Kort overzicht
- Wanneer moet u een arts raadplegen? In geval van plotselinge of geleidelijke spraakstoornissen
- Oorzaken: beroerte, craniocerebraal trauma, vroege hersenschade, encefalitis, meningitis, hersentumor, multiple sclerose, de ziekte van Parkinson, amyotrofische laterale sclerose, chorea van Huntington
- Therapie: Behandeling van de onderliggende ziekte, individuele logopedie, indien nodig hulpmiddelen zoals zachtgehemelteprothese of elektronische stemversterker
Wat is dysartrie?
Dysartrie is per definitie een aandoening van het spraakmotorsysteem. De getroffen persoon weet precies wat en hoe hij of zij iets wil zeggen. De zenuw- en spierstructuren die verantwoordelijk zijn voor de spraak zijn echter niet in staat de corresponderende commando's vanuit de hersenschors correct uit te voeren.
Verschil met spraakstoornis
Spraakstoornissen (afasieën) moeten worden onderscheiden van spraakstoornissen (dysartrie): hierbij zijn getroffen personen niet in staat spraak correct te begrijpen en te verwerken. Ze hebben ook problemen met het vinden van de juiste woorden en het vormen van correcte, betekenisvolle zinnen. Bij dysartrie worden deze hogere hersenfuncties daarentegen niet aangetast.
Hoe manifesteert dysartrie zich?
Spastische (hypertone) dysartrie
Gekenmerkt door verhoogde spierspanning (hypertonie) van de spraakspieren, die daardoor slechts in beperkte mate kunnen worden bewogen. Dit beïnvloedt de ademhaling, stemproductie en articulatie. Een gecomprimeerde, raspende stem is typisch. De getroffen persoon articuleert ook slechts af en toe en onduidelijk.
Hypotone dysartrie
Hyperkinetische dysartrie
Overdreven, explosieve spraakbewegingen zijn typisch. Volume, toonhoogte en articulatie variëren enorm. Soms trekt de getroffen persoon ook onwillekeurig een grimas, kronkelt of klikt met zijn tong.
(Rigide-)hypokinetische dysartrie
Atactische dysartrie
Mensen met ataxische dysartrie spreken zeer ongelijkmatig, wat betekent dat het volume, de toonhoogte en de nauwkeurigheid van de articulatie sterk variëren; alle spraak wordt gekenmerkt door onwillekeurige, ongepaste veranderingen in ademhaling, stem en articulatie.
Gemengde dysartrie
Dysartrie: oorzaken en risicofactoren
Er zijn veel oorzaken van dysartrie. De meest voorkomende zijn:
- Beroerte (apoplexie): Bij een beroerte worden de hersenen plotseling niet meer van voldoende bloed en dus van zuurstof voorzien. Dit wordt meestal veroorzaakt door een stolsel in de bloedvaten, in zeldzame gevallen door een hersenbloeding. Beroertes veroorzaken vaak spraakstoornissen. Patiënten met een beroerte ontwikkelen vaak ook afasie.
- Hersenschade in de vroege kinderjaren: Als de hersenen van het kind beschadigd raken tussen de zesde maand van de zwangerschap en het einde van het eerste levensjaar, kan dit ook leiden tot dysartrie.
- Hersenontsteking (encefalitis): meestal veroorzaken virussen een infectieuze ontsteking van de hersenen, zelden bacteriën. Dysartrie is een van de mogelijke symptomen van encefalitis.
- Hersentumor: hersentumoren zijn mogelijke triggers voor verschillende vormen van dysartrie, afhankelijk van hun locatie en grootte.
- Multiple sclerose (MS): Bij deze chronische ontstekingsziekte van het zenuwstelsel (ruggenmerg en hersenen) vernietigt het immuunsysteem de beschermende laag rond de zenuwvezels (myelineschedes), waardoor zenuwimpulsen niet langer ongehinderd worden overgedragen. Dysartrie is een mogelijk gevolg.
- Amyotrofische laterale sclerose (ALS): deze zeldzame chronische ziekte van het zenuwstelsel beïnvloedt de motorische functie, ademhaling, communicatieve vaardigheden en voedselinname. Spraakstoornissen behoren tot de meest voorkomende vroege symptomen van ALS.
