Kort overzicht
- Symptomen: Vergrote mannelijke borsten door groei van borstklierweefsel, unilateraal of bilateraal, vaak geen symptomen, soms gevoel van spanning in de borsten, bewegingsbeperking of gevoelige tepels
- Oorzaken: Fysiologische oorzaken door disbalans van mannelijke en vrouwelijke hormonen (zoals neonatale, puberale of geriatrische gynaecomastie), pathologische oorzaken zoals defecten in het genetisch materiaal, chronische ziekten, kanker, externe toevoer van hormonen via medicijnen, medicijnen of verzorgingsproducten
- Diagnose: Documentatie van de medische geschiedenis, palpatie van de borst, buik en testikels, beeldvormingsprocedures zoals echografie, mogelijk bloedonderzoek, mammografie als kanker wordt vermoed, weefselafname, soms chromosoomanalyse
- Therapie: Bij tijdelijke vormen geen behandeling of psychologische begeleiding, bij bekende oorzaak correctie van de hormoonhuishouding zoals het afzien van verborgen oestrogeenbronnen, eventueel innemen van medicijnen die de hormoonhuishouding verstoren, operatie.
- Preventie: Geen preventieve maatregelen, als de hormoonbalans uit balans is, bijvoorbeeld door te veel eten, zwaar alcohol- of drugsgebruik, is het raadzaam deze triggers te vermijden
Wat is gynaecomastie?
Gynaecomastie verwijst naar borstgroei bij mannen. Dit omvat de groei van klierweefsel, dat verschillende stadia doorloopt, vergelijkbaar met de puberteit bij meisjes. Artsen onderscheiden verschillende vormen van gynaecomastie op basis van hun oorzaken. Afhankelijk van of het een natuurlijk (fysiologisch) of een pathologisch (pathologisch) proces is, beslist de arts over de passende behandeling.
Hoe herken je gynaecomastie?
Bij gynaecomastie groeit de borstklier. Dit gebeurt aan één kant of aan beide kanten.
Er zijn getroffenen die geen klachten hebben. Anderen klagen over een gevoel van spanning in de borsten, zijn beperkt in hun bewegingen of zijn bijzonder gevoelig voor het aanraken van de tepels.
Wat zijn de oorzaken van gynaecomastie?
Het borstklierweefsel reageert zeer gevoelig op schommelingen in de mannelijke hormoonbalans, waardoor verstoringen van de balans de borstgroei bevorderen. Alle dingen die dit evenwicht verstoren, worden daarom beschouwd als risicofactoren voor de ontwikkeling van gynaecomastie.
Fysiologische gynaecomastie
Fysiologische gynaecomastie is het gevolg van een veranderde balans tussen vrouwelijke geslachtshormonen (oestrogenen) en het mannelijke geslachtshormoon (testosteron). Het aandeel van de vrouwelijke boodschapperstof, die bij mannen altijd in kleine hoeveelheden in het lichaam aanwezig is, neemt toe. Deze veranderingen zijn echter niet altijd het gevolg van pathologische processen, maar komen soms op natuurlijke wijze voor in bepaalde levensfasen:
Gynaecomastie bij pasgeborenen
Puberteit gynaecomastie
Tijdens de puberteit laten sommige jongens borsten groeien omdat de balans van geslachtshormonen verandert. Door de ernstige veranderingen in de hormoonhuishouding komt het voor dat er ook steeds meer vrouwelijke geslachtshormonen worden aangemaakt. Omdat vetweefsel een rol speelt bij de omzetting van het mannelijke geslachtshormoon testosteron in vrouwelijk oestrogeen, komt puberale gynaecomastie vaker voor bij adolescenten met overgewicht.
Leeftijd gynaecomastie
Naarmate we ouder worden, neemt het percentage vetweefsel in het lichaam toe en neemt de productie van testosteron af. Het enzym aromatase, dat vooral overvloedig aanwezig is in vetweefsel, zet testosteron om in oestrogeen. Beide effecten bevorderen de groei van borstklierweefsel. Deze vorm van borstgroei komt ook vaker voor bij mensen met overgewicht.
