Gebaar is non-verbale communicatie via armen, handen en hoofd bewegingen. Het komt vaak samen met verbale communicatie voor en ondersteunt de kenmerken van spraak.
Wat is een gebaar?
Gebaar is non-verbale communicatie via armen, handen en hoofd bewegingen. Gebaren zijn enorm belangrijk in de menselijke evolutie en hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van taal. Ze waren zelfs van invloed op de ontwikkeling van de rechtop lopende man (Homo erectus) en later de ontwikkeling van de creatieve man, Homo Faber. Vanaf dat moment gebruikte hij de hand als een stuk gereedschap. De mens gebruikte de hand voor communicatie door middel van gebaren, waaruit de spraakorganen en de akoestische communicatie konden ontstaan. Door gebaren begrijpen de meeste wetenschappers het semiotische expressiepotentieel van het menselijk lichaam met behulp van hoofd, armen en handen. Lichaamshouding en lichaamsbewegingen worden er dus niet mee bedoeld. Sommige wetenschappers begrijpen de term ruimer en voegen de onbewuste lichaamsbewegingen toe. Anderen begrijpen met gebaren de hele lichaamsactie van niet-linguïstische aard, waarmee iemand opzettelijk iets zou willen uitdrukken. Rituele gebaren, gezichtsuitdrukkingen en gebarentaal zijn ook geïntegreerd in deze definitie.
Functie en taak
Taal en gebaren hebben zich in de geschiedenis van de mensheid parallel ontwikkeld. Tot op de dag van vandaag is er een nauw verband tussen taalkundige en gebarencommunicatie. Gebaren spelen een grote rol bij religieuze en sociale riten, maar worden in een andere functie gebruikt dan alledaagse gebaren. Gebaren in interpersoonlijke communicatie zijn bedoeld om relaties tot stand te brengen, te bevestigen, te veranderen of te herstellen. Al in de 17e eeuw werden er boeken geschreven met lijsten van illustratieve gebaren. Vanaf de 19e eeuw waren er uitgebreide instructies over het gebruik van non-verbale gebaren om communicatie in openbare toespraken te benadrukken. Gebaren zijn onderverdeeld in twee groepen: autonome en spraakbegeleidende gebaren. Autonome gebaren kunnen spraak vervangen, bijvoorbeeld wanneer u naar een beschikbare stoel wijst, dwz met een aanwijsgebaar. Gebaren in combinatie met spraak zijn bedoeld om te benadrukken wat er wordt gezegd. Deze zogenaamde illustratoren hebben als doel iets nog duidelijker naar de omgeving te communiceren. Met behulp van het gebaar wordt een duidelijk beeld van de scène in de geest overgebracht, wat niet altijd door spraak alleen wordt gegeven. Gebaren zijn vaak een vereenvoudigde vorm van taal, maar net als taal brengt het een beeld, een gedachte of een geheugen van de verteller. De gemeenschappelijkheid van gebaren en taal: ze hebben tegelijkertijd dezelfde functie, maar drukken deze op verschillende manieren uit. Met behulp van gebaren wordt een duidelijk beeld van de scène in de geest overgebracht, wat niet altijd het geval is bij spraak.
Ziekten en kwalen
Een beperkt vermogen om gebaren te uiten treedt vooral op na een ongeval, wanneer de handen niet meer goed functioneren. Afwijkingen in gebaren komen echter ook voor bij psychosomatische stoornissen. Dan kan het gaan om reducties of stijgingen. Vaak zijn er stereotiepe bewegingssequenties. Gebaren worden ook verstoord tijdens afasie. De spraakstoornis treedt op als gevolg van een ziekte van de linker hersenhelft van de hersenen, voornamelijk na een beroerte Afhankelijk van de ernst heeft afasie niet alleen invloed op spraak en begrip, maar ook op lezen, schrijven en rekenen. Ook gezichtsuitdrukkingen en gebaren worden vaak verstoord. Na ongevallen of hersenen ziekten, hebben getroffen personen te maken met het verlies van spraak of taal. Gebaar wordt dan gebruikt om te compenseren, maar voert niet uit wat gesproken taal zou doen. Hoe ernstiger de spraakstoornis, hoe meer verschillende gebaren de getroffen persoon produceert. De gebaren zijn dan compensatie en vervanging voor de beperkte verbale communicatie. Bij een gezond persoon zijn de regels voor gebaren over het algemeen begrijpelijk en volgen ze sociale normen. Al onder psychologisch spanning er treden veranderingen op die zich heel anders laten zien. De ene persoon vermindert zijn communicatie aanzienlijk, waardoor ook gebaren worden beperkt, de ander toont verhoogde nervositeit met overdreven gebaren en ongepaste opmerkingen. Een ernstige ziekte waarbij gebaren opvallend veranderen is Tourette syndroom Het wangedrag wordt door de omgeving als hoogst eigenaardig ervaren, maar de zieke maakt er niet bewust gebruik van. Nasaal gemopper, grimassen, knipperende ogen en obscene gebaren worden opgemerkt. Voor de eerste keer geconfronteerd, reageert de nietsvermoedende omgeving verstoord. De getroffen persoon wordt vaak gestigmatiseerd en trekt zich steeds meer terug in het isolement.