- Ziekte van Huntington: Bij volwassenen met hyperkinetische dysartrie is de oorzaak meestal de ziekte van Huntington – een zeldzame erfelijke aandoening die onder andere gepaard gaat met onwillekeurige, plotselinge, onregelmatige bewegingen.
- Vergiftiging (intoxicaties): Intoxicaties, bijvoorbeeld als gevolg van alcoholmisbruik of drugsgebruik, behoren ook tot de mogelijke oorzaken van dysartrie.
Dysartrie: wanneer moet u naar een arts?
Dysartrie: onderzoeken en diagnose
Bij het plotseling optreden van dysartrie als gevolg van een beroerte of traumatisch hersenletsel is de oorzaak duidelijk. Hierbij ligt de nadruk op de initiële medische zorg van de patiënt.
Daarna volgt een neurologisch onderzoek met als doel de ziekte die ten grondslag ligt aan de dysartrie en de exacte locatie van de hersenschade vast te stellen.
Verdere onderzoeken zijn mogelijk, bijvoorbeeld het meten van de elektrische hersenactiviteit (EEG), beeldvormingsprocedures zoals computertomografie (CT) en magnetische resonantiebeeldvorming (MRI), evenals het nemen en analyseren van een monster hersenvocht (CSF-diagnostiek).
Dysartrie: behandeling
De eerste stap is het behandelen van de onderliggende aandoening die tot de dysartrie heeft geleid (zoals een beroerte, encefalitis, de ziekte van Parkinson).
De dysartrie zelf wordt voornamelijk behandeld door middel van logopedie. Het belangrijkste doel is het behouden of herstellen van het zelfstandig communiceren van de patiënt.
Bouwstenen van logopedie
Bij logopedie leren patiënten verstaanbaarder spreken met een bewuste hoofd- en lichaamshouding. Met behulp van speciale oefeningen bevordert de therapeut het harmonieuze samenspel van ademhaling, stem en articulatie. Als de lichaamsspanning te hoog is (spastische dysartrie), helpen ontspanningsoefeningen; als de lichaamsspanning te laag is (hypotone dysartrie), zijn trainingssessies voor het opbouwen van spanning nuttig.
Patiënten die in bepaalde situaties bijzondere problemen hebben met spreken, kunnen dit het beste specifiek met de therapeut bespreken. Hoe met zulke kritieke situaties om te gaan, kan dan bijvoorbeeld in rollenspellen worden geoefend.
Bij zeer ernstige gevallen van dysartrie bedenken patiënten samen met de therapeut alternatieve vormen van communicatie. In plaats van spreken kunnen bijvoorbeeld gezichtsuitdrukkingen, gebaren en geschreven taal worden gebruikt om zichzelf verstaanbaar te maken.
Communicatiehulpmiddelen
Elektronische versterkers ondersteunen de stem van zeer zacht sprekende dysartriepatiënten. Alternatieve communicatiesystemen zoals draagbare elektronische typemachines zijn ontworpen voor dysartriepatiënten die nauwelijks in staat zijn om verstaanbaar te articuleren of spreken (bijvoorbeeld in de late stadia van amyotrofische laterale sclerose).
Ziektebeheersing
Wat u zelf kunt doen
Zowel dysartriepatiënten zelf als hun gesprekspartners dragen potentieel veel bij aan succesvolle communicatie. Belangrijke punten zijn:
- Vermijd stress en opwinding: Voer gesprekken zonder haast en in een rustige omgeving. Beide partijen – dysartriepatiënt en gesprekspartner – nemen het beste voldoende tijd om te spreken en te begrijpen. Geluidsbronnen in de directe omgeving (radio, TV, machines etc.) blijven ondertussen uitgeschakeld.
- Oogcontact houden: Tijdens het gesprek wordt aanbevolen dat de dysartriepatiënt en de ander oogcontact houden. Dit komt omdat ondersteunende gezichtsuitdrukkingen en gebaren het voor de patiënt gemakkelijker maken om zichzelf verstaanbaar te maken.
- Vragen stellen: Als u een patiënt met dysartrie niet goed begrijpt, stel dan vragen. Verwijtende opmerkingen (“Spreek duidelijker!” of “Spreek luider!”) moeten worden vermeden!
- Toon respect: Een spraakstoornis is geen verstandelijke beperking. Voor mensen met dysartrie is het belangrijk dat ze zich niet geestelijk minderwaardig of onvolwassen voelen.