Pathologische gynaecomastie
Borstgroei bij mannen kan ook een indicatie zijn van een pathologisch proces in het lichaam dat de hormoonhuishouding verstoort, of dat direct in de borst zelf plaatsvindt.
Erfelijke gynaecomastie
Soms ontbreken er ook stukjes van het genetisch materiaal DNA, of is het (vrouwelijke) X-chromosoom tweemaal aanwezig (Klinefelter-syndroom). In dergelijke gevallen kunnen de borsten, het bekken en de billen vrouwelijk zijn en kunnen er tegelijkertijd mannelijke geslachtskenmerken aanwezig zijn. Dergelijke afwijkingen in het genetisch materiaal treden meestal op tijdens de productie van het sperma en de eicel of tijdens hun fusie (bevruchting).
Chronische ziektes
De lever breekt onder andere hormonen af, vooral oestrogeen. Leverziekten, zoals cirrose, kunnen leiden tot een teveel aan vrouwelijke hormonen en vervolgens tot gynaecomastie.
Een zieke nier veroorzaakt mogelijk ook gynaecomastie. Een disfunctie (nierinsufficiëntie) verandert de filterfunctie en beïnvloedt zo de hormoonbalans. Bij ernstige ondervoeding, zoals anorexia, daalt het testosteronniveau dramatisch en werkt de lever niet meer op volle capaciteit. Als een dergelijke hongerfase wordt gevolgd door een terugkeer naar een normaal dieet, worden de hormoonspiegels toch gedurende een bepaalde tijd verstoord, wat gynaecomastie bevordert.
Kanker
Tumoren zijn clusters van cellen die hun normale functie hebben verloren. Sommige tumoren produceren zelf effectieve hoeveelheden hormonen, waardoor een overmaat van deze boodschapperstoffen in het lichaam circuleert. Soms zijn dit geslachtshormonen die de borstgroei kunnen stimuleren. In dit geval spreekt men van “paraneoplastische symptomen” (neoplasie = weefselgroei).
Borstkanker (borstkanker) komt ook bij mannen voor. Dit komt veel zeldzamer voor dan bij vrouwen en wordt daarom vaak laat ontdekt. Het acute, eenzijdige optreden is typisch. In tegenstelling tot gynaecomastie, waarbij het borstweefsel de neiging heeft zacht, elastisch en gelijkmatig over het tepelhof te zijn verdeeld, is het borstweefsel bij mammacarcinoom doorgaans stevig en ongelijkmatig verdeeld.
Medicijnen, medicijnen of huidverzorgingsproducten
Een vrij veel voorkomende oorzaak is de externe inname van hormonen of stoffen die de hormoonbalans beïnvloeden. Sommige hartmedicijnen, antibiotica of antidepressiva veranderen ook het hormoonmetabolisme. Bovendien is langdurig zwaar alcohol- of drugsgebruik (marihuana, heroïne) een mogelijke oorzaak van hormonale onbalans met gynaecomastie.
Pseudogynecomastie (lipomastie)
Het is belangrijk om gynaecomastie te onderscheiden van pseudogynaecomastie (lipomastie). Bij pseudogynaecomastie neemt het klierweefsel niet toe, maar wordt er vet in de borst afgezet. Pseudogynecomastie komt vooral voor bij ernstig overgewicht en obesitas (adipositas). Aan de hand van de BMI (body mass index) kan het overgewicht zelf worden geschat.
Wat zijn de onderzoeken en diagnoses van gynaecomastie?
Bij een vergrote mannelijke borst wenden getroffenen zich, afhankelijk van hun leeftijd en de oorzaak, tot de volgende artsen: huisarts, kinderarts, specialist in urologie, andrologie (gezondheid van mannen) of endocrinologie (hormonologie).
