganen
Urethritis kan ook samen met reactieve artritis voorkomen. Getroffen personen ervaren frequent urineren en pijn tijdens het urineren. Dit laatste kan ook te wijten zijn aan blaasontsteking of prostatitis – ook mogelijk gelijktijdig met reactieve artritis.
Soms ervaren patiënten ook afscheiding uit de urethra – of uit de vagina. Reactieve artritis kan ook gepaard gaan met ontsteking van de slijmvliezen in de baarmoederhals (cervicitis).
Minder vaak voorkomende begeleidende symptomen
Naast de gewrichten kunnen ook pezen, peesmantels en peesaanhechtingen ontstoken raken. Vooral de achillespees in de hiel wordt vaak getroffen. Getroffen personen melden vooral pijn bij het bewegen van de voet. Als de peesplaat op de voetzool ontstoken raakt, gaat lopen gepaard met hevige pijn.
Sommige mensen met reactieve artritis lijden aan algemene symptomen zoals koorts, flauwvallen en gewichtsverlies. Spierpijn kan ook voorkomen.
Sommige patiënten ontwikkelen een milde ontsteking van de nieren, terwijl ernstigere nierziekten zeldzaam zijn. Er bestaat ook een risico op ontsteking van de hartspier. Dit veroorzaakt op zijn beurt soms hartritmestoornissen.
Reactieve artritis: oorzaken en risicofactoren
Het is onduidelijk hoe reactieve artritis (de ziekte van Reiter) precies ontstaat. De trigger is meestal een infectie met bacteriën in het maag-darmkanaal, de urinewegen en geslachtsorganen of (zelden) de luchtwegen. Typische ziekteverwekkers zijn chlamydia en enterobacteriën (salmonella, yersinia, shigella, campylobacter).
Zo ontwikkelt één tot drie procent van de mensen die een urineweginfectie oplopen met de bacterie Chlamydia trachomatis vervolgens reactieve artritis. Na maag-darminfecties met enterobacteriën is dit bij 30 procent van de patiënten het geval.
Bij mensen met reactieve artritis is het lichaam waarschijnlijk niet in staat de ziekteverwekkers van de vorige infectie volledig te elimineren: vanuit het oorspronkelijk geïnfecteerde weefsel komen de bacteriën daarom via de bloed- en lymfekanalen in de gewrichten en slijmvliezen terecht. Eiwitten van de ziekteverwekker of zelfs levende bacteriën blijven daar waarschijnlijk achter. Het immuunsysteem blijft de vreemde componenten bestrijden en veroorzaakt ontstekingen op verschillende plaatsen in het lichaam. Wanneer het gewrichtsmembraan bijvoorbeeld in contact komt met de oppervlakte-eiwitten van bepaalde bacteriën, reageert het met een ontstekingsreactie.
Reactieve artritis: risicofactoren
Meer dan de helft van alle mensen met reactieve artritis heeft een genetische aanleg. Daarin kan het zogenaamde HLA-B27 worden gedetecteerd – een eiwit op het oppervlak van bijna alle lichaamscellen. Het wordt ook vaak aangetroffen bij sommige andere inflammatoire reumatische aandoeningen (zoals reumatoïde artritis en spondylitis ankylopoetica). Patiënten met reactieve artritis die HLA-B27 hebben, lopen een groter risico op een ernstiger en langduriger beloop van de ziekte. Bovendien wordt het axiale skelet (wervelkolom, sacro-iliacale gewricht) er meer door aangetast.
Reactieve artritis: onderzoeken en diagnose
Medische geschiedenis
Als u symptomen zoals hierboven vermeld beschrijft, zal de arts snel reactieve artritis vermoeden. Vooral als je een jongvolwassene bent waarbij één of enkele grote gewrichten plotseling ontstoken zijn geraakt, ligt het vermoeden van de “ziekte van Reiter” voor de hand.
De arts zal u dan vragen of u de afgelopen dagen of weken bijvoorbeeld een blaas- of urineweginfectie (bijvoorbeeld door ziekteverwekkers die tijdens de seks worden overgedragen), een ziekte met diarree of een luchtweginfectie heeft gehad. Als dat zo is, wordt het vermoeden van reactieve artritis versterkt.
Pathogeen detectie
Soms gebeuren dergelijke infecties echter zonder (duidelijke) symptomen en blijven ze dus onopgemerkt. Of de patiënt herinnert het zich niet. Daarom wordt, als reactieve artritis wordt vermoed, geprobeerd de veroorzakende infectieuze agentia op te sporen. Hiervoor zal de arts u om een ontlastings- of urinemonster vragen. Ook uitstrijkjes van de urinewegen, anus, baarmoederhals of keel kunnen worden doorzocht op infectieuze agentia.
De acute infectie vond echter meestal enkele weken geleden plaats, waardoor een dergelijke directe detectie van ziekteverwekkers vaak niet meer mogelijk is. Indirecte detectie van ziekteverwekkers kan dan verder helpen: het bloed wordt getest op specifieke antilichamen tegen ziekteverwekkers die kunnen worden beschouwd als triggers van reactieve artritis.
Verdere bloedonderzoeken
Detectie van HLA-B27 in het bloed is bij de meeste, maar niet bij alle, patiënten succesvol. De afwezigheid van HLA-B27 sluit dus reactieve artritis niet uit.
Beeldvormingsprocedures
Beeldvorming van de aangetaste gewrichten en wervelkolomsegmenten levert nauwkeurigere informatie op over de omvang van de gewrichtsschade. Uw arts kan procedures zoals de volgende gebruiken:
- Echografisch onderzoek
- Magnetische resonantie beeldvorming (MRI)
- Botscintigrafie
Röntgenfoto's laten geen veranderingen zien in de aangetaste gewrichten tijdens de eerste zes maanden van reactieve artritis. Ze zijn daarom later in het verloop van de ziekte nuttiger – of om andere ziekten als oorzaak van de gewrichtsklachten uit te sluiten.
