Dialyse – hoe het werkt

Wat is dialyse?

Dialyse is een kunstmatige bloedspoeling die het bloed van giftige stoffen reinigt.

Elke dag produceert het lichaam veel giftige metabolieten die normaal gesproken via de nieren in de urine worden uitgescheiden. Deze zogenaamde “urinestoffen” omvatten bijvoorbeeld ureum, urinezuur, creatinine en nog veel meer.

Als de nieren door acute of chronische schade (acute of chronische nierinsufficiëntie) deze stoffen niet voldoende kunnen uitscheiden, hopen ze zich op in het lichaam, wat binnen enkele dagen levensbedreigend kan worden.

De eerste menselijke dialyse werd in 1924 in Giessen uitgevoerd en heeft sindsdien de levens van miljoenen mensen gered. Momenteel ondergaan ongeveer 70,000 mensen in Duitsland permanent dialyse.

Dialyse kan in bepaalde gevallen van vergiftiging ook worden gebruikt om het gif uit het lichaam te verwijderen.

Er wordt een fundamenteel onderscheid gemaakt tussen drie dialyseprocedures:

  • hemodialyse
  • Peritoneale dialyse
  • Hemofiltratie

Het principe van alle drie de procedures is vergelijkbaar: bloed wordt continu uit het lichaam afgenomen en door een membraan (dialysator) gefilterd. In sommige gevallen wordt een spoelvloeistof (dialysaat) gebruikt om de stoffen in het bloed uit te spoelen. Het gezuiverde bloed wordt vervolgens teruggevoerd naar het lichaam.

Nadere informatie: Peritoneale dialyse Wanneer moet u peritoneale dialyse uitvoeren en waar u op moet letten in het artikel Peritoneale dialyse.

Een andere procedure is hemoperfusie. Het wordt gebruikt voor bloedzuivering in geval van vergiftiging. Bij deze procedure wordt het bloed in containers met actieve kool geleid, die het gif uit het bloed haalt en bindt (adsorptie).

Wanneer wordt dialyse uitgevoerd?

Dialyse kan acuut en slechts voor een korte tijd of als langdurige behandeling worden toegepast.

Acute dialyse

In de volgende situaties moet acute dialyse worden toegepast:

  • Acuut nierfalen: tekenen hiervan zijn onder meer stijgende kaliumspiegels, tekenen van overhydratie (hypervolemie) of tekenen van vergiftiging door stoffen uit de urine (uremie)
  • Vergiftiging: Bij vergiftiging met dialyseerbare stoffen (bijvoorbeeld het antidepressivum lithium of methanol) kan dialyse levensreddend zijn.
  • Overhydratie als gevolg van hartfalen (bijv. longoedeem)

Chronische dialyse

In gevallen van gevorderde, chronische nierfunctiestoornis (chronisch nierfalen) wordt dialyse gebruikt als een langdurige, meestal levenslange behandeling (langdurige dialyse). Dialyse moet dan regelmatig worden uitgevoerd, bijvoorbeeld om de dag.

Onder andere de volgende symptomen kunnen wijzen op een verslechtering van de nierfunctie:

  • Ernstig verhoogde bloeddruk
  • Veranderingen in de pH van het bloed
  • glomerulaire filtratiesnelheid (GFR) als maatstaf voor de nierfunctie onder de 10 tot 15 milliliter per minuut

Wat doe je tijdens dialyse?

Dialyse houdt in dat in korte tijd grote hoeveelheden bloed worden verwijderd en in gezuiverde vorm aan het lichaam worden teruggegeven. Maar de bloedvaten zijn slecht toegankelijk (slagaders) of hebben een te lage druk (aders) en zijn daarom niet geschikt voor dialyse. Om deze reden wordt voor langdurige dialyse operatief een speciale vasculaire toegang gecreëerd – een zogenaamde dialyse-shunt.

Vasculaire toegang voor langdurige dialyse (shunt)

Bij langdurige dialyse wordt een chirurgische verbinding tot stand gebracht tussen de slagader en de ader (AV-shunt), bijvoorbeeld door het inbrengen van een klein plastic slangetje (interpositieapparaat). Voor dialyse wordt het interponaat doorboord met een naald. In principe kan op veel plaatsen een dialyseshunt worden ingebracht, maar de voorkeur gaat uit naar de minder gebruikte onderarm (bijvoorbeeld de linkerarm bij rechtshandigen).

Deze vasculaire toegang is permanent en vermijdt herhaaldelijk doorprikken van de bloedvaten met de bijbehorende risico's zoals infecties of verwondingen.

Vasculaire toegang voor acute dialyse

Remming van de bloedstolling (antistolling).

Tijdens de dialyse komt het bloed in contact met de onderdelen van de dialysemachine. Deze zijn meestal gemaakt van plastic en activeren de bloedstolling (dit wordt ook wel trombogeen materiaal genoemd). Om deze reden moet de bloedstolling (antistolling) gedurende de duur van de dialysebehandeling worden geremd, bijvoorbeeld door het toedienen van heparine.

Een andere mogelijkheid is de zogenaamde regionale antistolling: aan de dialysemachine wordt citraat toegevoegd, dat het in het bloed aanwezige en voor het stollingsproces noodzakelijke calcium bindt, waardoor de bloedstolling in de dialysemachine wordt geremd. Aan het einde van de bloedspoeling heft de toediening van calcium het citraateffect op.