Het belangrijkste hulpmiddel van de arts bij gynaecomastie is het patiëntinterview (anamnese). De dokter krijgt aanwijzingen over een erfelijke vorm als er al ‘mannen met borsten’ in de familie zijn. Hij vraagt of en welke medicijnen regelmatig worden ingenomen. Als het een natuurlijk groeiproces is tijdens de puberteit, is bij jongens jonger dan 15 jaar meestal geen verdere diagnose nodig.
- Fase B1: Geen borstklier voelbaar
- Fase B2: tepelhof vergroot, borstklieren uitpuilend
- Fase B3: Borstklierlichaam groter dan tepelhof
- Fase B4: Stevig borstklierlichaam, tepelhof valt op
- Fase B5: komt overeen met de volwassen vrouwelijke borst
Om te onderscheiden of er sprake is van echte gynaecomastie of pseudogynaecomastie, is palpatie van de borst nuttig. Op deze manier onderscheidt de arts snel klierweefsel van eenvoudig vetweefsel en beoordeelt of er sprake is van abnormale groei van borstklierweefsel. Sommige artsen geven er de voorkeur aan om echografie te gebruiken om dit verschil vast te stellen.
Daarnaast bepaalt de arts in het bloed vooral de lever- en nierwaarden, evenals de hormoonspiegels van oestrogeen en testosteron en hun afbraakproducten.
In het geval van eenzijdige gynaecomastie met hard weefsel (knobbels) ondergaat de getroffen persoon een mammografie om borstkanker uit te sluiten. Als er een kwaadaardige tumor wordt vermoed, zal de arts een weefselbiopsie bestellen.
Als er geen oorzaak voor de gynaecomastie kan worden gevonden, of als deze al sinds de geboorte of de puberteit bestaat, kan een chromosoomanalyse nuttig zijn om afwijkingen in het genetisch materiaal uit te sluiten. Uit kostenoverwegingen wordt dit onderzoek alleen uitgevoerd als er verdere aanwijzingen zijn voor een genetische aandoening.
Hoe wordt gynaecomastie behandeld?
In het geval van gynaecomastie hangt de behandeling af van de oorzaak van de aandoening. Als het een tijdelijk probleem is, zoals puberale gynaecomastie, zal het vanzelf verdwijnen. Behandeling is alleen nodig als er om cosmetische redenen pijn optreedt of psychische problemen ontstaan. Als het lijden erg hoog is, wordt aanbevolen een klinisch psycholoog te raadplegen.
Een dergelijke medicamenteuze behandeling is echter controversieel. Bovendien bestaat de veronderstelling dat deze therapie hooguit effect heeft in de eerste maanden na het begin van de borstgroei.
Chirurgie voor gynaecomastie
Als medicatie niet helpt, kan de arts een operatieve verwijdering van de borst voorstellen. Lees er alles over in het artikel Gynaecomastiechirurgie.
Verloop van de ziekte en prognose
Bij fysiologische gynaecomastie is behandeling alleen nodig als de veranderingen de patiënt hinderen. Bovendien is het vaak een tijdelijk verschijnsel dat na verloop van tijd vanzelf verdwijnt. Gynaecomastie in de puberteit verdwijnt bijvoorbeeld meestal rond de leeftijd van 20 jaar. Als de gynaecomastie werd veroorzaakt door een periode van honger, gevolgd door een periode van normaal eten, verdwijnt deze meestal binnen één tot twee jaar weer.
Als het om pathologische gynaecomastie gaat, helpen verschillende onderzoeken om mogelijke onderliggende ziekten en hormoonstoornissen te identificeren en dienovereenkomstig te behandelen.
Kan gynaecomastie worden voorkomen?
Gynaecomastie heeft veel triggers, die een natuurlijke of pathologische oorsprong hebben. Er zijn geen bewezen maatregelen om gynaecomastie specifiek te voorkomen.
Als de hormoonhuishouding uit balans is door bijvoorbeeld overmatig eten, alcohol- of drugsmisbruik en de getroffenen merken borstgroei, is het raadzaam om af te slanken of te stoppen met zwaar alcohol- of drugsgebruik.