Gezamenlijke punctie
Soms is een gewrichtspunctie noodzakelijk. Hierbij wordt met een fijne holle naald de gewrichtsholte doorboord om wat gewrichtsvloeistof te verwijderen voor een gedetailleerder onderzoek (synoviale analyse). Dit kan helpen bij het identificeren van andere oorzaken van gewrichtsontsteking. Als er bijvoorbeeld bacteriën zoals Staphylococcus aureus of Haemophilus influenzae in de gewrichtsvloeistof worden aangetroffen, duidt dit op septische artritis. De detectie van Borrelia duidt op Lyme-borreliose.
Andere onderzoeken
Bovendien kan de arts bijvoorbeeld controleren of de nierfunctie beperkt is door de reactieve artritis. Een urinetest helpt hierbij.
Een meting van de elektrische activiteit van het hart (elektrocardiografie, ECG) en een echografie van het hart (echocardiografie) moeten de mogelijkheid uitsluiten dat de immuunreactie ook het hart heeft aangetast.
Als uw ogen ook aangetast zijn, moet u zeker ook een oogarts raadplegen. Hij kan uw ogen nader onderzoeken en vervolgens een passende behandeling voorstellen. Dit helpt later zichtproblemen te voorkomen!
Reactieve artritis: behandeling
Reactieve artritis wordt voornamelijk behandeld met medicijnen. Daarnaast kunnen fysiotherapeutische maatregelen helpen tegen de klachten.
Behandeling met medicatie
Als uw arts heeft bewezen dat een infectie met bacteriën de oorzaak is van reactieve artritis, krijgt u geschikte antibiotica. Als de bacterie seksueel overdraagbare chlamydia is, moet ook uw partner behandeld worden. Anders kan hij of zij u na het innemen van de antibiotica opnieuw besmetten.
Als de veroorzakende pathogenen niet bekend zijn, wordt behandeling met antibiotica niet aanbevolen.
De symptomen kunnen worden behandeld met pijnstillers en ontstekingsremmende medicijnen. Geschikte geneesmiddelen zijn onder meer cortisonvrije (niet-steroïde) ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID's) zoals diclofenac en ibuprofen.
Als de ziekte ernstig is, moeten glucocorticoïden (cortison) vaak gedurende korte tijd worden gebruikt. Cortison kan ook rechtstreeks in het gewricht worden geïnjecteerd als een bacteriële gewrichtsinfectie is uitgesloten.
Als de reactieve artritis niet binnen een paar maanden verdwijnt, wordt er gesproken van chronische artritis. In dit geval kan behandeling met zogenaamde basistherapieën (basisgeneesmiddelen), bekend als ziektemodificerende anti-reumatische geneesmiddelen (DMARD's), noodzakelijk zijn. Ze kunnen ontstekingen remmen en het immuunsysteem moduleren en vormen doorgaans de basis van de behandeling van inflammatoire reumatische aandoeningen (zoals reumatoïde artritis).
Fysiotherapie
Fysiotherapeutische maatregelen ondersteunen de medicamenteuze behandeling van reactieve artritis. Zo kan koudetherapie (cryotherapie, bijvoorbeeld in de vorm van cryopacks) acute ontstekingsprocessen en pijn verlichten. Bewegingsoefeningen en manuele therapie kunnen gewrichten beweeglijk houden of mobieler maken en regressie van de spieren voorkomen.
Wat u zelf kunt doen
Probeer het rustig aan te doen met de aangetaste gewrichten. Als de fysiotherapeut u echter oefeningen aanbeveelt die u thuis kunt doen, moet u deze nauwgezet uitvoeren.
U kunt ook zelf koelkompressen aanbrengen op acuut ontstoken, pijnlijke gewrichten.
Patiënten met hoge bloeddruk moeten echter voorzichtig zijn met koude toepassingen en vooraf hun arts om advies vragen.
Reactieve artritis: verloop van de ziekte en prognose
Veel patiënten zijn vooral geïnteresseerd in één vraag: hoe lang duurt reactieve artritis? Het geruststellende antwoord is dat reactieve artritis gewoonlijk na zes tot twaalf maanden vanzelf geneest. Tot die tijd kunnen medicatie en fysiotherapie de klachten verlichten.
In 20 procent van de gevallen wordt chronische reactieve artritis geassocieerd met het optreden van andere inflammatoire aandoeningen van de wervelkolom (spondyloartritiden), zoals artritis psoriatica of axiale spondyloartritis.
Complicaties ontstaan bijvoorbeeld wanneer de gewrichtsontsteking de gewrichtsfunctie blijvend schaadt – tot aan de vernietiging van het gewricht toe. In het oog kan het ontstekingsproces zich verspreiden van het bindvlies naar de iris en de aangrenzende oogstructuren. Dit kan de visuele functie permanent schaden. Er kan zogenaamd cataract ontstaan, wat tot blindheid kan leiden.
Bij de helft van de patiënten keert de ziekte na enige tijd terug (recidief), veroorzaakt door een hernieuwde infectie. Iedereen die al reactieve artritis heeft gehad, loopt dus een verhoogd risico om het opnieuw te ontwikkelen. Soms treden echter alleen individuele symptomen op, zoals conjunctivitis.
Je kunt jezelf beschermen tegen een chlamydia-infectie als (hernieuwde) trigger van reactieve artritis door altijd condooms te gebruiken tijdens seks – vooral als je verschillende seksuele partners hebt.