Dialyseprocedure

Afhankelijk van de dialyseprocedure kan de dialyse poliklinisch worden uitgevoerd in een speciaal dialysecentrum of thuis (thuisdialyse).

Dialyse in het ziekenhuis of in de spreekkamer Hemodialyse en hemofiltratie worden in het ziekenhuis uitgevoerd. Bij langdurige dialyse vindt het bloedwassen drie keer per week gedurende vier tot vijf uur onder toezicht plaats. Voor dit type dialyse is een shunt nodig.

Wat zijn de risico’s van dialyse?

Dialyse is een standaardprocedure bij nierfunctievervangende therapie. Het brengt echter bepaalde risico's met zich mee. De meest voorkomende bijwerkingen van dialyse zijn:

Verlaging van de bloeddruk

Dialyse legt een aanzienlijke hoeveelheid druk op het lichaam. Een veel voorkomende reactie is een daling van de bloeddruk. Het verlagen van de filtratiesnelheid (doorgaans mag u niet meer dan 600 milliliter bloed per uur dialyseren) kan de bloeddrukdaling tegengaan. Het helpt ook om de temperatuur van het bloed in de dialysemachine enigszins te verlagen. Dit heeft de neiging om de lichaamstemperatuur laag te houden, wat op zijn beurt de bloeddruk stabiliseert.

Spierkrampen

Dialyse berooft het lichaam van mineralen – wat spierkrampen bevordert. In de meeste gevallen helpt massage. Daarnaast kan de arts een laag gedoseerd, spierontspannend kalmerend middel toedienen (bijvoorbeeld diazepam).

Hoofdpijn

Hoofdpijn is ook een vaak voorkomende bijwerking. Remedies hier zijn klassieke pijnstillers met actieve ingrediënten zoals paracetamol.

Misselijkheid en overgeven

Vrij zeldzaam is het zogenaamde dysequilibriumsyndroom: in dit geval treden symptomen op zoals hoofdpijn, verminderd bewustzijn of epileptische aanvallen. Er wordt aangenomen dat dialyse stoffen uit het lichaam verwijdert, wat leidt tot een overdracht van vocht van de bloedvaten naar het weefsel. Hierdoor zwelt het weefsel op, wat in extreme gevallen kan leiden tot levensbedreigend hersenoedeem.

Complicaties van vasculaire toegang

Er kunnen verschillende complicaties optreden bij een AV-shunt:

  • Infectie van de shunt
  • aneurysma (verwijding van de wand)
  • verminderde bloedtoevoer naar het gebied van het lichaam achter de shunt
  • occlusies

Dialyse – Levensverwachting

Ondanks de medische vooruitgang hebben dialysepatiënten een lagere levensverwachting dan gezonde mensen, vooral als er bijkomende ziekten zijn zoals diabetes mellitus. De oorzaak is de onderliggende ziekte (nierinsufficiëntie), die gepaard kan gaan met ernstige secundaire complicaties zoals een hartaanval of beroerte.

Waar moet ik op letten na de dialyse?

Een dialysebehandeling betekent een aanzienlijke ingreep in het dagelijkse leven van de patiënt: de intensieve behandeling heeft impact op het sociale en professionele leven. Om extra stress het hoofd te bieden en te voorkomen, is de steun van familie, vrienden en collega's bijzonder belangrijk.

Voeding tijdens dialyse

Nadere informatie: Dialyse: Voeding Hoe u als dialysepatiënt goed kunt eten en waar u op moet letten, leest u in het artikel Dialyse: Voeding.

Vakantie met dialyse

Het verlies van mobiliteit en onafhankelijkheid is een van de belangrijkste beperkingen van dialyse. Het is echter nog steeds mogelijk om op vakantie te gaan. Tegenwoordig kunnen dialysepatiënten overal in Duitsland en naar de meeste landen van de wereld reizen. Binnen Duitsland is er zelfs op korte termijn een plek voor hemodialyse te vinden. Voor reizen naar het buitenland moet er meer tijd voor de organisatie worden ingepland. Het is raadzaam om als nieuwe dialysepatiënt niet op vakantie te gaan, omdat het lichaam tijd nodig heeft om aan de behandeling te wennen.

Speciaal voor dialysepatiënten worden dialysecruises aangeboden: dit is een normale cruise met tegelijkertijd de mogelijkheid tot dialyse onder medische begeleiding.

Over het algemeen mogen dialysepatiënten niet reizen naar gebieden waar de hygiënische omstandigheden slecht zijn. Hier is de kans op besmetting aanzienlijk groter. Het is ook belangrijk om de kwestie van de kosten voor dialyse in het buitenland bij de zorgverzekeraar duidelijk te maken voordat u op vakantie gaat.

Welke ondersteuning bieden artsen? Voordat u besluit hemodialyse te ondergaan tijdens uw vakantie in het buitenland, dient u altijd uw behandelend arts te raadplegen. Hij of zij zal u adviseren of de door u gekozen vakantieregio geschikt is en of u door uw algemene gezondheidstoestand kunt reizen. De arts verzamelt ter voorbereiding op de gastdialyse alle gegevens die relevant zijn voor hemodialyse, zoals drooggewicht, dialyseduur, laboratoriumwaarden of medicijnen.

Tegenwoordig is dialyse een standaardprocedure waarmee patiënten, met de juiste zorg, een vrijwel normaal leven kunnen leiden.

Auteur- en broninformatie

Deze tekst komt overeen met de specificaties van de medische literatuur, medische richtlijnen en lopende onderzoeken en is beoordeeld door medische experts.